Imię wieczyste i niezniszczalne

Był naszym kolegą po fachu: Mosze Mark, dziennikarz, mieszkał na Dzikiej pod numerem 32/40 . Na Miłej 5 mieszkali dr Izaak Ajzensztat, lekarz i pielęgniarka Blanka Ferleger; może nawet pracowała w jego gabinecie. Dzisiaj, w niedziele 22 kwietnia, podczas Marszu Modlitwy Szlakiem Pomników Getta Warszawskiego czytaliśmy listę mieszkańców domów, które tam kiedyś stały: na Pawiej, na Gęsiej, na Zamenhofa i na innych dookolnych ulicach. Także tych, których już dzisiaj nie ma: Wołyńskiej czy Przebieg.

W pięknym wiosennym słońcu szliśmy naszą coroczną – bo Marsz Modlitwy ma już dwadzieścia lat – trasą: od pomnika Bohaterów Getta do Pomnika Umschlagplatz, gdzie siedemdziesiąt lat temu na mieszkańców getta czekały pociągi, które wiozły ich do Treblinki, na śmierć w niemieckim obozie zagłady, w ramach precyzyjnie zaplanowanego i zrealizowanego hitlerowskiego programu Endlosung, czyli ostatecznego rozwiązania. Nie wiozły jakiegoś tłumu: wiozły mężczyzn i kobiety z naszej listy, ich dzieci i ich rodziców, Władysława Lewkowicza z żoną Heleną i córką Anna na przykład; tych, co mieszkali na Gęsiej 6. Nie znaliście ich? No jak to, przecież on miał wytwórnię świec i mydła, a ta ich córka była taka nieśmiała.

Czytaliśmy nazwiska dawnych mieszkańców przy pomniku Bohaterów Getta, przy kamieniu Szmula Zygielbojma, przy Bunkrze na Miłej, przy kamieniu Janusza Korczaka i na Umschlagplatzu. Może stali wśród nas i – jak powiedział w 1996 roku rabin James Rudin na Uniwersytecie Warszawskim, kiedy wręczaliśmy mu dyplom tytułu Człowiek Pojednania – dziwili się naszej obecności, wspólnej, tych z synagogi i tych z kościołów, na jednym placu modlitwy. A może cieszyli się, ze nareszcie sobie o nich przypomnieliśmy. Przecież powiedziano w księdze „dam [im] imię wieczyste i niezniszczalne” (Iz, 56,5).

Pani Ewa Teleżyńska z warszawskiego KIK-u wykonała gigantyczna pracę odtwarzając listę mieszkańców, której zaledwie fragment czytaliśmy dzisiaj w trakcie naszego Marszu Modlitwy. Przytaczam ją po to, byś i Ty, Czytelniku, ją przeczytał. Niech osoby z tej listy zostaną z nami także tutaj. Może znajdą miejsce w Twojej albo mojej pamięci.

1.Pomnik Bohaterów Getta


Izrael Popower, księgowy, Lubeckiego 3/6
Moszek Fabrykant, właściciel wędliniarni, Lubeckiego 5
Edward Drabienko, adwokat, Lubeckiego 6 na 3.pietrze
Abram Icek Gutkind, skład chustek i kołder, Pawia 11/30
Szlama Hanower, 47 lat, rowery i części, Pawia 13/ 4
Ignacy Gutman, adwokat, Pawia 19/40
Jankiel Rozenbaum, skład galanteryjny, Pawia 24
Izrael Cieszyński, rzeźnik, Pawia 31/28
Szulim Fogelgarn, handlowiec, Pawia 32/45
Abram Michlewicz, aplikant adwokacki, Pawia 34/4
Alter Sztrancman, fryzjer, Zamenhofa 1/5
Berek Karbowski, laryngolog, Zamenhofa 6/21
Abram Mławski, handlarz, Zamenhofa 7/5
Menache Rybier, biuro ogłoszeń, Zamenhofa 9/4
Pinkus Frydlender – wytwórnia prętów parasolkowych i dodatków „Polszyn”, Zamenhofa 10/14
Benjamin Rodał, kupiec, Zamenhofa 10/38
Abram Rozencwajg, wytwórnia zeszytów szkolnych, ksiąg handlowych
i wyrobów papierniczych, Zamenhofa 18/28


