Kościół się upomniał

15 maja minie 115 lat od chwili ogłoszenia encykliki nazwanej „Magna Charta Katolickiej Etyki Społecznej". Dała ona podwaliny pod katolicką naukę społeczną, a jej przesłanie było reakcją Kościoła na trudne położenie robotników i rosnące wpływy ruchów socjalistycznych.

Przyczynę powstania tzw. kwestii robotniczej papież upatrywał nie tylko w przemianach społeczno-gospodarczych drugiej połowy XIX w., ale również w dechrystianizacji życia społecznego. Wychodząc od poszanowania godności osoby ludzkiej podjął problematykę pracy, własności i stosunku obywatela do państwa, odwołując się do trzech podstawowych zasad społecznych: wolności, dobra wspólnego i sprawiedliwości.

Dlaczego „papież robotników"?

Wymowa dokumentu była jednoznaczna, skoro Leon XIII - który zajął pozycję pośrednika między pracownikami a pracodawcami - zyskał przydomek „papieża robotników". Krytykując marksistowską teorię socjalizmu, jako ideologię zagrażającą państwu, napiętnował także nadużycia liberalizmu, występując m.in. w obronie prawa do trwałego zatrudnienia i niedzielnego odpoczynku oraz na rzecz zawierania umów o pracę, ochrony pracujących kobiet i młodocianych.

Wyrazem troski o dobro moralne robotników katolickich była zachęta do stowarzyszania się w związkach zawodowych, organizowanych na wzorcach korporacyjnych. Jako alternatywę dla społecznej walki klas Leon XIII wskazał solidarność klas, a więc chrześcijańskie braterstwo.

Pisząc o znaczeniu własności prywatnej, którą człowiek zdobywa przez pracę - nie ma kapitału bez pracy ani pracy bez kapitału - papież uznał własność za prawo naturalne osoby ludzkiej, kilkakrotnie powołując się na naukę św. Tomasza z Akwinu. Dopuszczał jednak ograniczoną interwencję państwa w kapitał prywatny i postulował sprawiedliwą płacę rodzinną, która powinna wystarczyć na utrzymanie wszystkich członków rodziny i posiadanie oszczędności.

Pontyfikat Leona XIII

Encyklika przyczyniła się do podniesienia prestiżu papiestwa i rangi Urzędu Nauczycielskiego Kościoła. Kim był jej autor zanim zasiadł na tronie Piotrowym?

Przyszedł na świat 2 marca 1810 r. w Carpineto, a po studiach - m.in. w Kolegium Rzymskim i na Uniwersytecie Sapienza - przyjął święcenia i został prałatem papieskim. Kiedy otrzymał sakrę, wyjechał jako nuncjusz do Belgii. Sporo podróżował i zgłębiał tajniki dyplomacji, a potem przez trzydzieści lat był biskupem Perugii. Otrzymał kapelusz kardynalski i wziął udział w obradach Soboru Watykańskiego I. Pius IX mianował go swoim kamerlingiem, a kiedy w 1878 r. został jego następcą - i kolejnym „więźniem Watykanu" - dążył do przywrócenia państwa kościelnego.

Wkrótce przeprowadził centralizację w Kościele, zwiększył rolę nuncjatur, a swoich legatów rozesłał po świecie, zlecając im rozmaite misje. W trosce o prawdziwy obraz Kościoła udostępnił naukowcom archiwa watykańskie i dzieła Biblioteki Watykańskiej, a w Rzymie utworzył szkoły paleografii, literatury i dyplomacji. Powołał również Papieską Komisję Biblijną, która miała patronować badaniom nad Pismem Świętym. Współczesnemu racjonalizmowi przeciwstawił spuściznę intelektualną św. Tomasza z Akwinu, co przesądziło o podstawach doktrynalnych nauki katolickiej i przyczyniło się do powstania neotomistycznych uniwersytetów oraz odnowy nauczania seminaryjnego.

Leon XIII był wielkim czcicielem Matki Bożej, której poświęcił październik. Po wizji mistycznej ułożył egzorcyzm, który przez wiele lat odmawiali kapłani po każdej Mszy św. Ustanowił święto ku czci Świętej Rodziny, a u progu Roku Jubileuszowego 1900 poświęcił ludzkość Najświętszemu Sercu Jezusa. Zmarł 20 lipca 1903 r. i spoczął w Bazylice św. Piotra, a w 1924 r. jego ciało przeniesiono na Lateran.

Ciągle odczytywana na nowo

O wyjątkowej doniosłości papieskiego przesłania i jego wartości wymownie świadczy fakt, że następni papieże ogłaszali dokumenty społeczne najczęściej w maju, przy okazji kolejnych jego rocznic.

W 1931 r. Pius XI w encyklice „Quadragesimo anno" zaliczył „Rerum novarum" do dziedzictwa ludzkości, a naukę, która rozwinęła się w oparciu o przedstawione w niej zasady, nazywał katolicką nauką społeczną. Dziesięć lat później Pius XII wygłosił przemówienie radiowe, w którym domagał się sprawiedliwej płacy. W 1961 r. Jan XXIII w „Mater et magistra" upomniał się m.in. o sprawiedliwe struktury w przedsiębiorstwach i wskazał na podmiotowy charakter pracy, natomiast Paweł VI w liście apostolskim „Octogesima adveniens" (1971) pisał o prawie pracowników do zrzeszania się i podkreślał prawo do pracy oraz płacy. Szczególną wymowę - ze względu na powstanie „Solidarności" - miała encyklika z 1981 r. „Laborem exercens", w której Jan Paweł II przedstawił zarys teologii pracy. Stulecie dokumentu uczcił Ojciec Święty encykliką „Centesimus annus", w której m.in. podkreślił przenikliwość Leona XIII i jego zdolność przewidywania całego zła socjalizmu jako „lekarstwa gorszego od choroby".

W dialogu ze światem

Pontyfikat Leona XIII zaznaczył obecność Kościoła w świecie, ponieważ zajął on stanowisko wobec najważniejszych problemów nurtujących ludzkość. Był papieżem nowoczesnym, otwartym na dialog ze światem, dzięki czemu Stolica Apostolska nawiązała stosunki dyplomatyczne z prawosławną Rosją, a także krajami protestanckimi: Anglią, USA oraz Norwegią. Zręcznością dyplomatyczną zdołał doprowadzić do zaniechania przez kanclerza Bismarcka dalszych prześladowań katolików.

Spuściznę doktrynalną Leona XIII tworzy m.in.: dwanaście encyklik stanowiących „Corpus Leoninum", jedenaście encyklik maryjnych oraz „Humanum genus" - o masonerii. W sumie jest ich sześćdziesiąt, a wśród nich ta najważniejsza - „Rerum novarum".

opr. mg/mg