Pedagog i pracownik socjalny wobec wyzwań współczesności

Redakcja naukowa Anna Błasiak, Ewa Dybowska, Norbert Pikuła PEDAGOG I PRACOWNIK SOCJALNY WOBEC WYZWAŃ WSPÓŁCZESNOŚCI ISBN: 978-83-7767-094-1 wyd.: Wydawnictwo WAM 2012

Spis wybranych fragmentów Wprowadzenie Wyzwania pedagoga wobec współczesnej rodziny Praca pedagoga w środowisku szkolnym

Wprowadzenie

We współczesnym świecie człowiek ma coraz większe domy, ale coraz mniejsze rodziny, ma więcej udogodnień, ale mniej czasu, powiększa to, co posiada, ale pomniejsza wartości, ma dużo jedzenia, ale mało wartości odżywczych. łatwiej człowiekowi pojechać na Księżyc, niż przejść na drugą stronę ulicy i poznać sąsiadów. Są takie rodziny, które potrzebują dwóch pensji na swoje utrzymanie, ale stale wzrasta liczba rozwodów. Powstaje coraz więcej pięknych domów, ale też i więcej domów rozbitych. Otaczająca rzeczywistość wymaga od ludzi coraz to nowych specjalistów od coraz drobniejszych dziedzin, ale brakuje „specjalistów” od życia. Taka rzeczywistość stawia człowieka przed wyzwaniami, z którymi przychodzi zmagać się każdego dnia. Nie pozostaje to obojętne dla pracowników wszelkich zawodów pomagających, którzy często stają się tymi, którzy pomagają pokonać trudności.

Książka Pedagog i pracownik socjalny wobec wyzwań współczesności podejmuje refleksję naukową nad rolą i wybranymi zadaniami pedagoga i pracownika socjalnego we współczesnym świecie. Mimo demokratyzacji stosunków społecznych, tendencji do równouprawnienia czy podwyższania jakości życia narastają problemy związane z zagrożeniami cywilizacyjnymi. Istnieje zatem zapotrzebowanie na wykwalifikowane kadry pomocowe i ich wzajemną, interdyscyplinarną współpracę. Pedagog jest osobą, na którą dziecko i jego rodzina trafia w zasadzie w sposób naturalny, podejmując naukę, styka się z placówką edukacyjną czy oświatową. Pracownik socjalny to osoba, którą spotyka człowiek wówczas, kiedy nie jest w stanie sobie sam poradzić z sytuacją życiową, w której się znalazł. Zarówno pedagog, jak i pracownik socjalny potrzebują wiedzieć o innych służbach pomocowych, które są w stanie udzielić pomocy osobom, które spotykają w swojej pracy. Trzeba, aby pedagog i pracownik socjalny dysponowali szeroką siecią współpracowników: terapeutów, psychologów, animatorów kultury, a przede wszystkim podjęli wzajemną współpracę pedagog — pracownik socjalny.

Wyzwania, przed jakimi redaktorzy postawili w tym tomie pedagoga, to szkoła (w tym szkoła specjalna), zjawisko wielokulturowości, wychowanie ekonomiczne, nieletnie rodzicielstwo, uzależnienia i przygotowanie do podstawowych ról społecznych.

Pracownik socjalny został zmierzony z wyzwaniami, takimi jak: poszerzająca się część społeczeństwa — seniorzy, kryzys małżeński, kryzys wychowawczy rodziców, eurosieroctwo, sieroctwo społeczne oraz nowa perspektywa wsparcia skuteczności działań pomocowych — asystent rodziny. Dla pracowników systemu opieki i pomocy społecznej swoiste wyzwanie stanowi nowe regulacje ustawodawcze w Ustawie o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, która została uchwalona 9 czerwca 2011 roku.

Katarzyna Szewczuk w swoim artykule wskazuje na zmiany, jakie zaszły w obowiązkach pracy pedagoga szkolnego wraz z rokiem szkolnym 2011/2012, według których powinien on posiadać szereg dodatkowych kwalifikacji, aby wypełnić wszystkie zadania, które wchodzą w zakres jego obowiązków. Jej zdaniem, pedagog szkolny jest ogniwem, które funkcjonuje na styku uczniowie — rodzice — nauczyciele. Postuluje także potrzebę organizacji, która skupiałaby pedagogów szkolnych i pozwalała na wymianę doświadczeń i wzajemne wsparcie.

