Przymierze

Przymierze, po hebrajsku berît, to jedno z najważnejszych słów w Biblii, zwłaszcza na stronach Tory, Prawa – pięciu pierwszych ksiąg Pisma Świętego i w niektórych fragmentach pism prorockich. Termin ten próbuje oddać istotę relacji, która występuje między Panem a Jego ludem. Konieczne są tu dwie uwagi wstępne. Przede wszystkim nie należy rozumieć przymierza jak dwustronnego paktu zawieranego między państwami. Pierwszeństwo należy bezsprzecznie do Boga, który przejmuje inicjatywę i ofiaruje bardziej stabilne i skuteczniejsze zobowiązanie. Dlatego można tu mówić bardziej o obietnicy, o przysiędze, o "testamencie" Bożym, na który człowiek odpowiada przyjęciem owego daru, a często – niestety – brakiem stałości w okazywaniu wdzięczności i niewiernością.

Druga uwaga dotyczy różnorodności sposobów opisywania przymierza w Biblii. Wychodzi ona od modelu opartego na traktatach wasalskich stosowanych na starożytnym Bliskim Wschodzie, zwłaszcza wśród Hetytów. Ich schemat polegał na porozumieniu między wielkim królem a jego głównymi satelitami; treść dotyczyła najważniejszych praw i obowiązków. Akt odwoływał się do opieki wspólnego bóstwa, a parafowany był w obecności świadków i przypieczętowany stelą, która służyła upamiętnieniu tego aktu. Tak jest w 24. rozdziale Księgi Jozuego, gdzie zrelacjonowana jest uroczystość celebrowana przez Jozuego w Sychem po wejściu Izraela do Ziemi Obiecanej i gdzie można odnaleźć esencję tego schematu.

Począwszy od Ozeasza (rozdz. 1-3), prorocy wprowadzają inny model przymierza, jakim jest umowa małżeńska. Różnica jest oczywista: podobna zamiana sprowadza nas z horyzontu politycznego do osobistej, bardziej intymnej i cieplejszej relacji. Dlatego właśnie pogwałcenie przymierza staje się "cudzołóstwem" (patrz Ez, 16). Wreszcie Jeremiasz, a za nim Ezechiel, proponują "nowe przymierze", jeszcze bliższe i bardziej osobiste. Sam Bóg ze swoim Duchem wchodzi w serce człowieka, przemieniając je tak, że więzy miłości i przymierza nigdy nie ustają. "Oto [...] zawrę z domem Izraela nowe przymierze [...] – wyrocznia Pana: umieszczę swe Prawo w głębi ich jestestwa i wypiszę na ich sercach. Będę im Bogiem, oni zaś będą mi ludem" (Jr 31, 31.33).

Ostatnie zdanie tej boskiej przepowiedni to tak zwana formuła przymierza, która często będzie powracała w prawie biblijnym jako wyraz Bożej woli ofiarowania swojej opieki i swoich darów łaski, spotykających się z wierną odpowiedzią swojego ludu. Bóg zapoczątkowuje historię swego dialogu z ludźmi uniwersalnym przymierzem, zawartym z Noem, sygnowanym znakiem tęczy, kosmiczną rzeczywistością pokoju i harmonii (Rdz 9). Później powstaje specyficzna więź z Izraelem nawiązana z patriarchą Abrahamem: jej znak – obrzezanie – Hebrajczyk będzie nosił na swoim ciele od zarania swego życia (Rdz 17).

"Nowe przymierze" Ducha Świętego w stworzeniu i w sercu, wysławiane przez Jeremiasza, zostanie przypomniane przez Jezusa, który powiąże je ze swą odkupieńczą ofiarą, kiedy podczas Ostatniej Wieczerzy wypowie nad kielichem te słowa: "Ten kielich to Nowe Przymierze we Krwi mojej, która za was będzie wylana" (Łk 22, 20). Dlatego w Liście do Hebrajczyków przytoczony jest cały fragment z Izajasza (8, 8-12), by uwielbić Chrystusa, pośrednika tego "nowego i lepszego przymierza".

Tęcza – po hebrajsku nazywana jest queshet, tak jak łuk wojenny. Pojawia się po potopie i jest znakiem przymierza między Bogiem a ludzkością (Rdz 9, 13). Jest to rzeczywiście kosmiczny łuk wojenny, który Bóg złożył na niebie po osądzeniu grzechu ludzkości.

Bestie – w Biblii na scenę często wkraczają potwory jako symbol tego wszystkiego, co ciemne i negatywne w świecie i w historii. Niektóre monstrualne bestie noszą nawet imiona własne, takie jak Lewiatan, Rahab, Behemot, Tannin. Często są to potwory wodne, gdyż morze jest symbolem nicości i zła (patrz bestie w Apokalipsie).

Tłum. Dorota Stanicka-Apostoł

opr. aś/aś