Imię

Horacio E. Lona

Judasz Iskariota – legenda i prawda

Judasz w Ewangeliach i w Ewangelii Judasza

Tł. Ryszard Zajączkowski

Wydawnictwo Jedność 2008
ISBN 978-83-7442-615-2

Imię

O pochodzeniu Judasza wiadomo niewiele. J 6,71; 13,2 oraz 13,26 wspominają jego ojca, niejakiego Szymona. W niektórych tłumaczeniach przyjęła się forma „Iskariota” lub „Iskariot” jako przydomek. Grecka forma Іσκαριώθ [Iskarioth] występuje w Mk 3,19; 14,10 oraz Łk 6,16. W innych miejscach (Mt 10,4; 26,14; Mk 14,43; Łk 22,3; J 6,71; 12,4; 13,2.26) udokumentowano odmienną formę Іσκαριώτης [Iskariotes]. Niektóre warianty tekstu dokumentują Σκαριώθ [Skarioth] lub Σκαριώτης [Skariotes]. Warianty w przekazie rękopiśmiennym pozwalają na rozpoznanie, że w czasie utrwalenia tradycji na piśmie nikt widocznie nie był w stanie podać niezawodnego pierwotnego znaczenia tego przydomku.

W rachubę wchodzą dwa wyjaśnienia odmiennej pisowni.

W pierwszej próbie interpretacji zakłada się, że grecka forma słowa jest transkrypcją wyrazu aramejskiego lub hebrajskiego. W tym przypadku za słowem „Iskariota” kryłoby się pierwotnie hebrajskie Ish Kariot” czyli „Mąż z Kariot”, występująca tu jako nazwa miejsca pochodzenia¹. Czy istniało miejsce o takiej nazwie? W Księdze Jozuego wspomniane jest miasto w rejonie osiedleńczym rodu Judy o nazwie Kerijot (Joz 15,25). Również Księgi Amosa (2,2) i Jeremiasza (48,24) mówią o mieście noszącym taką samą nazwę, jednak nie w Judei, lecz na terenie znienawidzonych przez Żydów Moabitów, na zachód od Morza Martwego.

Nazwa Kerijot jest udokumentowana tylko w tych trzech miejscach i nie ma żadnych wskazań, że w czasach Jezusa w ogóle istniało miasto lub miejscowość o takiej nazwie². Nie oznacza to jednak, siłą rzeczy, że nazwy tej nie używano jako tradycyjnej pozostałości, nawet gdy nie posiadała aktualnego punktu odniesienia.

Günther Schwarz interpretuje przydomek „Iskariot” również jako nazwę pochodzenia, lecz odmiennie od dotychczasowych wykładni, a mianowicie jako wariant aramejskiego „Ish Kireiath”, „mąż z miasta”, to jest z Jerozolimy. Formę liczby mnogiej „mężowie z miasta”, według uzasadnienia tego badacza, spotyka się w aramejskich wersjach Starego Testamentu (Rdz 19,4; 24,13; Joz 8,14 i in)³. W dwu punktach ta próba wyjaśnienia rodzi pytania: (1) zmiana samogłosek; (2) „mąż z miasta” był wobec tego mieszkańcem Jerozolimy. Przy takiej charakterystyce imię to musiało być dość powszechnie znane i częste; natomiast drugiego „Iskariota” lub „Ish Kireiath” nie wymieniają żadne źródła.

Do innej konkluzji dochodzi druga próba interpretacji, wychodząca od formy „Skarioth” (Σκαριώθ). Również tutaj dostrzega się transkrypcję, lecz nie z hebrajskiego czy aramejskiego, lecz z łacińskiego słowa „sicarius”, którego cząstka „sica” (sztylet) określa człowieka uzbrojonego. Termin ten nie został przetłumaczony, lecz przejęty z greckiego σικάριος (sikarios) i hebrajskiego (sikarim) ⁴.

O kogo tutaj chodziło, można by prawdopodobnie wyjaśnić poznając historyczne środowisko Pisma. Byli to zbrojni aktywiści wśród zelotów, uzbrojeni w sztylety, którzy podczas zbiegowisk w okresie wielkich świąt i pielgrzymek podchodzili do przeciwników, by ich zasztyletować: ryzyko, że będą odkryci, było stosunkowo niewielkie ⁵.

Według takiej interpretacji Judasz byłby sykariuszem. Tak jak wśród uczniów Jezusa był zelota, Szymon Gorliwy (Mk 3,18; Mt 10,4; Łk 6,15) ⁶, podobnie znalazłoby się tam miejsce także dla sykariusza. – Problem, jaki narzuca taka wykładnia, jest natury filologicznej: W jaki sposób można przekonywająco wyjaśnić zamianę „Sikarios” na „Iskariota” lub „Iskariot”?

Ten skąpy przegląd potwierdza przekonanie, że przydomku Judasza dotychczas nie dało się wyjaśnić i nie wiadomo, czy kiedykolwiek to nastąpi ⁷.

Bardziej przekonujące byłoby potraktowanie przydomku jako informacji dotyczącej geograficznego pochodzenia tej nazwy. Jednak nic na tym nie zyskamy, gdyż nie jest pewne, czy Kerijot posiadał wówczas jakiekolwiek znaczenie geograficzne.

Pochodzenie Judasza z Judei ⁸, a dokładniej z Jerozolimy, nie jest wykluczone, lecz bynajmniej nie ma też potwierdzenia ⁹.

Przypisy:

1 Rękopis z 5 wieku (codex cantabrigiensis = D) wychwytywał tę nazwę w tej formie. Zamiast Іσκαριώτης w J 6,71; 12,4; 13,2.26; 14,22 podaje άπό Καρυώτου, to znaczy „z Kariotu”.

2 Grecki przekład Starego Testamentu we wszystkich trzech miejscach pominął tę nazwę. Tylko w jednym kodeksie na marginesie do fragmentów Am 2,2 i Jer 31 948), 24,41 zanotowana jest nazwa Καριώθ.

3 Jezus 8-12. Wcześniej Schwarz wylicza dziewięć typów proponowanych dotychczas w badaniach wyjaśnień pochodzenia terminu; jego własny jest dziesiąty.

4 Łacińskie pochodzenie słowa i świadectwo w literaturze greckiej oraz hebrajskiej dopiero w I w. przed Chr. wskazują na miejsce powstania tego pojęcia: w Palestynie w związku ze zwalczaniem rzymskiej okupacji przez zelotów.

5 Por. M. Hengel, Zeloten, 47-51.

6 Patrz wyżej s.14n.

7 Całkowicie nieprawdopodobne jest wyjaśnienie, jakoby przydomek powstał dopiero po Zmartwychwstaniu Jezusa. Już same warianty przemawiają za autentycznością wyrażenia.

8 Inicjator ruchu zelotów również nosił imię Judasz o przydomku „Galilejczyk”.

9 Inaczej H,-J. Klauck, Judas 42: „Judasz ze względu na swoje pochodzenie i czyny na korzyść Jerozolimy wrogiej Jezusowi nie należy do Galilei, miejsca ojczystego Ewangelii”. Klauck opiera się tutaj na Ewangelii św. Marka. Również według G. Schwarza, Jezus 31, Judasz był jedynym nie Galilejczykiem wśród zelotów, „a mieszkańcem Jerozolimy – a więc człowiekiem, który znał to miejsce i jego zakamarki”.

opr. aś/aś