Edyta Laurman-Jarząbek podejmuje tematykę rodziny z problemem uzależnień, szczególnie uzależnienia od alkoholu. Jej zdaniem, to właśnie rodzina decyduje o jakości doświadczeń dziecka. Zdarza się, że rodzice niewiele potrafią o swoim dziecku powiedzieć, gdyż współczesna rodzina jest często skażona „kryzysem” trwałości. Ukazując rolę pedagoga wobec rodziny z problemem uzależnień, autorka zauważa, że jeżeli rodzina niedomaga, to potrzeba, aby szkoła uzupełniła braki lub pomagała rodzinie zmniejszyć negatywne skutki.

Różne aspekty pracy pedagoga specjalnego przedstawia beata Wołosiuk. Jednym z zadań pedagoga specjalnego we współczesnym świecie jest przełamywanie trudności mentalnych tkwiących w społeczeństwie odnośnie do osób niepełnosprawnych czy upośledzonych. Autorka akcentuje w swoim artykule dwie ważne dziedziny pracy pedagoga specjalnego: aksjologię i współpracę z rodzicami dziecka podopiecznego. Istotne w pracy pedagoga specjalnego jest wpieranie rodziny niepełnosprawnego dziecka już od urodzenia.

Wychowanie do wielokulturowości otaczającego świata i kompetencje pedagogiczne w tym zakresie to tematyka artykułu Marioli Teresy Kozubek. Wielokulturowość jawi się jako stosunkowo nowe zjawisko, które wyznacza codzienność wielu ludzi. Zjawisko to jest procesem uwarunkowanym wydarzeniami politycznymi, społecznymi, kulturowymi. Rosnące procesy globalizacji stwarzają możliwości wzajemnego oddziaływania i przenikania się kultur i tradycji. W artykule wielokulturowość jest przedstawiona z perspektywy pedagogicznej i religijnej. Wskazane zostały także kompetencje potrzebne dla pedagoga w zakresie wychowania czy przygotowywania do życia w społeczeństwie wielokulturowym.

O odpowiedzialnym i dojrzałym wychowaniu do rozumienia wartości pieniądza pisze Marek babik. Zwraca on uwagę, że za wprowadzenie dziecka w świat ekonomii i gospodarowania pieniędzmi dziecko uczy się w domu, w rodzinie. Wskazuje on, że pieniądze nie mogą być postrzegane tylko i wyłącznie jako zjawisko negatywne. Sygnalizuje, że rodzice powinni być czujni, kiedy dają dziecku regularnie bądź okazjonalnie pieniądze. Przekazywanie dziecku pieniędzy nie może zastąpić wychowania dziecka i spędzania z nim czasu.

Poszerzające się zjawisko nieletniego rodzicielstwa jako wyzwanie dla pracowników służb pomocowych, ten temat został podjęty przez Małgorzatę Czech i Jacka Golenia w swoim artykule. Szczególne wyzwanie wychowawcze w tym temacie stanowią przyczyny nieletniego rodzicielstwa i możliwość zapobiegania im. Zwracają uwagę, że nieletnie rodzicielstwo to najczęściej samotne macierzyństwo, bez obecności ojca dziecka. Opisane zostały nie tylko skutki psychologiczne nieletniego rodzicielstwa, ale także konsekwencje zdrowotne związane z niedojrzałością organizmu młodej kobiety do ciąży.

Kształtowanie się męskości i kobiecości jako podstawowych ról społecznych omawia Anna Chmura. Podkreśla ona, że najlepszym miejscem na uczenie się ról społecznych jest rodzina. Szczególną uwagę na kształtowanie się kobiecości i męskości należy zwrócić w okresie dojrzewania, gdyż wtedy formują się konstytutywne zręby tożsamości człowieka. Wobec tego w przygotowaniu do małżeństwa niebagatelną rolę odgrywa praca nad sobą. Pomaga ona dostrzegać człowieka jako jeden byt psychofizycznoduchowy. Podstawą w przygotowaniu do pełnia roli kobiety i mężczyzny oraz w przygotowaniu do małżeństwa jest ukształtowanie właściwego rozumienia pojęcia miłość, która jako akt woli koncentruje się na dobru drugiego człowieka.

