Metody dyskusyjne podczas katechez i spotkań grup parafialnych

O modlitwie w procesie dydaktycznym

Młodzież, którą spotykamy na katechizacji stanowi czasami "niezły orzech do zgryzienia". Często czujemy się bezradni wobec jej obojętności, znudzenia, niezrozumienia i "rozbrykania". Wielu z nas widzi niewystarczalność sugestii zawartych w podręcznikach do katechezy.

Aby katechizacja spełniła swój cel, musi być oparta na osobistym zaangażowaniu ucznia. Bóg kieruje swoje orędzie do człowieka, który może je przyjąć lub odrzucić. Katechizowany powinien mieć świadomość zarówno dobrowolności jak i ważności dokonywanych wyborów życiowych.

Katecheta z jednej strony ma do spełnienia misję ewangelizacji, formacji, nauczania, a z drugiej musi liczyć się z mentalnością i nastawieniem katechizowanych. Jednym ze sposobów połączenia tych dwóch płaszczyzn jest praca metodami dyskusyjnymi, które pomagają młodzieży w osobistym przeżyciu omawianych prawd, nie pozwalają zostać obojętnym wobec Bożych propozycji.

Dydaktycy zwracają uwagę na zagrożenia biernej postawy w procesie nauczania. Wiadomości zdobyte w sposób bierny nie stają się wewnętrzną własnością uczniów, nie wpływają na ich rozwój oraz nie są wykorzystywane w sytuacjach problemowych. Metody dyskusyjne stwarzają sytuację emocjonalnego zaangażowania się w poznawane prawdy. Rozwijają współdziałanie uczniów, a przede wszystkim czynne zaangażowanie w katechezę.

Decydując się na pracę metodami dyskusyjnymi, decydujemy się tym samym na ryzyko - decydujemy się na pełne i wiarygodne publiczne otwarcie się na drugiego człowieka.

1. Dyskusja zespołowa

Jest to metoda przeznaczona dla klas starszych. Jej celem jest rozszerzanie i pogłębianie wiadomości na jakiś temat. Przedmiotem dyskusji mogą być tylko te treści, te zagadnienia i problemy, w stosunku do których zakładamy zróżnicowanie poglądów.

Walory dyskusji:

Bardzo angażuje wszystkich uczestników, nawet tych biernych, którzy się tylko przysłuchują.
Ćwiczy poprawne myślenie i umiejętność ścisłego formułowania własnych wypowiedzi.
Uczy prawidłowego odnoszenia się do osób zajmujących odmienne stanowisko.
Kształtuje umiejętność oceny i analizy podanych argumentów.
Służy także kształtowaniu postaw moralnych.

Przebieg dyskusji:

Podanie tematu dyskusji.
Zagajenie, wprowadzenie w celu umożliwienia uczniom zrozumienia jej tematu (np. przypomnienie pewnych wiadomości, odczytanie fragmentu Pisma świętego, przykład egzystencjalny, materiał filmowy). Jest to istotny element dyskusji. Od sposobu jego przeprowadzenia zależy w dużym stopniu efektywność następnych etapów. Zagajenie, to przysłowiowe wbicie kija w mrowisko, to wyzwolenie aktywności uczniów, to pobudzenie ich do zabierania głosu. Czas zagajenia jest stosunkowo krótki, nie może przekraczać 5 minut. Ale zwarta i skondensowana forma z dużym ładunkiem treściowo - emocjonalnym, ma stanowić "punkt zapalny".
Dyskusja właściwa.
Podsumowanie (katecheta mając w pamięci wszystkie zarysowane stanowiska, powinien zaprezentować taką moc argumentacji, posługując się zarówno błędnymi hipotezami, wykazując ich nielogiczność lub sprzeczność z nauką, jak i argumentację pozytywną wzbogaconą dodatkowymi elementami nie poruszanymi dotąd w dyskusji).
Wyciągnięcie wniosków (jest to część finalna spotkania). Winny temu towarzyszyć osobiste refleksje, a nawet jasno określone wnioski na przyszłe życie. Naturalnym przedłużeniem ożywionej dyskusji może stać się praca domowa uczniów. Praca domowa, która może stać się próbą do przeprowadzenia dialogu z samym sobą, próbą nakreślenia swoich wcześniejszych postaw i zapatrywań z tym, co mnie dodatkowo wzbogaciło, co spowodowało zmianę moich dotychczasowych zapatrywań.
Udzielenie pochwały tym uczniom, którzy aktywnie uczestniczyli w zajęciach.

