Spadające statystyki praktyk religijnych Polaków: szukamy przyczyny

Szukamy przyczyn tego, dlaczego Polacy przestają chodzić regularnie w niedziele na Mszę św. i zastanawiamy się nad podejmowaniem odpowiednich kroków odmieniających ten trend.

Na taki stan rzeczy składa się między innymi nie zawsze dobrze ukształtowana świadomość religijna części wiernych, co przekłada się później na niewłaściwe ich postawy. Z ogólnopolskich badań przeprowadzonych przez ks. Tomasza Wielebskiego, teologa pastoralisty z UKSW i ISKK w 2009 roku na grupie 797 najbardziej zaangażowanych katolików mieszkających w 100 parafiach chodzących z reguły co tydzień na  Msze św. wynika, że w ich świadomości na pierwsze miejsce wybija się bardziej świecki niż sakralny charakter niedzieli. Brakuje ich formacji, w której przykładowo nie wykorzystuje się różnych mediów: na pytanie dotyczące możliwości poznawania w parafiach znaczenia Eucharystii, tylko 16,7% respondentów wspomniało że powyższa problematyka poruszana jest w gazetkach parafialnych, a 5,6% zauważyło ją na stronach internetowych parafii. Za mało też w polskiej rzeczywistości parafialnej jest specjalnych katechez wyjaśniających istotę i poszczególne części  Mszy św.: tego typu katechezy są wygłaszane tylko w jednej piątej (24,5%) parafii.

Jeżeli już Polacy są na  Mszy św. to w niedostatecznym stopniu czynnie angażują się w jej przeżywanie. Z badań wynika że aż 62,2% badanych nie spełnia żadnych posług liturgicznych, przez co  Msza się staje się teatrem jednego aktora. W polskich parafiach brakuje grup przygotowujących niedzielną liturgię: wspomina o tym 39,5% respondentów.

Chociaż badani respondenci zasadniczo uczestniczyli we  Mszy św. w niedziele, to sposób świętowania tego dnia odbiegał w pewnych wymiarach od wzorca przedstawionego przez Magisterium Kościoła, zawartego chociażby w liście Jana Pawła II poświęconym świętowaniu niedzieli Dies Domini z 1998 roku, Katechizmie Kościoła Katolickiego, jak i w liście biskupów polskich Zachowujcie niedzielę, a niedziela zachowa waszą rodzinę z 2012 roku.

 Niepokojącym jest fakt, że aż trzy czwarte badanych (71,3%) respondentów nie podejmowało działalności charytatywnej w niedziele. Nie ma świadomości dotyczącej przełożenie praktyki uczestnictwa we  Mszy św. na konkretne działania. Zauważa się wyraźne rozgraniczenie między sferą sacrum a sferą codzienności, w której należy dać świadectwo swojej wierze.

Jak badani respondenci przeżywali niedzielny czas wolny? Zwykle i dość często respondenci odwiedzają rodzinę i przyjmują ją u siebie — 48,8%, czytają prasę i książki — 45,6%, oglądają telewizję — 42,9%, spacerują — 39,2%. Tylko 3,2% chodzi do kina, teatru i na mecze. Polskie parafie nie stwarzają możliwości wspólnego przeżywania czasu wolnego w niedziele w domu parafialnym: aż 65,6% respondentów stwierdziło, że nie ma takiej możliwości (wśród nich aż 81,7% mieszka na wsi). A czego najbardziej spodziewają się po swoich parafiach badani respondenci jeżeli chodzi o spędzanie wolnego czasu? Aż 40,5% badanych oczekuje funkcjonowania kawiarenki parafialnej, 39,3% wystaw i spotkań z artystami, 32,9% oglądania przedstawień teatralnych, 32,1% spotkań w klubach parafialnych. Uzyskane wyniki świadczą o potrzebie stwarzania w parafiach przestrzeni służącej budowaniu relacji międzyludzkich, a także rozwijania potrzeb wyższych.

Jeżeli chodzi o robienie zakupów w niedziele, to zasadniczo badani respondenci nie odwiedzają w tym dniu „współczesnych świątyń konsumpcjonizmu”: prawie zawsze i dosyć często czyni 5,9% badanych, od czasu do czasu 21,1%, a zdarzyło się to kilka razy badanym 53,6% ankietowanym. Nigdy nie robi zakupów 18,7%. Trzeba też wspomnieć, że 60,9% badanych respondentów jest za zakazem handlu w niedziele, a 16,8% nie ma zdania na ten temat.

