Dialog chrześcijańsko-muzułmański w Polsce

Nie wiadomo ilu muzułmanów mieszka na terenie Polski współcześnie – ich liczbę szacuje się na 20-30 tys., z czego Tatarzy stanowią 5-6 tys., a pozostali to imigranci

Po przeczytaniu tytułu niniejszego tekstu mógłby ktoś zapytać, czy w Polsce w ogóle istnieje dialog między chrześcijanami i muzułmanami? Czy jest on potrzebny? Ktoś mógłby pójść jeszcze dalej i spytać, czy w Polsce w ogóle są jacyś muzułmanie, z którymi można by prowadzić dialog?

Trochę historii

Tymczasem dzieje obecności wyznawców islamu na ziemiach państwa polskiego sięgają XIV w. – pierwsza w polskiej historiografii wzmianka o muzułmanach na tych terenach umieszczona została pod rokiem 1397 w „Rocznikach, czyli kronikach sławnego Królestwa Polskiego” Jana Długosza (Jan Długosz, „Annales seu cronicae incliti Regni Poloniae sub anno” 1397, Warszawa 1981, księga X, s. 288-289).

Byli to Tatarzy, jeńcy wojenni, uchodźcy i najemnicy, wywodzący się z utworzonego na wschodzie Europy mongolskiego państwa Złotej Ordy, które od XIII w. było nominalnie muzułmańskie. Wielkie Księstwo Litewskie, od 1385 r. połączone unią personalną z Polską (zw. wtedy Koroną Polską), graniczyło ze Złotą Ordą i prowadziło z nią walki. W XV w. książę litewski Witold rozpoczął planowe osiedlanie Tatarów na swoich ziemiach, nadając im ziemię w lenno w zamian za służbę wojskową. Przyznano im także prawo wyznawania własnej wiary i budowania meczetów, służyli we własnych chorągwiach tatarskich. Na terenie Korony Polskiej Tatarzy zaczęli osiedlać się w XVII w. na Podlasiu, gdzie król Jan III Sobieski nadał Tatarom ziemie w 1679 r., na których często zamieszkują do dzisiaj.

Muzułmanie w Polsce

Nie wiadomo ilu muzułmanów mieszka na terenie Polski współcześnie – ich liczbę szacuje się na 20-30 tys., z czego Tatarzy stanowią 5-6 tys., a pozostali to imigranci: byli studenci (gł. Arabowie), uchodźcy (gł. Czeczeni), biznesmeni (Turcy, Bośniacy). Działa 9 muzułmańskich gmin wyznaniowych, a w nich 3 meczety, w tym dwa zabytkowe (w Kruszynianach z XVIII w. i w Bohonikach z XIX w.) oraz otwarty w 1990 r. meczet w Gdańsku.

Muzułmanów w Polsce jest niewielu, stanowią bowiem ok. 0,06 proc. całej ludności Polski, ale tradycja 600 lat pokojowej, nasyconej tolerancją obecności wyznawców islamu w granicach naszego państwa jest bardzo ważna i tworzy dobre podstawy dla dialogu. I tak np. już w latach 80. bp Władysław Miziołek, przewodniczący Komisji Episkopatu Polski ds. Ekumenizmu, przyjął Wielkiego Muftiego Libanu, a polscy muzułmanie brali udział w ekumenicznych spotkaniach w parafii św. Zofii przy ul. Żytniej w Warszawie oraz spotkaniach z papieżem Janem Pawłem II w trakcie jego kolejnych pielgrzymek do Polski.

Rada Wspólna Katolików i Muzułmanów

Od 1997 r. działa w Polsce Rada Wspólna Katolików i Muzułmanów (RWKM), która za cel stawia sobie propagowanie dialogu między wyznawcami tych dwóch religii w Polsce i Europie Środkowej-Wschodniej. Dąży także do stworzenia atmosfery sprzyjającej swobodzie praktyk religijnych, przy jednoczesnym poszanowaniu odrębności każdej ze stron. Rada prowadzi także działalność informacyjną o religii, kulturze, historii i tradycji obu wyznań w celu przezwyciężania stereotypów i uprzedzeń. Mimo katolicko-sunnickiego charakteru Rada jest otwarta na pozostałe wyznania chrześcijańskie oraz inne kierunki ortodoksyjnego islamu.

Na czele Rady stoi dwóch współprzewodniczących: jeden ze strony katolickiej – jest nim obecnie ks. dr Adam Wąs SVD, jeden ze strony muzułmańskiej – obecnie dr Artur Konopacki.