Zadania prowadzącego dyskusję:

Prośba o komentarz, ustosunkowanie się, udzielenie głosu uczestnikom.
Parafrazowanie wypowiedzi uczestników, by można było przekonać się, czy wypowiedź została jednoznacznie zrozumiana (uwaga na ... echo pedagogiczne!).
Nadanie dyskusji kierunku przez krótkie podsumowania i kolejne pytania.
Dokonanie na koniec podsumowania.
Zapewnienie wszystkim dyskutującym równych praw (każdy musi mieć pewność, iż wyrażony przez niego pogląd nie będzie zironizowany, wyśmiany czy wykpiony zarówno przez kolegów jak i prowadzącego dyskusję, np. co ty możesz wiedzieć o wychowaniu, skoro nawet nie masz dzieci... lub co za głupi wniosek...)
Przeciwdziałanie stosowaniu argumentów nie fair, np. fałszowanie danych lub źródeł danych, wypowiadanie opinii w postaci faktów (np. jak podają socjologowie młodzież jest coraz gorsza - gdzie podają? jacy socjologowie? skąd mają takie dane? z kim porównują: człowiekiem z paleolitu, żakami krakowskimi...).
Przeciwdziałanie odbieganiu od tematu.
Zachęcanie nieśmiałych uczniów do zabierania głosu.

2. Dyskusja wielokrotna

Występują w niej następujące fazy:

Wysunięcie podstawowych problemów, które mają być rozwiązane.
Podział na małe grupy i dyskusja nad poszczególnymi zagadnieniami pod kierunkiem przewodniczącego grupy.
Przedstawienie wyników dyskusji, prezentacja stanowiska grupy.
Do przedstawionego stanowiska mogą ustosunkować się członkowie pozostałych grup zgłaszając swoje poglądy, własne punkty widzenia.
Podsumowanie całości.

3. Panel

Jest to dyskusja kilku uczniów wcześniej wybranych i odpowiednio przygotowanych - o skrajnie odmiennych zdaniach - wobec szerszego grona, które początkowo jedynie się przysłuchuje, potem zaś włącza się w dyskusję. W końcowej części specjaliści jeszcze raz podsumowują wypowiedzi. Ten rodzaj dyskusji wart jest zastosowania szczególnie wtedy, gdy chcemy młodzieży przedstawić rozpatrywane zagadnienie z różnych punktów widzenia.

Przebieg zajęć:

Prowadzący przedstawia problem, wprowadzenie.
Udzielenie głosu dyskutantom, którzy mają ściśle określony czas na przedstawienie swojej wypowiedzi, własnego punktu widzenia.
Dialog między stronami.
Wysłuchujemy poglądów, świadectw osób z sali.
Ponownie włączają się specjaliści i odnoszą się do przedstawionych wypowiedzi.
Podsumowanie prowadzącego.

4. Okrągły stół

Nieformalna, swobodna wymiana zdań. Rozpoczynamy od pytania ogólnego: co sądzicie na temat...? Nie określamy odmiennych stanowisk (jak przy dyskusji zespołowej, wielokrotnej czy panelu).

5. Dyskusja seminaryjna

Uczestnicy są przygotowani do tematu przez wcześniejsze zapoznanie się z określoną literaturą przedmiotu i własne prace, referaty.

6. Metoda trybunału

Jeżeli mamy dokonać określonego osądu danego zdarzenia, zjawiska, postawy danej osoby lub grupy osób, wówczas można ze społeczności uczniowskiej uczynić quasi trybunał sądowy.

Przebieg zajęć:

Wyznaczamy:

sędziego,

prokuratora,

grupę ławników,

a pozostałym uczniom na zasadzie dobrowolności powierzamy rolę obrońców i oskarżycieli.

Sędzia otwiera "przewód sądowy", określa przedmiot rozprawy, czuwa nad całością przebiegu "przewodu sądowego".
Prokurator wygłasza mowę "oskarżycielską" wskazując na zakres winy.
Następnie zabierają głos "rzecznicy stron" uzasadniając swoje racje. Ta część katechezy może przybrać charakter bardzo ożywionej dyskusji. Nad jej przebiegiem i odpowiednią formą rozprawy czuwa sędzia (może być nim któryś z uczniów lub osoba prowadząca katechezę).
Na zakończenie prosimy ławników (5-7 osób) by opuścili klasę i uzgodnili swój werdykt (winien lub nie winien).
Po naradzie przewodniczący ławników informuje o wyniku narady, a sędzia ogłasza ostateczny wyrok.
Po wydaniu wyroku uczniowie klasy akceptują lub negują wyrok podając swoje argumenty. W ten sposób rozpoczyna się dalsza część procesu, w której do głosu dochodzą osoby uczestniczące w katechezie.
Na zakończenie głos zabiera katecheta, który cały czas obserwuje przebieg dyskusji. Podaje swoją opinię i konfrontuje ją z wypowiedziami katechizowanych.

