Stres a zdrowie

Styl życia współczesnego człowieka często nie pozwala na właściwe zadbanie o kondycję własnego organizmu — zarówno fizyczną, jak i psychiczną

pixabay

Według Platona, pośród wielu dóbr jakie człowiek może otrzymać za życia zdrowie jest tym najpierwszym. Dobre zdrowie może być gwarantem długowieczności, a na pewno lepszego samopoczucia. Mimo tego styl życia współczesnego człowieka często nie pozwala na właściwe zadbanie o kondycję własnego organizmu — zarówno fizyczną, jak i psychiczną. Obecnie jednym z najtrudniejszych przeciwników w walce o witalność jest stres, który zajmuje czołowe miejsce wśród przyczyn chorób cywilizacyjnych.

Wydawać by się mogło, iż przy opanowywaniu umiejętności radzenia sobie ze stresem nieocenione jest środowisko rodzinne. Właściwe zarządzanie stresem w rodzinie może mieć pozytywny wpływ także na inne płaszczyzny życia osobistego. Jak twierdzi Jan F. Terelak, profesor z Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, „bez stresu nie ma życia, jesteśmy na niego skazani”¹.Co więcej, jako terminowi naukowemu zarzuca mu się powszechną rozpoznawalność, ale zbyt niedostateczne zrozumienie ².Dzieje się tak między innymi dlatego, że stres nie zawsze jest szkodliwy; wręcz przeciwnie, zazwyczaj jest on bardzo przydatny — motywuje do działania, wysiłku i ambitnych osiągnięć. To właśnie za sprawą eustresu (czyli stresu krótkotrwałego, dobrego) człowiek może się rozwijać i lepiej adaptować do środowiska. Z kolei dystres (stres chroniczny, zły)to taki, którego powinno się wystrzegać. Jest odpowiedzialny za przybieranie na wadze czy upośledzenie systemu odpornościowego; przyczynia się również do zawału serca, udaru mózgu lub innych chorób przewlekłych ³. Ponadto, długotrwały stres może być powodem depresji oraz wypalenia zawodowego. Istnieją także badania, w których pomiar „indywidualnych stresów życiowych” wykorzystywano do przewidywania późniejszych chorób somatycznych oraz zaburzeń psychiatrycznych ⁴. Jednym zdaniem — złego stresu nie powinno się bagatelizować.

