Pionierskie normy w zakresie ochrony nieletnich

Motu proprio na temat ochrony nieletnich i osób bezbronnych, nowa ustawa dla Państwa Watykańskiego, obowiązująca również Kurię Rzymską, i wskazówki duszpasterskie — te trzy dokumenty zostały podpisane przez Papieża Franciszka po upływie nieco ponad miesiąca od spotkania, na którym w lutym zgromadzili się przewodniczący konferencji episkopatów z całego świata, i stanowią niejako jego pierwszy owoc.

Ustawa ta, normy i wskazówki są bardzo konkretne przede wszystkim dla osób, dla których są przeznaczone — dotyczą bowiem tylko Państwa Watykańskiego, w którym pracuje bardzo wielu kapłanów i zakonników, ale gdzie dzieci jest bardzo mało. Choć zostały pomyślane i napisane dla jedynej w swoim rodzaju rzeczywistości na świecie, w której najwyższy autorytet religijny jest również władcą i prawodawcą, te trzy dokumenty zawierają wzorcowe wskazówki, uwzględniające najnowocześniejsze parametry międzynarodowe.

W motu proprio, jedynym z trzech tekstów, do których potrzebny był podpis papieski, Franciszek wyraża różne pragnienia, m.in., aby «we wszystkich dojrzała świadomość, że ich obowiązkiem jest zgłaszanie nadużyć właściwym organom władzy i współpracowanie z nimi w zakresie prewencji i walki z przestępstwami», co stanowi potwierdzenie znaczącej zasady.

Fakt, że Papież postanowił sam podpisać również Ustawę CCXVII i Wytyczne — teksty, które mogły z powodzeniem zostać promulgowane przez Komisję ds. Państwa Watykańskiego i Wikariusza Generalnego — wskazuje na wartość, jaką pragnie się nadać tym normom.

Pierwszym z trzech dokumentów jest nowa ustawa, w której pierwszym artykule zawarta jest dokładna i szeroka definicja kategorii «dorosłych bezbronnych», zrównanych z nieletnimi: «Bezbronna jest każda osoba w stanie choroby, niedoboru fizycznego lub psychicznego bądź braku wolności indywidualnej, który faktycznie, również w sposób sporadyczny, ogranicza jej zdolność do rozeznania sytuacji lub w każdym razie do stawienia oporu napastnikowi».

Znaczące nowości zawarte w tym tekście są liczne.

Pierwsza z nich dotyczy faktu, że od tego momentu wszystkie przestępstwa związane z wykorzystywaniem nieletnich, nie tylko seksualne, ale również na przykład użycie przemocy, będą «ścigane z urzędu», tzn. również jeśli nie będą przedmiotem doniesienia ze strony osoby poszkodowanej. Drugą nowością jest wprowadzenie przedawnienia po 20 latach, które upływają, «w przypadku skrzywdzenia osoby nieletniej, od momentu ukończenia przez nią 18 lat». Warto przypomnieć, że nie mówi się tu o prawie kanonicznym, ale o prawie karnym Państwa Watykańskiego, gdzie nigdy nie został przyjęty Kodeks Rocca, wprowadzony we Włoszech w okresie faszyzmu, i wciąż obowiązuje Kodeks Zanardellego, który przewidywał w przypadku tych przestępstw przedawnienia nie dłuższe niż 4 lata od ich popełnienia.

Inna znacząca nowość dotyczy obowiązku poinformowania wymiaru sprawiedliwości i sankcji dla urzędnika państwowego, który nie zgłosi watykańskim władzom sądowniczym nadużyć, o których się dowiedział, z wyjątkiem przypadku pieczęci sakramentalnej, czyli nienaruszalnej tajemnicy spowiedzi. Oznacza to, że wszyscy, którzy w Państwie Watykańskim, a więc i w Kurii Rzymskiej, ale również w szeregach dyplomatów w nuncjaturach, pełnią funkcje urzędników państwowych (ponad 90% osób pracujących w Watykanie lub dla Stolicy Apostolskiej), poniosą sankcje w przypadku niezgłoszenia przestępstwa.

Jeszcze jedną znaczącą nowość stanowi utworzenie przez Gubernatorat, w watykańskiej Dyrekcji ds. Służby Zdrowia i Higieny, specjalnego ośrodka wspierania ofiar nadużyć, którym będzie kierował ekspert w tym zakresie. Ofiary będą miały zatem do kogo się zwrócić, by uzyskać pomoc, opiekę lekarską i psychologiczną, poznać swoje prawa i sposoby, by je wyegzekwować. Następną nowością, dotyczącą selekcji i zatrudniania personelu Gubernatoratu i Kurii Rzymskiej, jest fakt, że wymagane będzie zweryfikowanie, czy kandydat może pracować z nieletnimi.

Wreszcie Wskazówki duszpasterskie dla Wikariatu Państwa Watykańskiego. Może się wydawać, że ten dokument jest krótki w porównaniu z analogicznymi tekstami pewnych Konferencji Episkopatu, lecz trzeba pamiętać, że w Watykanie są tylko dwie parafie, a mieszkających tam nieletnich jest kilkudziesięcioro. Wskazówki skierowane są do kapłanów, diakonów i wychowawców przedseminarium św. Piusa X, kanoników, proboszczów i współpracowników obu parafii, braci i sióstr zakonnych, którzy mieszkają w Watykanie, a także «wszystkich tych, którzy działają z jakiegokolwiek tytułu, indywidualnego czy zespołowego, we wspólnocie kościelnej Wikariatu Państwa Watykańskiego». Precyzuje się, na przykład, że osoby te muszą «być zawsze widziane przez innych, kiedy przebywają w towarzystwie nieletnich», że jest surowo zabronione «nawiązywanie relacji preferencyjnych z poszczególnymi nieletnimi, zwracanie się do nieletnich w sposób obraźliwy bądź przyjmowanie postaw niewłaściwych lub aluzyjnych seksualnie, wymaganie od nieletniego, by zachował tajemnicę, fotografowanie bądź filmowanie nieletniego bez pisemnej zgody jego rodziców». I wiele innych rzeczy.

Wikariusz Państwa Watykańskiego ma obowiązek od tej pory przekazywać rzecznikowi sprawiedliwości każdą informację o nadużyciach, która «nie jest w sposób wyraźny bezpodstawna», i zapobiegawczo zawiesić podejrzanego o nadużycia w działalności duszpasterskiej. Każdy, kto zostanie uznany za winnego nadużyć, «zostanie pozbawiony swoich funkcji» w Watykanie. W przypadku księdza będą stosowane również wszystkie obowiązujące już przepisy prawa kanonicznego.

Po tych dokumentach, jak zostało ogłoszone na zakończenie spotkania w lutym br., zostanie opublikowane przez Kongregację Nauki Wiary vademecum przeciwdziałania nadużyciom dla Kościoła powszechnego, a także zostaną stworzone mechanizmy, które umożliwią pomaganie w rozwiązywaniu tego typu przypadków diecezjom nieposiadającym wykwalifikowanego personelu.

Krok dokonany przez Franciszka jest zatem jasny i jednoznaczny: «Ochrona nieletnich i osób bezbronnych jest integralną częścią przesłania ewangelicznego, do którego rozpowszechniania w świecie są powołani Kościół i jego członkowie».

opr. mg/mg