W stosowaniu tej metody należy pamiętać, że nie wszystkie sprawy, tematy się do tego nadają. Nie można osądzać spraw oczywistych lub dogmatów wiary (osądzać przed trybunałem istnienie Boga, prawdy wiary, sprawę przerywania ciąży, eutanazji - które mają swój jednoznaczny wydźwięk). Nie można w uczniach wywoływać co do pewnych faktów wątpliwości.

Przykłady tematów:

Oskarżamy lub bronimy Poncjusza Piłata.
Oskarżamy lub bronimy zaparcie się Piotra.
Oskarżamy lub bronimy model rodziny 2+1.
Oskarżamy lub bronimy samotne matki.
Oskarżamy lub bronimy subkulturę młodzieżową.

7. Burza mózgów

Metoda ta polega na zespołowym wytwarzaniu pomysłów rozwiązania jakiegoś zadania. Wszędzie tam, gdzie chodzić nam będzie o wielość dróg prowadzących do osiągnięcia danego celu, najwłaściwszym sposobem nauczania będzie właśnie "burza mózgów".

Przebieg zajęć:

Wytworzenie sytuacji problemowej i postawienie złożonego problemu
Uczniowie zgłaszają pomysły i zapisują je na tablicy:

każdy uczeń ma prawo zgłaszać tyle pomysłów, ile chce, przy czym każdorazowo wolno zgłosić tylko jeden pomysł,

wolno zgłaszać pomysły nawet pozornie nierealne,

pomysłów nie wolno komentować ani oceniać.

Podział uczniów na 4-5 grup z przyporządkowaniem każdej grupie równej ilości zgłoszonych wcześniej pomysłów (jeżeli uczniowie zgłosili 20 pomysłów, zostali podzieleni na cztery grupy, wówczas każdej grupie przypada po pięć kolejnych pomysłów).
Analiza poprzez poszczególne grupy przydzielonych im pomysłów z logiczną ich hierarchizacją.
Prezentacja przez poszczególne grupy najlepszych pomysłów z ich uzasadnieniem.
Zaznaczenie na tablicy najlepszych pomysłów (z 20 wcześniej zgłoszonych wybrano np. 4 najlepsze).
Dyskusja zespołowa nad wyborem spośród czterech najlepszych pomysłu tzw. super i dokonanie końcowej hierarchizacji.

W metodzie "burzy mózgów" wychodzimy od zgromadzenia możliwie najbogatszego materiału wyjściowego, aby później na drodze intelektualnej selekcji wybrać te najlepsze i możliwe do zrealizowania. Można ją stosować od V klasy szkoły podstawowej.

Metodę tę nazywa się także "giełdą pomysłów". Zanim trafiła do szkół jako metoda nauczania była stosowana przy poszukiwaniu niekonwencjonalnych rozwiązań określonych problemów technicznych, naukowych i społecznych.

8. Metoda "metaplanu"

Przebieg zajęć:

Uczniów dzielimy na kilka grup 4-6 osobowych.
Katecheta podaje (zapisuje na tablicy) problem - temat katechety - wymagający rozważenia i rozwiązania. Sformułowanie problemu jest ważne, ponieważ od tego zależy, jakie przyjmiemy pytania pomocnicze, np.

Problem główny: Co zrobić, żeby ...?
Pytania pomocnicze:
Jak jest?
Dlaczego nie jest tak, jak powinno być?
Jak powinno być?
Wnioski

lub:

Problem główny: Jak doskonalić postępowanie...?
Pytania pomocnicze:
Jakie są wady (niedoskonałości) postępowania...?
Jakie powinno być postępowanie?
Co należy zrobić?
Uczniowie pracują w grupach. Na dużym formacie papieru grupy rysują schemat (tab.)
Katecheta przypomina, że wypisywane myśli, poglądy nie muszą być formułowane w postaci okrągłych stwierdzeń, lecz mogą stanowić równoważniki zdań.
Po upływie określonego czasu poszczególne grupy relacjonują swoje przemyślenia.

Problem (temat)

Jak jest? ....................... ....................... .......................	Jak powinno być? ....................... ....................... .......................
Dlaczego, nie jest tak, jak powinno być? ....................... ....................... .......................	Wnioski: ....................... ....................... .......................

