Nie zabijaj

Respektowanie prawa do życia odnosi się nawet do tych, którzy naruszyli prawo Boże w sposób najskrajniejszy — mówi Ojciec Święty.

Przedmiotem ochrony, objętym piątym przykazaniem, jest życie ludzkie, które stanowi jedno z centralnych pojęć w Biblii.

U początków ludzkiego życia stoi Bóg. W Starym Testamencie „żyć” oznacza więcej niż tylko egzystencję — oznacza istnienie w jego pełni ilościowej i jakościowej. Poza biologicznym trwaniem obejmuje zdrowie, zamożność i szczęście, ale także prawdę, dobro, sprawiedliwość, wrażliwość i zrozumienie.

Śmierć za śmierć

Morderstwo uderza w godność człowieka stworzonego na obraz i podobieństwo Boga. Korzeń zbrodni tkwi w tym, że ludzie uzurpują sobie Boże prawo do władania życiem i śmiercią.

Dekalog (Wj 20, 13; Pwt 5, 17) nie ukazuje konsekwencji przekroczenia zakazu „nie zabijaj”, czynią to inne teksty Starego Testamentu. Jedną z wielu sankcji za morderstwo jest kara śmierci.

Co znaczy zemsta

Obowiązek wymierzenia kary ciążył na krewnych zamordowanego. Izraelskie prawo odwetu pełniło rolę przestrogi przed zbrodnią, ale i ograniczało mścicieli w nadmiernym znęcaniu się nad winowajcą. W języku biblijnym „zemsta” oznacza najpierw przywrócenie naruszonej sprawiedliwości i zwycięstwo nad złem.

Tego, kto zabił nieumyślnie, chroniło prawo azylu (Wj 21,13-14) — istniały miejsca, w których mściciel krwi nie mógł wykonać zemsty.

Jezus radykalizuje

Radykalizacji zakazu „nie zabijaj” dokonał Pan Jezus w Kazaniu na Górze. Odniósł przykazanie nie tylko do określonej grupy ludzi, ale do wszystkich, nawet do nieprzyjaciół i pogan. Zakaz zabójstwa rozciągnął także na działania i myśli, które wprowadzają gniew, niechęć, nienawiść między ludźmi oraz powodują nieporozumienia i konflikty, pogardę, złorzeczenie drugiemu człowiekowi czy mściwość.

Przeciwko samobójstwu

ST zawiera kilka relacji o samobójstwach, m.in. Samsona (Sdz 13,1-16,31) i Saula (1 Sm 9,1-31,13), ale ich nie ocenia. Jest jednak jasne, że samobójstwo jest czymś zdecydowanie negatywnym w świetle Biblii — skoro człowiek jest stworzony na obraz Boży, odebranie sobie życia jest zakazane. Oceniając samobójczy czyn, trzeba jednak pamiętać, że u podstaw targnięcia się na siebie samego leży często zakłócenie równowagi psychicznej.

Rasah

Użyty w przykazaniu hebrajski czasownik rasah stosowany jest wyłącznie na określenie zabójstwa człowieka, i to zabójstwa zaplanowanego, będącego wyrazem egoizmu. Nie odnosi się do zabicia siebie samego. Nie występuje też nigdy w sensie unicestwiania wrogów na wojnie czy wydawania i wykonywania sprawiedliwych wyroków sądów ludzkich czy Boskich — w tym kary śmierci.

W skazywaniu na śmierć winno się jednak działać z największą łagodnością i ściśle trzymać sprawiedliwości — mówi Nowy Testament. Teksty biblijne wskazują, że kara śmierci jest co najwyżej usprawiedliwiona. Chrześcijańska tradycja nigdy nie odmawiała państwu prawa ułaskawienia zabójcy.

Po co jest kara

Kara z punktu widzenia społecznego ma za zadanie naprawienie zaistniałego nieporządku i winna stanowić gwarancję bezpieczeństwa. Przestępcy ma pomóc w poprawie i przy wynagrodzeniu win. Stosowane środki nie powinny więc sięgać do najwyższego jej wymiaru, czyli do odebrania życia przestępcy — mówi Ojciec Święty w encyklice Evangelium vitae. Zasada ta obowiązuje „poza przypadkami absolutnej konieczności, to znaczy gdy nie ma innych sposobów obrony społeczeństwa”.

Godność zabójcy

Kościół przez stulecia dopuszczał — za Św. Tomaszem z Akwinu — uśmiercenie drugiego człowieka w obronie własnej. Takie myślenie obecne jest jeszcze w nowym Katechizmie Kościoła Katolickiego.

Jan Paweł II, opierając się na uniwersalnym orędziu biblijnym, wyciąga zeń wnioski bardziej radykalne, niż dotychczasowe kościelne nauczanie. Poddaje krytyce pozbawianie życia nie tylko istoty niewinnej, ale także napastnika. Zwraca uwagę na zapisane w Księdze Rodzaju słowa świadczące o tym, że Bóg broni przed innymi ludźmi zagrożonego życia Kaina. „Nawet zabójca — pisze Papież — nie traci swej osobowej godności i Bóg sam czyni się jej gwarantem”. Dlatego kard. Joseph Ratzinger nie wykluczył konieczności przeredagowania fragmentów katechizmu, które dotyczą kary śmierci.

opr. mg/mg