Zamki i zamczyska

Olesko

Oleski zamek stoi wśród stawów i bagien na wierzchołku stromego wzgórza górując nad rozciągającą się wokół równiną. Zbudowany został przez książąt halicko-wołyńskich na przełomie XIII i XIV w. W roku 1432 zdobył go Władysław Jagiełło i wkrótce przekazał w ręce rodziny Sienińskich. Później zamek należał do Kamienieckich, Herburtów i Daniłowiczów. Wielokrotnie niszczony przez Tatarów (1442, 1453, 1512, 1519), za każdym razem był odbudowany. Na początku XVII wieku w duchu włoskiego renesansu przebudował go na magnacką rezydencję obronną Jan Daniłowicz.

W oleskim zamku przyszedł na świat w roku 1629 Jan Sobieski, późniejszy bohater spod Chocimia i Wiednia. Po babce z Daniłowiczów, rodzice przyszłego króla odziedziczyli w 1682 r. olbrzymie dobra daniłowiczowskie. Przez kolejne kilkadziesiąt lat zamek stał opustoszały, gdyż Sobiescy rezydowali w Żółkwi; dewastowali go Kozacy, Tatarzy i Turcy. Sytuacja zmieniła się w latach osiemdziesiątych (1683-1687), kiedy Jan III Sobieski i królowa Marysieńka odnowili to miejsce urodzenia króla. Spadkobierca, królewicz Konstanty Sobieski, sprzedał potem Olesko hetmanowi Stanisławowi Rzewuskiemu. Z czasem Seweryn Rzewuski ozdobił zamkowe wnętrza i rozwinął park założony na stokach wzgórza. Kolejny właściciel, Wacław Rzewuski, opuścił Olesko zabierając cenniejsze eksponaty i zamieszkał w pobliskich Podhorcach.

Kościół

i klasztor kapucynów

Nieopodal zamku znajduje się kościół i klasztor kapucynów. Jest on fundacją Józefa Seweryna i Anny Rzewuskich z 1739 roku. Po II wojnie światowej, kiedy z klasztoru wypędzono zakonników, obiekt popadł w ruinę. W latach siedemdziesiątych cały kompleks wyremontowano i wówczas w kościele urządzono salę konferencyjną, a klasztor przeznaczono na magazyn dzieł sztuki.

Kościół parafialny

p.w. Świętej Trójcy

Pierwsza parafia rzymskokato-katolicka istniała w Olesku już w XV w. Na miejscu dawnego oleskiego rynku stoi koœciół parafialny p.w. Œwiętej Trójcy, wzniesiony w połowie XVI w. Charakterystyczne są dwie oœmioboczne kaplice fundacji wojewody Jana Daniłowicza z lat 1625-27 i przysadzista wieża świątyni pełniąca kiedyś funkcje obronne. Ostatni remont kościoła odbył się w dwudziestoleciu międzywojennym. Po II wojnie światowej świątynię zamieniono na magazyn. Od 1993 roku obiekt należy do Ukraińskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego.

Chocim

Zamek stoi na skalnym cyplu pomiędzy Dniestrem a jarem potoku, który do niego wpada. Położony na przecięciu szlaków handlowych, był ważnym punktem strategicznym. Historia zamku w Chocimiu związana jest z historią Mołdawii, Polski i Turcji.

Pierwsza twierdza murowana powstała tu w połowie XIII w. Pozostały z niej fragmenty wapiennych murów. Na południe od grodu oddzielonego fosą rozciągało się podgrodzie. Zamek został umocniony w drugiej połowie XIV w., lecz najważniejszej przebudowy dokonano w latach sześćdziesiątych XV w.

Zbudowany od nowa obiekt zachował tylko niewielki fragment starej ściany. Architektonicznie dostosowany do rzeźby terenu, zajął obszar staroruskiego grodu i podgrodzia. Poziom dziedzińców podniesiono o 10 m, potężne mury miały 8 m grubości, wzmacniało je sześć baszt i wież. Zbudowany z kamienia zamek ozdobiono ceglanymi pasami geometrycznych wzorów. Pojawiające się motywy kratki, szachownicy i trójkątów zwieńczonych krzyżykami wskazują na silne wpływy bizantyjskie.