9. Sherlock Holmes

Przebieg zajęć:

Każdy uczeń wybiera sobie w myśli jakąś postać historyczną (z Biblii, historii Kościoła) lub powszechnie znaną osobę mającą związek z religią, Kościołem.
Aby uniknąć tych samych wyborów uczniowie, zachowując tajemnicę przed klasą, mogą uzgodnić swój wybór z katechetą.
Następnie każdy na kartce wypisuje nazwy sześciu przedmiotów mających związek z wybraną osobą. Uczniowie odczytują po kolei to, co napisali. Zadaniem reszty grupy jest odgadnięcie, z kim związane są wymienione rzeczy.
Zamiast odczytywać, można te przedmioty rysować lub przedstawiać pantomimicznie.

10. Technika słowa przypadkowego

Przebieg zajęć:

Uczniowie zapisują konkretny problem, który powinien być rozwiązany.
W losowy sposób dobierają słowa przypadkowe, które mają stać się podstawą do utworzenia odległych "bocznych" skojarzeń. Nie mogą to być specjalnie dobrane słowa, które nam z jakichś powodów odpowiadają, ale słowa wylosowane z encyklopedii, leksykonu lub słownika ortograficznego, najlepiej rzeczowniki pospolite, które prowokują wiele skojarzeń.
Następnie każdy uczeń odpowiada w myślach na pytanie:
jakie skojarzenie w związku z tym problemem (tematem katechety) nasuwa mi wylosowane słowo?
jakie pomysły, idee lub kierunki myślenia sugeruje?
Ostatecznie uczniowie zapisują na tablicy konkretne pomysły, rozwiązania powstałe pod wpływem skojarzeń ze słowem przypadkowym.
Dyskusja, konfrontacja rozwiązań. Wybór właściwych.
Rozwiązanie problemu.
Wyciągnięcie wniosków dla życia.

11. Konferencja prasowa

Przebieg zajęć:

Przydział i opracowanie zagadnień.
wariant I:
Katecheta na wcześniejszej katechezie przydziela każdemu uczniowi jedno hasło (może to uczynić przez losowanie).
wariant II:
Katecheta przydziela uczniom hasła do opracowania podczas lekcji. Udostępnia także materiały pomocnicze (np. słowniki, encyklopedie, literaturę pomocniczą, artykuły).
Przykładowe zagadnienia - hasła: adoracja, Anioł stróż, bazylika, brewiarz, cud, czyściec, dekalog, diecezja, dogmat, dyspensa, egzorcyzm, ekskomunika, encyklika, eutanazja, grzechy przeciwko Duchowi Świętemu, herezja, imprimatur, instytuty życia konsekrowanego, katolicka nauka społeczna, Kazanie na Górze, krzyż - rodzaje, liturgia, medytacja, modlitwa, parafia, predestynacja, rekolekcje, rodzice chrzestni, seminarium duchowne, sumienie, synod, teologia, wiara, zakon.
Konferencja (prezentacja poszczególnych haseł). Zespół klasowy zadaje osobie opracowującej dane hasło pytania tematycznie związane z omawianych zagadnieniem. Nad porządkiem i poprawnością odpowiedzi czuwa katecheta.
Podsumowanie.

Opracowano na podstawie:

M. Taraszkiewicz, Jak uczyć lepiej?, Warszawa 1996.
M. Śnieżyński, Zarys dydaktyki dialogu, Kraków 1997.
A. Długosz, Jak przygotowywać i oceniać katechezę?, Częstochowa 1997.
M. Korgul, Dydaktyka dla katechetów, Legnica 1997.
W. Kubik, Zarys dydaktyki katechetycznej, Kraków 1990.
W. Okoń, Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej, Warszawa 1996.
R. I. Arends, Uczymy się nauczać, Warszawa 1995.
J. Antoszkiewicz, Metody heurystyczne, Warszawa 1982.
K. Jachimska, Grupa bawi się i pracuje. Zbiór gotowych gier i ćwiczeń psychologicznych, Wrocław 1994.
Cz. Kupisiewicz, Podstawy dydaktyki ogólnej, Warszawa 1995.
J. Półturzycki, Dydaktyka dla nauczycieli, Toruń 1996.
A. Wiszniewski, Jak przekonywująco mówić i przemawiać, Warszawa 1994.
D. Topa, Aktywizacja kształcenia metodami gier dydaktycznych. w: Katecheta w szkole, Red. Śnieżyński, Kraków 1994.
S. Kulpaczyński, Aktywizowanie katechizowanych, Lublin 1997.
E. Schopler, Techniki nauczania dla rodziców i profesjonalistów, Gdańsk 1995.
E. Perrott, Efektywne nauczanie, Warszawa 1995.
Porządek i przygoda. Lekcje twórczości. Podręcznik eksperymentalny, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1997.
K. Szmidt, Przewodnik metodyczny dla nauczycieli. Porządek i przygoda. Lekcje twórczości, Warszawa 1997.