Magdalena łuka przedstawia „nowy zawód”, który bardziej niż do tej pory zaistnieje w polskim systemie pomocy i opieki od 1 stycznia 2012 roku — asystent rodziny. Omawia to na podstawie nowej Ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej. Wskazuje na to, że wprowadzone przez ustawę rozwiązania mają przyczynić się do tego, aby możliwie najrzadziej zdarzały się sytuacje, że trzeba odebrać dziecko z rodziny i umieścić je w palcówce. Rodzinom, które nie będą potrafiły poradzić sobie z codziennymi sytuacjami nie tylko wychowawczymi, ale i domowymi, pomagać ma właśnie asystent rodziny, który we współpracy z innymi instytucjami ma podejmować pracę z całą rodziną.

ewa Dybowska, Zofia Reyzz-Rubini, Katarzyna Wojtanowicz opisują różne propozycje pracy z rodzicami, którzy doświadczają kryzysu. W szczególny sposób przedstawiają kryzysy dotyczące wychowania dzieci i kryzysy małżeńskie, które stają się swoistym znakiem czasu w XXI wieku, gdyż doprowadzają do coraz większej liczby rozwodów. Autorki przedstawiają metody i programy pracy z rodzicami, które — ich zdaniem — w sposób najbardziej efektywny mogą stać się dobrymi krokami w stronę powrotu do stabilności i równowagi rodziny.

Problem sieroctwa dziecka podejmują w swoich tekstach Anna błasiak i bernadetta Sarnacka. Jest to sieroctwo rozpatrywane w różnych kategoriach zarówno jako sieroctwo społeczne, ale i jako eurosierostwo, a także rzadko spotykana kategoria sieroctwo rodzinne dziecka. Ukazane zostały koszty w sferze emocjonalnej dziecka, które wychowuje się bez rodziców lub bez rodzica. Nie można bowiem niczym nadrobić strat spowodowanych nieobecnością rodzica. Jeżeli jednak już dojdzie do sytuacji, że dziecko staje się sierotą społeczną, to najlepszym dla niego rozwiązaniem jest umieszczenie go w rodzinie zastępczej lub adopcyjnej, bo może to w dużym stopniu zrekompensować braki rodziny biologicznej.

Kwestię powiększającej się grupy osób starszych w społeczeństwie zauważają w swoich artykułach Norbert Pikuła, Joanna Kluczyńska i Andrzej Grudziński. Seniorzy to grupa społeczna która domaga się nie tylko zainteresowania w związku z konkretnymi propozycjami praktycznymi, ale także staje się przedmiotem zainteresowania polityki społecznej, która jest w stanie zaproponować rozwiązanie systemowe wobec tak bardzo cennej części społeczeństwa. Nie ulega wątpliwości, że osoby w podeszłym wieku stanowią nie tylko znaczną część społeczeństwa, ale są także ogniwem rodziny i tam jest ich podstawowe środowisko życia. Wyzwanie dla służb pomocowych stanowi zainteresowanie się tą grupą ludzi i poszukiwanie rozwiązań praktycznych umożliwiających tym osobom bycie pełnoprawnym członkiem społeczeństwa, bez względu na ich wiek. Stąd coraz większa potrzeba dziennych domów pomocy, uniwersytetów trzeciego wieku czy dobrze zorganizowanych domów pomocy społecznej.

Książka skierowana jest do osób, które w sposób profesjonalny lub w codzienności życia zajmują się lub będą zajmować się pomaganiem ludziom w problemowych, trudnych czy wręcz kryzysowych sytuacjach. Odbiorcami zatem mogą być studenci kierunków: pedagogika, psychologia, praca socjalna, politologia, socjologia, nauki o rodzinie, teologia. Skorzystają także pedagodzy, psycholodzy, pracownicy socjalni i wszyscy Ci, którzy nie chcą pozostać obojętni na ludzką krzywdę i godzenie w ludzką godność. Może czytelnicy znajdą w tej publikacji inspirację lub praktyczne rozwiązania do codziennej pracy czy dalszych poszukiwań.

opr. ab/ab