A czym właściwie jest stres? Najprościej rzecz ujmując jest to siła lub wydarzenie, zakłócające normalną stabilność czy funkcjonowanie ⁵. Stres zaburza homeostazę (środowisko wewnętrzne o stałym charakterze) i wymusza zmianę, natomiast zmiana jest niezbędna w procesie adaptacji. Ponadto, stres oddziałuje na autonomiczny system nerwowy, który jest odpowiedzialny za automatyczną reakcję ciała. W sytuacji stresowej organizm produkuje adrenalinę, noradrenalinę oraz kortyzol; ten ostatni sygnalizuje i nakazuje czujność w razie zagrożenia, a także pełni funkcję przygotowawczą do walki bądź ucieczki ⁶.Wzmacnia zdolność człowieka do natychmiastowej reakcji. Jednak gdy stres trwa zbyt długo może powodować zużycie zasobów organizmu, w konsekwencji prowadząc do jego wyczerpania. Z kolei powody stresu są nie do końca jasne, ponieważ „rzeczy, które stresują ciebie, mogą nie robić żadnego wrażenia na twoich sąsiadach, zaś to, co stresuje ich, w ogóle nie działa na ciebie”⁷. Zdarzenia stresowe są też odmienne w różnych kręgach kulturowych. Przykładowo, amerykańscy psychiatrzy Thomas Holmes i Richard Rahe, opracowali „Listę ostatnio przeżywanych doświadczeń stresowych,” w której najwyższą rangę stresowości otrzymała śmierć współmałżonka, natomiast najniższą — niewielkie naruszenia prawa. Z kolei w Ameryce Łacińskiej zagrożenie przestępczością jest jednym z największych źródeł stresu, a najmniej zestresowani są Niemcy i Japończycy ⁸. Wśród czynników powodujących stres w pracy wyróżnić można m.in.: konieczność nadążania za zmianami technologicznymi, brak wsparcia społecznego ze strony przełożonych czy podwładnych, poczucie osamotnienia lub brak perspektyw rozwoju ⁹. Nie można pominąć też rodziny, która jako powód stresu w różnych badaniach plasuje się w pierwszej trójce najczęstszych jego przyczyn. Jak więc widać czynników stresowych można doszukiwać się wszędzie, lecz to od umiejętności człowieka radzenia sobie z nimi będzie zależeć ich wpływ na zdrowie. Ze względu na to, że reakcja na stres jest kwestią indywidualną i zmienną u każdego człowieka, niezwykle ważna jest percepcja sytuacji stresowej, jej interpretacja. Dużą rolę w kształtowaniu owej percepcji odgrywa rodzina. Według profesor Elizabeth Stone, anglistki i autorki książek, „To co słyszymy w rodzinie(...) jest naszą pierwszą składnią, pierwszą gramatyką, fundamentem, do którego potem dodajemy własne spojrzenia i modyfikacje”¹⁰. Rodzina może dostarczać zarówno schronienia wolnego od stresów, jak i być źródłem poważnych interpersonalnych oraz społecznych napięć. To głównie stąd człowiek przenosi wzorce zachowań na pozostałe relacje społeczne. Dlatego uczenia się umiejętności radzenia sobie ze stresem powinno się zaczynać właśnie od środowiska rodzinnego. Jednym ze sposobów jest dialog — pomaga on zweryfikować błędy i pomyłki, łączy odmienne perspektywy, daje możliwość bycia kreatywnym. Niezbędne są również zaufanie, umiejętność słuchania, okazywanie szacunku czy chęć przyznania się do błędu i gotowość do przeprosin ¹¹. Także rodzinne posiłki mogą stać się czasem relaksu i okazją do wzmocnienia więzi. Jak dowodzą badania, warto również inwestować w życie towarzyskie. Robert Putnam, profesor socjologii z Uniwersytetu Harvarda, stwierdza, że coraz mniej styczności z przyjaciółmi, sąsiadami oraz lokalną społecznością skutkuje usychaniem więzi interpersonalnych i jednocześnie wykazuje, iż „kontakt społeczny jest dobry zarówno dla nas, jak i dla innych”¹². Wydawać by się mogło, że są to recepty dobrze znane; jednak prawdę starą jak świat potwierdza również najdłuższe badanie przeprowadzone do tej pory, The Harvard Study of Adult Development(trwało bowiem 75 lat i jest wciąż kontynuowane). Dowodzi ono, że to, co czyni ludzi najszczęśliwszymi i najzdrowszymi to jakość ich bliskich związków ¹³. Warto więc wkładać pracę i energię w budowanie dobrych relacji oraz możliwie jak najmniej przejmować się tymi, na które, często mimo starań, nie ma się wpływu. Podsumowując, życie bez stresu jest niemożliwe; lecz pomimo tego, iż może on bardzo negatywnie oddziaływać na organizm jest niezbędny w procesie rozwoju. Kwestią kluczową jest zlokalizowanie źródła stresu oraz próba nauczenia się z nim radzić. Aby nawet najbardziej stresowe sytuacje były mniej odczuwalne warto zadbać o relacje w rodzinie, bowiem postawa wsparcia jej członków, jak i dostępność społecznych kontaktów mogą pomóc w przetrwaniu największych kryzysów. Wreszcie, umiejętne radzenie sobie ze stresemw rodzinie można przenieść na inne płaszczyzny — m.in. zawodową, tym samym dbając o bezpieczeństwo oraz dobrostan zdrowia zarówno psychicznego, jak i fizycznego.

Bibliografia:

Barnard, Neal D. Żywność dla mózgu. Tłumaczenie: K. Knockenhauser. Białystok: Vital, 2014.
Cheevers, P. Stres w rodzinie. Jak radzić sobie z trudnymi relacjami. Tłumaczenie: P. Żak. Kielce: Wydawnictwo Jedność, 2010.
Bergquist, S. H. ,How stress affects your body. https://www.youtube.com/watch?v=v-t1Z5-oPtU&=&t=190s, 03.09.2018.
Terelak, J.F. Człowiek i stres. Bydgoszcz — Warszawa: Oficyna Wydawnicza Branta, 2008.
Waldinger, R. What makes a good life? Lessons from the longest study on happiness. https://www.youtube.com/watch?v=8KkKuTCFvzI, 08.09.2018.
Z jakich powodów ludzie odczuwają stres, http://gfk.netpr.pl/pr/305611/z-jakich-powodow-ludzie-odczuwaja-stres, 04.09.2018