Jakie należy podjąć działania? Jan Paweł II w adhortacji Ecclesia in Europa apelował do wszystkich Kościołów w Europie o podjęcie inicjatyw duszpasterskich na płaszczyźnie wychowawczej, duchowej i społecznej które będą pomagać przeżywać niedzielę zgodnie z jej prawdziwym sensem (EIE 81). Według wspomnianego pastoralisty należą do nich:

• formacja dzieci, młodzieży i dorosłych dotycząca teologicznego znaczenia wartości niedzieli i umiejętności jej przeżywania w ramach lekcji religii i katechez, rekolekcji i misji, głoszonych homilii i kazań, z wykorzystaniem mass mediów, podczas spotkań grup, ruchów i grup; np. w niektórych diecezjach czyta się przed  Mszami krótkie katechezy wyjaśniające istotę  Mszy św., jej poszczególne elementy, znaki i obrzędy liturgiczne;

• troska o godne i piękne, zgodne ze wskazaniami przepisów liturgicznych sprawowanie liturgii obejmujące zarówno zaangażowanie celebransa, jak też włączanie do niej świeckich spełniających różnorodne posługi liturgiczne; trzeba zadbać o jakość homilii, kulturę muzyczną, dobre nagłośnienie, piękno kościoła, podjazdy dla wózków inwalidzkich itp.;

• upowszechnianie wzorców świętowania niedzieli dotyczących różnorodnych form odpoczynku i realizacji form wolontariatu, a także ukazywanie wartości dobrze przeżytej niedzieli w kontekście psychologicznym, społecznym i ekonomicznym; w tym kontekście dużą rolę mają do odegrania mass media i reklama religijna;

• organizowanie w parafiach różnorodnych form spędzania wolnego czasu: kawiarnie i kluby, czytelnie prasy i książek, organizacja przedstawień i koncertów (fundusze na ten cel można wygospodarować współpracując z władzami lokalnymi);

• propagowanie w Polsce obchodzonego w wielu krajach Europy Międzynarodowego Dnia Wolnej Niedzieli 3 marca (3 marca 321 roku cesarz Konstantyn wydał dekret ustanawiający niedzielę państwowym dniem wolnym od pracy); w tym dniu w sposób szczególny podkreśla się, rolę niedzieli w budowaniu trwałego życia rodzinnego;

• propagowanie działań Społecznego Ruchu Świętowania Niedzieli który powstał i rozwija się w diecezji legnickiej: skupia on przedstawicieli różnych środowisk (solidarnościowe zrzeszenia pracownicze, diecezjalne stowarzyszenia katolickie, instytucje społeczno-medialne, osoby indywidualne — duchowni i świeccy), które są zainteresowane wprowadzeniem w życie przesłania Jana Pawła II z Dies Domini; ruch współpracując z Przymierzem na rzecz Wolnej Niedzieli podpisanym 1 II 2008 przez 21. przedstawicieli organizacji pozarządowych, stowarzyszeń pracodawców i związków zawodowych dąży do zachowania świątecznego charakteru niedzieli jako dnia wolnego od pracy; jego członkowie chcą doprowadzić od zapisu konstytucyjnego określającego niedzielę jako dzień wolny od pracy; warto w tym kontekście przywołać przykład konstytucji niemieckiej, która w 140 punkcie mówi, że niedziela jest dniem odpoczynku i duchowego wzrostu;

• propagowanie idei STOP DLA HANDLU W NIEDZIELE czy W NIEDZIELE NIE ROBIĘ ZAKUPÓW, co czyni od kilku lat „Solidarność”;

• w kontekście działań związanej z nową ewangelizacją, czyli docierania z przesłaniem Ewangelii do osób ochrzczonych, które nie żyją zgodnie z wymogami chrztu i nie uczestniczą często w kulcie (pisze o tym papież Franciszek w swojej adhortacji Evangelii Gaudium nr 14) warto wspomnieć o biskupie płockim Piotrze Liberze, który skierował w grudniu 2012 roku list od wszystkich diecezjan; list został wydrukowany, dostarczony na parafie i wręczany wiernym obecnym na  Mszy św. z prośbą o dostarczenie go tym, którzy nie uczęszczają do kościoła; w swoim liście biskup Libera przypomniał istotę świętowania niedzielnego, zwracając szczególnie uwagę na znaczenie udziału we  Mszy św.

Potrzeba wielu działań współpracujących ze sobą duchownych, jak i wiernych świeckich, zarówno tradycyjnych, jak i nowych, które będą budować i kształtować kulturę niedzieli i będą miały na celu zarówno ukazywanie istoty świętowania niedzielnego (pogłębianie motywacji, co według Jana Pawła II jest jedną z najważniejszych rzeczy), jak też przyczyniały się do właściwego przeżywania tego dnia. Wpisuje się to kierunek działań Kościoła określany przez papieża Franciszka w adhortacji Evangelii Gaudium jako nawrócenie pastoralne, związane z tym, że nie można pozostawić rzeczy w takim stanie, w jakim są obecnie, wymaga to zmiany myślenia, kreatywności, odwagi, poszukiwania adekwatnych do wyzwań czasów współczesnych metod ewangelizacyjnych (EG 25; 33).

opr. mg/mg