2. Kamień Pamięci Szmula Zygielbojma
Mendel Lejbowicz, zakład ślusarski, Wołyńska 7
Jakub Majerowicz, fabryka trykotów, Wołyńska 11
Lewek Grynszpan, zakład stolarski, Wołyńska 12
Abram Woremklein, skład desek, Wołyńska 15
J. Liberman, wytwórnia wody sodowej, Wołyńska 15
Jankiel Nusyn Wiernik, majster ciesielski, Wołyńska 23
Manas Eller, blacharz, Wołyńska 23
Chaim Grosberg, stolarnia mechaniczna, Libelta 3
Samuel Łuń, skład apteczny, Ostrowska 17
Moszek Gutmacher, handel rybami, Kupiecka 13
Izrael Fajgenbaum, sprzedaż towarów manufakturowych, Gęsia 4/30
Regina Dancynger, z domu Rubin, pończosznica, z rodzicami (Joelem i Szejną), Gęsia 6
Władysław Lewkowicz (przemysłowiec, właściciel fabryki świec i mydła „Progress”) z żoną Heleną i córką Anną, lat 32, Gęsia 6
Chaim Wasser, handlarz, i jego córka Mania Wasser, Gęsia 13
Artur Lejwa, inżynier chemik, Gęsia 26/33
Józef Akier, krawiec męski, Gęsia 35a/46


3. Bunkier przy Miłej 18
Izaak Ajzensztat, doktor medycyny, Miła 5
Blanka Ferleger, pielęgniarka, Miła 5
Pejsach Buda, właściciel przedsiębiorstwa transportowego, Miła 7/15
Chaim Ajgengold, rabin, lat 70, mąż Sary, Miła 7
Rachmil Ostrowiak, Miła 8/17
Hersz Rochman, sprzedaż okryć damskich, Miła 23/6
Józef Celmajster, doktor, choroby kobiece i akuszeria, Miła 23
Adam Herszaft, artysta malarz, 52 lata, Miła 27/42
Szyja Berger, wytwórnia okryć damskich, Miła 32/5
Szmul Goldsztejn, pracownia obuwia, Miła 34
Abram Jabłonka, wytwórnia waty, Miła 34
Izrael Frosz, piekarnia, Miła 37
Abram Srebrnik, handlarz węgla i drzewa, Miła 38
Moszek Szyfman, wytwórnia beretów, Miła 44/18
Zelik Ciężar, krawiec, Miła 44/28
Pinkus Obrączka, ślusarz-hydraulik, Miła 44
Moszek Beder, ślusarz, Miła 47
Hersz Judko Feldgreber, zdun, Miła 47
Icek Kruch, kamasznik, Miła 50/32


4. Kamień pamięci Janusza Korczaka
Marek Szpilfogel, nauczyciel, lat 40, i jego żona Erna, Muranowska 4
Rubin Berland, zakład fryzjerski, Muranowska 8
Szmul Comber, blacharz, Muranowska 10/27
Berek Rotensztejn, 60 lat, faktor, mąż Lei, Muranowska 12/20
Zelek Sznycer, drogista, Muranowska 25/3
Kelman Augustowski, Muranowska 25/19
Hersz Zylberberg, właściciel drukarni „Futura”, Muranowska 31/29
Abram Rzetelny, 50 lat, obiady domowe, mąż Chany, Muranowska 31
Dawid Zandelman, handlującv, Muranowska 47/49
Lejb Gefen, właściciel piekarni, żonaty z Rózią Kornblit, Niska 35
Hersz Hafter, kamasznik, Zamenhofa 19
Matys Berłowicz, doktor chorób wewnętrznych, Zamenhofa 21
Mordka Hersztejn, Zamenhofa 38/50
Rojza Cejlon, z domu Justman, matka 7 dzieci, wdowa, właścicielka firmy, Zamenhofa 38
Izrael Tabakman, pracownia bielizny i konfekcji, Zamenhofa 41/2
Mendel Feldman, właściciel sklepu z nabiałem, Zamenhofa 44


5. Umschlagplatz
Majer Zylbersztajn, kupiec, Pokorna 7/18
Szlama Karton, zakład fryzjerski, Stawki 7
Icek Kotłowski, handlarz, Szczęśliwa 3/54
Adolf Kasza, skład apteczny, Parysowska 4
Leopold Romanus, wyroby metalowe, Dzika 25/63
Mosze Mark, dziennikarz, Dzika 32/40
Salomon Glaszmidt, „Bar Warszawski”, Dzika 37
Szmul Rotenberg, wytwórnia ciast, Sierakowska 1
Hersz Łaski, zakład tapicersko-meblowy, Sierakowska 3
Moszek Buchman, 53 lata, handel drożdży, Sierakowska 6
Motel Kopman, piekarz, Przebieg 1
Róża Grycendlerowa, 48 lat, nauczycielka, Przebieg 2
Mordka Bimblich, 34 lata, sklep spożywczy, żonaty z Chaną Halsztuk,
Błońska 9

opr. aś/aś