Liturgia i katecheza

Pomiędzy liturgią i katechezą istnieje organiczny związek. Liturgia domaga się katechezy, która z kolei jest punktem wyjścia dla liturgii. Według ks. Bogusława Nadolskiego „liturgia stanowi samo serce katechezy”. W moim artykule pragnę przypomnieć, czym jest liturgia i katecheza oraz powiedzieć o związkach między liturgią i katechezą.

Liturgia — samo słowo „liturgia” wywodzi się z języka greckiego. W starożytnej Grecji przez słowo „liturgia” rozumiano podejmowane dzieła na rzecz społeczności, państwa, a także jednostki, np. podatki dla dobra wspólnego, zbudowanie obiektu sportowego, okrętu wojennego, wyposażenie poselstwa udającego się do innego kraju, praca służebna na rzecz swojego pana, wykonanie przez rzemieślnika zleconej mu pracy. Najogólniej przez to słowo rozumiemy postawę służebną, służbę ludziom, a na płaszczyźnie wiary — służbę Bogu.

W naszym Kościele liturgię stanowią: obrzędy Mszy św., sakramentów i sakramentaliów, celebracja Liturgii Godzin oraz obchód roku liturgicznego. W Konstytucji soborowej Sacrosanctum Concilium czytamy, że „słusznie zatem uważa się liturgię za wykonywanie kapłańskiej funkcji Jezusa Chrystusa. W niej przez znaki dostrzegalne wyraża się i w sposób właściwy dla poszczególnych znaków dokonuje się uświęcenie człowieka, a Mistyczne Ciało Jezusa Chrystusa, to jest Głowa ze swoimi członkami, sprawuje pełny kult publiczny. Dlatego każda celebracja liturgiczna jako działanie Chrystusa-Kapłana i Jego Ciała, czyli Kościoła, jest czynnością w najwyższym stopniu świętą, której skuteczności z tego samego tytułu i w tym samym stopniu nie posiada żadna inna czynność Kościoła” (KL 7). W tym samym numerze Konstytucji znajdujemy pouczenie o różnych sposobach obecności Chrystusa Najwyższego i Wiecznego Kapłana. Jest On obecny przede wszystkim pod postaciami eucharystycznymi, swoją mocą jest obecny w poszczególnych sakramentach: gdy ktoś chrzci, to sam Chrystus udziela tego sakramentu. Jezus jest obecny w swoim słowie, „albowiem gdy w Kościele czyta się Pismo Święte, wówczas On sam mówi”. Jest obecny, gdy Kościół modli się i śpiewa psalmy. Pan Jezus bowiem mówi: „Gdzie dwaj lub trzej są zgromadzeni w imię moje, tam i ja jestem pośród nich” (Mt 18,20). Uwielbiony Chrystus jest wreszcie obecny w osobie celebransa sprawującego liturgię, posługuje się jego osobą, gestami, słowami. Wszystkie wspomniane w Konstytucji obecności Pana Jezusa są realne, a stała obecność ma miejsce pod postaciami eucharystycznymi (KL 7). Przechowujemy Najświętszy Sakrament pod postacią chleba. Pan Jezus sprawuje świętą liturgię wraz z całym Kościołem, którym jesteśmy. Chrystus Pan podzielił się swoim kapłaństwem z Apostołami i ich następcami biskupami oraz współpracownikami biskupów prezbiterami — kapłaństwo hierarchiczne, służebne. Każdego chrześcijanina w sakramencie chrztu również włącza do swego kapłaństwa. Tak więc wierni świeccy mają udział w kapłaństwie Chrystusa zwanym wspólnym (łączy jeden chrzest). Dlatego też chrześcijan można nazywać ludem kapłańskim, ponieważ jesteśmy przeznaczeni do udziału w liturgii, do jej sprawowania oraz narodem świętym, gdyż jesteśmy wezwani do świętości, do zbawienia. W liturgii rozróżniamy podwójny nurt: latreutyczny (oddawanie czci Bogu w Trójcy Świętej Jedynemu) i soteriologiczny (zbawczy, uświęcający nas). Podczas sprawowania liturgii, np. Mszy św. oddajemy naszą cześć Bogu Ojcu przez Chrystusa, naszego jedynego Pośrednika, w mocy Ducha Świętego. Jednocześnie następuje nasze uświęcenie, dar płynący do nas od Ojca przez Chrystusa, w Duchu Świętym. W Konstytucji podkreślono, że cześć oddajemy Bogu poprzez dostrzegalne znaki, czyli poprzez sprawowaną Eucharystię, sakramenty, sakramentalia, Liturgię Godzin i obchód roku liturgicznego. Jednocześnie poprzez te znaki dokonuje się nasze uświęcenie. Dlatego wyraźnie podkreślono, że nasza liturgia, jej sprawowanie jest czynnością w najwyższym stopniu świętą, najważniejszą. Żądna inna działalność Kościoła nie ma takiej skuteczności jak sprawowana liturgia.