Rada posiada swoją stronę w Internecie (www.rwkm.pl), nadaje honorowy tytuł „Człowieka Dialogu”, a swoje cele realizuje m.in. przez organizowanie konferencji i spotkań poświęconych kontaktom chrześcijańsko-muzułmańskim w Polsce i na świecie.

Episkopat Polski posiada także delegata ds. kontaktów z islamem, który współpracuje z Radą. Najpierw był nim wspomniany wcześniej bp Władysław Miziołek, jeden z członków-założycieli RWKM. Po jego śmierci delegatem tym został bp Tadeusz Pikus, a w 2006 r. jego miejsce zajął bp Romuald Kamiński.

Inicjatywy muzułmańskie

Również sami polscy muzułmanie podejmują własne inicjatywy służące zbliżeniu z wyznawcami chrześcijaństwa. Najstarsza organizacja wyznaniowa polskich muzułmanów, Muzułmański Związek Religijny, zaprasza chrześcijan na początku lata na modlitwy o pokój do istniejącej od XVII w. gminy wyznaniowej w Kruszynianach, a także do udziału w muzułmańskich świętach religijnych takich, jak Podlaskie Dni Bajramowe w Białymstoku, Dni Kultury Tatarskiej czy iftary, pierwsze posiłki po zachodzie słońca w miesiącu postu, ramadanie. Wzajemnemu poznaniu służą także Dni Kultury Muzułmańskiej, organizowane przez Muzułmańskie Stowarzyszenie Kształcenia i Kultury, Ligę Muzułmańską i Stowarzyszenie Studentów Muzułmańskich. Mufti Tomasz Miśkiewicz uczestniczy w wielu spotkaniach poświęconych dialogowi międzyreligijnemu, np. 27 października 2008 r. modlił się z wyznawcami chrześcijaństwa i judaizmu podczas spotkania „Razem dla pokoju – Asyż w Gdańsku”.

Inicjatywy katolickie

Inicjatywą wyjątkową w całej Europie jest obchodzony 26 stycznia, po zakończeniu Tygodnia Powszechnej Modlitwy o Jedność Chrześcijan, Dzień Islamu w Kościele katolickim w Polsce.

W 2001 r. Dzień Islamu został wpisany do oficjalnego kalendarza kościelnego przez Konferencję Episkopatu Polski, ale spotkania z tej okazji odbywają się od 2000 r. z inicjatywy Rady Wspólnej Katolików i Muzułmanów. Obchody Dnia Islamu organizowane są w wielu miastach (m.in. w Warszawie, Krakowie, Lublinie, Poznaniu, Pieniężnie) i mają różny charakter: modlitewny, naukowy lub kulturalny, ale służą jednemu celowi, czyli obopólnemu poznawaniu się i budowaniu wzajemnego szacunku.

Centralne obchody zawsze odbywają się w Warszawie, biorą w nich udział przedstawiciele ambasad państw muzułmańskich. W tym roku jest to już IX Dzień Islamu w Kościele katolickim w Polsce, a główny temat tych obchodów brzmi: „Wspólnie na rzecz godności małżeństwa i rodziny”. W ich trakcie będą odczytane fragmenty Pisma Świętego i Koranu dotyczące rodziny, odbędzie się debata pt. „Małżeństwo i rodzina wobec zagrożeń w dzisiejszym świecie”, a na koniec, po odmówieniu modlitw przez wyznawców obu religii, przekażą sobie oni tradycyjnie znak pokoju.

Jak zatem widać, dialog chrześcijańsko-muzułmański w Polsce jest z jednej strony owocem 600 lat pokojowego współistnienia obu tych religii na ziemiach Rzeczypospolitej, ale także realizacją słów Jana Pawła II, który w 1985 r. w Brukseli zachęcał „wszystkich wierzących, chrześcijan i muzułmanów, do lepszego wzajemnego poznania, do prowadzenia dialogu, by móc w pokoju współistnieć i wzajemnie się ubogacać”.

Autorka artykułu jest arabistką, iranistką i islamologiem, adiunktem w Zakładzie Islamu Europejskiego na Wydziale Orientalistycznym Uniwersytetu Warszawskiego oraz sekretarzem generalnym Rady Wspólnej Katolików i Muzułmanów. Należy do Warszawskiego Stowarzyszenia Pax Christi.

opr. aś/aś