Katechetyczna symbolika obrazów Bożego Narodzenia

Alicja  Szubarkowska

KATECHETYCZNA  SYMBOLIKA  OBRAZÓW  NARODZENIA  PAŃSKIEGO

Ikonografia Bożego Narodzenia jest znana każdemu z nas od dzieciństwa. Stajenka, pasterze, mędrcy ze Wschodu, ucieczka do Egiptu. Obrazy te zawierają wiele symboli, które przestały być czytelne dla współczesnych chrześcijan. Jakie ma np. znaczenie wół i osioł? Jak należy rozumieć obecność aniołów? Jakie jest eucharystyczne znaczenie żłobu? Tradycja i kultura przez wieki tworzyła znaki, które warto na nowo odczytać. Katecheza jest okazją do wyjaśnienia bożonarodzeniowej symboliki młodemu pokoleniu katolików.

Pierwsze wyobrażenia narodzin Chrystusa pochodzą z IV w. Dominują w nich: żłóbek z dzieciątkiem w pieluszkach, Matka Boża, wół i osioł, pasterze, Mędrcy ze wschodu.

W zachodnich obrazach ukazywano Maryję w dwojaki sposób: klęczącą przed Nowonarodzonym lub trzymającą Dziecko na kolanach. Pierwszy motyw przedstawia adorację Jezusa. Chrystus jest złożony do żłobu u wejścia do groty. Usytuowanie żłóbka w punkcie zetknięcia się ciemności ze światłością przypomina fragment Prologu Ewangelii według św. Jana (J 1,4-5).

Boga uwielbiają również mnogie wojska niebieskie (Łk 2,13). Aniołowie będąc zawsze do dyspozycji swojego Pana ogłaszają, że każda misja pochodzi od Chrystusa. Ta "liturgia aniołów" oznacza, że wspólnota jest miejscem obecności Boga. Tak więc przebywanie "zastępów niebieskich" w stajence to sposób na wyrażenie myśli - narodzone Dziecko jest Bogiem.

Przy żłóbku stoją również zwierzęta domowe: osiołek oraz wół. Ich obecność nawiązuje do proroctwa Izajasza: "Wół rozpoznaje swego pana i osioł żłób swego właściciela (Iz 1,3). Zdaniem Grzegorza Wielkiego wół symbolizuje Żydów, osioł zaś pogan.

Pierwszymi odbiorcami Dobrej Nowiny są jednak pasterze. Ich głowy podniesione w kierunku anioła, przepasane biodra oraz obuwie na nogach wyrażają z jakim zaangażowaniem przyjmują Ewangelię, jak bez zwłoki idą szukać Maryi, Józefa i Dzieciątka (Łk 2,16).

Trzej Mędrcy zostali ukazani jako osoby w różnym wieku: młodzieńczym, dojrzałym i starczym. Przybywają z daleka, prowadzeni przez gwiazdę. Starzec przynosi złoto - symbol królewskości, dojrzały mężczyzna kadzidło - znak bóstwa Jezusa, młodzieniec mirrę - zapowiadającą mękę Chrystusa. Motyw gwiazdy nawiązuje do proroctwa Balaama: "Wschodzi Gwiazda z Jakuba, a z Izraela podnosi się berło" (Lb 24,17). Gwiazda jest również aluzją do wierzeń astrologicznych, według których każde dziecko rodzi się pod własną konstelację gwiezdną. Próbowano określić, pod jaką gwiazdą urodzi się Mesjasz. Zakładając realizację jednego z qumrańskich horoskopów zrozumiałe staje się poszukiwanie miejsca narodzin Dzieciątka. Istnienie tego horoskopu rzuca nowe światło na rzeź niewiniątek. Tylko przeświadczenie o jego realizacji tłumaczy mord dzieci.

Oprócz wyobrażenia Maryi adorującej Dziecko istnieje jeszcze inne ukazujące Matkę Bożą siedzącą z Chrystusem na kolanach. Późniejsza Pieta powstaje ze specyficznego przekształcenia tego obrazu. Miejsce Dzieciątka zajmuje martwy Syn leżący na łonie swojej zbolałej Matki. Pieluszki w żłobie ułożone są w ten sposób, aby przypominały całun Chrystusa w grobie.

Żłóbek nawiązuje nie tylko do motywu krzyża, ale również ołtarza. Św. Atanazy łączył narodziny Chrystusa (Chleba życia) ze znaczeniem nazwy Betlejem (dom chleba). Żłób to ołtarz, na którym spoczywa ciało Jezusa jako pokarm dla wierzących, a magowie to wspólnota ołtarza, która kieruje się ku prawdziwemu Betlejem, Kościołowi.

W obrazach ukazujących rzeczywistość przeżywaną przez nas tak radośnie w świętach Narodzenia Pańskiego nie brakuje powagi. Jednym z wymiarów jej głębi jest wzajemne splatanie tajemnicy narodzin i śmierci. Ale to tajemnica krzyża pozwala lepiej zrozumieć sens życia, a obrazy Narodzenia proponują medytację nad istotą Wcielenia Syna Bożego.

Alicja Szubarkowska - dr katechetyki, katechetka w szkole średniej w Kraśniku.

opr. ab/ab