Wobec tak pojmowanej przez Kościół liturgii należy do jej udziału przygotowywać naszych wiernych, aby w niej uczestniczyli z potrzeby serca w sposób świadomy, czynny i pełny oraz uczestnictwo w liturgii łączyli ze swoim codziennym postępowaniem. I tu jest potrzebna katecheza, która ma prowadzić wiernych do odpowiedniego w niej uczestnictwa. Winniśmy sobie uświadomić, że „liturgia i katecheza stanowią dwie różne ale nierozerwalne rzeczywistości, poprzez które aktualizuje się w Kościele misterium Chrystusa. Można zatem przyjąć, że bez katechezy liturgia popada w formalizm i magizm, natomiast katecheza bez liturgii spada do poziomu indoktrynacji, lekcji abstrakcyjnej i intelektualnej” (A. Hajduk).

Katecheza — określenie wywodzi się z języka greckiego — „katechein” — oznacza: odpowiadać, pouczać ustnie, nauczać przez pytania i odpowiedzi. Przez katechezę rozumie się też pouczenie w wierze, żywy przekaz prawd wiary oraz treść tego przekazu (R. Murawski). W Dyrektorium ogólnym o katechizacji z roku 1997 czytamy, że katecheza jest dziełem Kościoła, któremu Jezus Chrystus powierzył zadanie przekazywania Objawienia oraz czuwania nad jego integralnością (DOK 44). „Dzieło Kościoła” należy postrzegać jako służbę, która ma pomagać w odkrywaniu treści Bożego objawienia, a także wspierać w przyjmowaniu i wyznawaniu wiary. Poprzez tę służbę Kościoła ma również być kształtowane w wierzących poczucie przynależności do wspólnoty wierzących (DOK 106). Na katechezę należy też patrzeć jako na szczególną formę posługi słowa, dzięki której możliwe staje się osiągnięcie dojrzałości religijnej. Tę dojrzałość rozpoczyna tzw. nawrócenie początkowe, które uczy żywego, bezpośredniego i czynnego wyznawania wiary (DOK 82). Przez to katecheza staje się miejscem i echem toczącego się zbawczego dialogu Boga z człowiekiem (DOK 144). Dobrze prowadzona katecheza uwrażliwia nas na konieczność i niezbędność przylgnięcia do Boga wraz z wynikającymi z tego konsekwencjami. Katecheza uczy więc wierzących poznawania treści, prawd wyznawanej wiary, uczy jej celebrowania podczas liturgii, przeżywania i rozważania podczas modlitwy. Ponadto uczestnicząc w katechezie uczymy się, w jaki sposób możemy świadomie i dobrowolnie całkowicie powierzyć się Bogu: swoją osobę, swój rozum, wolę, serce i pamięć (DOK 144).

Można więc wyróżnić katechezę ewangelijną, ponieważ jej treść jest zawarta w Ewangeliach, czyli to, czego nauczał Jezus Chrystus oraz poewangelijną, czyli głoszoną w Kościele po spisaniu Ewangelii.

Rozróżnia się następujące rodzaje katechezy.

Katecheza dogmatyczna nauczała prawd wiary zestawianych w syntetyczne skróty zwane symbolami wiary.

Katecheza moralna podkreślała konwersyjny wymiar wiary. Wiara ma prowadzić do nawrócenia i do podjęcia w rezultacie nowego sposobu postępowania zgodnego z przykazaniami, z wyznawana wiarą.

Katecheza chrzcielna miała miejsce w instytucji katechumenatu odnowionej przez papieża Pawła VI. Ukazywała historię Zbawienia w Starym i Nowym Testamencie związaną z sakramentami inicjacji chrześcijańskiej, szczególnie chrztu i rolę w nim Chrystusa ukrzyżowanego i zmartwychwstałego, uwielbionego.

Katecheza eucharystyczna — mówiono podczas niej o ustanowieniu Eucharystii jako pamiątki, ofiary i uczty. Podkreślano stałą obecność Chrystusa pod postaciami eucharystycznymi, omawiano rolę w jej celebracji prezbitera, uczono sposobu uczestniczenia w tej najważniejszej liturgii.

Katecheza małżeńska miała na celu przybliżenie katechizowanym daru Bożego, jakim jest sakrament małżeństwa. Poruszano tu między innymi zagadnienie wierności małżeńskiej, możliwość separacji, możliwość powtórnego zawarcia związku małżeńskiego po śmierci jednej ze stron, przybliżano obrzędy tego sakramentu.

Katecheza pokutna — swoją treścią łączyła się z sakramentem pokuty i pojednania. Omawiano tu warunki tego sakramentu, które powinny być spełnione, aby udzielane rozgrzeszenie stało się rzeczywistością, a skruszony penitent mógł przyjąć ten sakrament.

Na katechezie także poruszano zagadnienie modlitwy, mianowicie omawiano problematykę Modlitwy Pańskiej — Ojcze nasz, modlitwy dziękczynne, wielbiące Boga, Wielką modlitwę powszechną występującą w liturgii Kościoła rzymskiego (M. Rusiecki).

Katecheza, poprzez którą Kościół wypełnia swoje zadanie doprowadzenia wiernych do zbawienia, ma swoje trzy funkcje: wtajemniczenia, wychowania i nauczania w wierze (cdn).

opr. aw/aw