W roku 1538 zamek w Chocimiu zajęły wojska polskie wysadzając część murów. W XVI w. ta graniczna twierdza przechodziła z rąk do rąk. W 1615 r. zdobyły ją wojska magnatów polskich, w rok później powróciła do Mołdawii. W 1621 r. rozegrała się tu zwycięska walka w obronie obozu warownego pod wodzą hetmana wielkiego litewskiego Karola Chodkiewicza, który zmarł w zamku chocimskim. Wojska polsko-litewskie przy pomocy oddziałów kozackich z Piotrem Sahajdacznym na czele pokonały Turków. Przywrócono wtedy polsko-turecką granicę na Dniestrze, a Chocim znalazł się w granicach Turcji. Pół wieku później, w 1673 roku, hetman wielki koronny Jan Sobieski odniósł pod Chocimiem wielkie zwycięstwo nad Turkami.

Na początku XVIII w. Turcy zbudowali wokół zamku przy pomocy inżynierów francuskich tzw. nową twierdzę. W jej obrębie znajdowały się koszary, warsztaty, łaźnie, stajnie, magazyny oraz meczet. Na mocy układu z Bukaresztu w 1812 r. Turcja przekazała Chocim Rosji. W 1835 r. w twierdzy zbudowano cerkiew Aleksandra Newskiego dla garnizonu rosyjskiego. W połowie XIX w. zamek stracił znaczenie obronne. Do czasów dzisiejszych zachował się niemal w całości.

Kamieniec Podolski

Takie położenia chciałoby posiadać zapewne niejedno miasto: Kamieniec leży na owalnym płaskowyżu, w pętli utworzonej przez głęboki, skalisty wąwóz rzeki Smotrycz, co czyni z tego miejsca istny cud natury. Jedyna droga na płaskowyż prowadzi wąską, skalną grzędą. U wylotu tego przesmyku zbudowano zamek, który miał bronić dostępu do miasta. Kamieniec Podolski był więc przede wszystkim twierdzą.

W średniowieczu nieustanne walki prowadzili tu książęta ruscy i litewscy. Forteca przez dłuższy czas pozostawała pod zwierzchnictwem tatarskim. W połowie XIV w. książęta Koriatowicze władający Podolem uznali zwierzchnictwo lenne Kazimierza Wielkiego. W 1434 r. Podole włączono do Korony jako województwo ze stolicą w Kamieńcu. W tym czasie Kamieniec Podolski zamieszkiwali Polacy, Rusini i Ormianie rządząc się osobnymi prawami i posługując się osobnymi herbami miasta.

Miasto pod rządami kolejnych królów, było wielokrotnie fortyfikowane. Przesmyk skalny został zastąpiony mostem. Olbrzymie dochody pochodzące z handlu ze Wschodem oraz wiara w to, że miasto jest nie do zdobycia, spowodowały wznoszenie monumentalnych budowli. Dlatego w XVII w. istniało tu kilkanaście kościołów należących do różnych wspólnot religijnych oraz kilkaset murowanych domów.

Na przełomie XIV i XV stulecia Podole wraz z Kamieńcem stało się przedmiotem częstych sporów i walk pomiędzy władcami Polski a książętami litewskimi. W tym czasie rozpoczęły się także najazdy Tatarów, którzy nie próbowali jednak niszczyć fortyfikacji miasta. Zagrożenie pojawiło się dopiero ze strony Turcji, która umocniła swoją granicę na Dniestrze. Twierdza nie do zdobycia uległa dosyć łatwo: w 1672 r. Kamieniec broniony przez 2 tys. ludzi, po krótkiej obronie skapitulował przed armią turecką. W tej walce poległ sienkiewiczowski bohater, pułkownik Michał Wołodyjowski. Po podpisaniu traktatu w Buczaczu, Kamieniec Podolski stał się częścią imperium ottomańskiego. Dotychczasowi mieszkańcy mogli bez problemu opuścić miasto, a tych, którzy pozostali, nie spotykały większe prześladowania. Każdy chrześcijański obrządek mógł posiadać jeden kościół, pozostałe świątynie zamieniono na meczety.

Mimo wielokrotnych prób, Polakom nie udało się odbić Kamieńca. Dopiero po klęsce armii tureckiej na froncie bałkańskim, w wyniku traktatu karłowickiego z 1699 r., Kamieniec powrócił do Rzeczypospolitej.

Kolejne zagrożenie przyszło na miasto po II rozbiorze Polski, kiedy Kamieniec znalazł się w rękach Rosji stając się stolicą Guberni Podolskiej. Rozpoczęła się wówczas wielka akcja wymierzona przeciwko Polakom, zlikwidowano większość klasztorów katolickich. Na początku XIX w. twierdza podolska straciła swoje znaczenie militarne i została zamieniona na więzienie. Po utworzeniu niepodległego państwa polskiego w 1918 r., Kamieniec na krótko znalazł się w jego granicach. Traktat ryski przyznał to miasto sowieckiej Ukrainie.

opr. ab/ab