Niemiecki Związek Katechetów (DKV) - doświadczenie do wykorzystania

    Kiedy przegląda się rodzimą literaturę katechetyczną z ostatnich lat, można zaobserwować ciekawy fakt. Większość piszących wśród zasadniczych postulatów dotyczących zmian w polskiej katechezie wysuwa projekt stworzenia centrum, które miałoby koordynować działalność katechetyczną w naszym kraju. Długo trzeba było czekać, by nadzieja ta nabrała konkretnych kształtów. W związku z reformą polskiego szkolnictwa oraz publikacją nowych katechetycznych dokumentów (Polskiego dyrektorium katechetycznego, Podstawy programowej oraz Programu nauczania religii) pojawiły się konkretne decyzje i środki, które stworzyły realną szansę powstania takiej placówki. Mowa o Biurze Programowania Katechezy, które przejmie na siebie kwestie związane z koordynowaniem, planowaniem i nadzorowaniem polskiej katechezy. Podobne instytucje istnieją zresztą w większości krajów europejskich (m.in. w Niemczech, we Włoszech, we Francji czy w Hiszpanii). Ich działalność jest szeroka i skutecznie wpływa na owocność katechetycznych działań.

    Oprócz zinstytucjonalizowanych form zajmujących się dziełem katechezy istnieją w niektórych krajach związki lub stowarzyszenia zrzeszające katechetów, które w "oddolny" sposób wspierają wychowanie religijne w danym kraju. Wśród tych form na szczególną uwagę zasługuje Niemiecki Związek Katechetów (DKV Deutsche Katecheten-Verein). Jest to stowarzyszenie chrześcijan katolików, którzy w szczególny sposób przejęli się troską o kształt katechezy w Niemczech. Doświadczenia i sukcesy tego związku są na tyle bogate i ciekawe, że warto je poznać i - być może - wykorzystać także na terenie naszego kraju.

NIECO  HISTORII

    Niemiecki Związek Katechetów (DKV) powstał oficjalnie w roku 1921, choć jego początki sięgają jeszcze wieku XIX. W Monachium, niekoronowanej stolicy katechetyki, już od 1887 r. istniał założony przez Andreasa Seidla MKV, czyli związek monachijskich katechetów, którzy w niewielkiej, kilkudziesięcioosobowej grupie wymieniali pomysły i doświadczenia dotyczące katechezy. Od samego początku aż po dzień dzisiejszy członkowie MKV (później DKV) związani byli ze znanym czasopismem katechetycznym Katechetische Blätter. Na początku XX wieku (1905) za ich sprawą powstała i została rozpowszechniona tzw. "metoda monachijska" w katechezie.

    Od momentu przekształcenia monachijskiego MKV w ogólnoniemiecki DKV (1921 r.), w ciągu kilku lat zanotowano znaczny wzrost liczby zrzeszonych w związku katechetów (od 470 w roku 1920 do ok. 8000 w roku 1928).

    Ważną formą pracy związku są kongresy katechetyczne organizowane od 1912 r. Na jednym z nich w roku 1983 we Freiburgu dotychczasowy długoletni przewodniczący i jednocześnie jeden z najbardziej wpływowych katechetyków europejskich Adolf Exeler (+1983) wraz ze swoimi współpracownikami pozostawił jasny profil działania związku. Dotychczasowe prace koncentrowały się bardziej na kwestiach organizacyjnych, tymczasem brakowało stałej i całościowej formacji katechetów. W związku z tym dowartościowano także i tę płaszczyznę, co nadało związkowi charakter mniej instrumentalny, a bardziej formacyjny.

    Z całym przekonaniem można stwierdzić, że wszelkie katechetyczne inicjatywy powstawały w Niemczech za sprawą osób związanych z DKV. Słynny, przetłumaczony na blisko 30 języków, niemiecki "zielony katechizm" (Grüne Katechismus - Katechismus für die Bistümer Deutschlands - 1955 r.) oraz Dyrektorium dotyczące Mszy św. z udziałem dzieci (Gottesdienste mit Kindern - 1972/73 r.) zostały opracowane przez członków DKV. W 1960 r. związek promował książkę pt. Reich Gottes z wyborem tekstów biblijnych, co wiązało się z rozwojem ruchu biblijnej odnowy w katechezie. Podobnie pod redakcją związku przygotowano tzw. Lehrplan für die Schuljahre 1-10, czyli ramowy program nauczania religii (1967 r.) oraz programy szczegółowe (Zielfelderplan für die Grundschule - 1977 r., Grundlagenplan - 1984 r.) i podręczniki z serii Exodus. Był to z kolei początek słynnej teorii Curriculum. Od 1980 r. DKV rozpowszechniało także znany w Niemczech katechizm Grundriß des Glaubens (Podstawowy zarys wiary).

    Przedstawiciele DKV biorą aktywny udział w pracach wszystkich ogólnoeuropejskich grup katechetycznych, takich jak AKK (Arbeitsgemeinschaft katholischer Katechetikdozenten - Związek Wykładowców Katechetyki), ÉEC (Équipe Européenne Catéchese - Europejska Ekipa Katechetyczna) oraz Konferenz der Nationaldirektoren für Katechese (Konferencja Dyrektorów Narodowych ds. Katechezy), a także organizują narodowe i międzynarodowe kongresy i zjazdy katechetyczne oraz dwustronne spotkania katechetów: niemiecko-włoskie i niemiecko-francuskie. DKV współpracuje ściśle z niemieckim związkiem zawodowym nauczycieli religii (Bundeskonferenz der Katholischen Religionslehrerverbände - BKR) oraz szwajcarskim związkiem katechetów (Schweizer Katecheten-Vereinigung - SKV). Na terenie Niemiec DKV podejmuje wspólne działania razem z Niemiecką Konferencją Biskupów, poszczególnymi diecezjami, seminariami i zakonami, z wydziałami teologicznymi i instytutami katechetycznymi.

    Pierwszym przewodniczącym DKV był Gustav Götzel (od 1921), dalej Hubert Fischer (1946-1976) oraz - wspomniany wcześniej - Adolf Exeler (1976-1983). Obecnie na czele DKV stoi prof. Karl Heinz Schmitt z Padeborn, który razem z siedmioma wybranymi członkami tworzy zarząd związku. Najwyższą władzą DKV jest zjazd delegatów, który zbiera się każdego roku. Na poziomie poszczególnych diecezji istnieją diecezjalne struktury związku. DKV posiada określony statut i swą osobowość prawną.

    Aktualnie DKV zrzesza ok. 10-11 tys. członków z 24 diecezji niemieckich. Na terenie Niemiec wschodnich, gdzie brakuje pewnej katechetycznej tradycji, nie wszędzie istnieją placówki związku i przeważnie nie są one zbyt liczne.

TOŻSAMOŚĆ  I  CELE  DKV

    DKV to wolny ruch wewnątrzkościelny. Jego podstawowym zadaniem jest wszechstronne wspieranie katechezy parafialnej (Gemeindekatechese) i szkolnej lekcji religii (Religionsunterricht). W ponad stuletniej historii DKV takie działanie przybierało różne formy. Współcześnie bogaty, mocno zinstytucjonalizowany Kościół niemiecki potrzebuje silnego, opartego na wolontariacie i współpracy, zaangażowania osób świeckich i duchownych, którzy na różnych płaszczyznach podejmują się organizacji działalności katechetycznej.

    Katechetycy z DKV zwracają uwagę na istniejące aktualnie problemy, opracowują możliwe rozwiązania i podejmują konkretne działania. Obecna sytuacja i wynikające z niej zadania DKV postrzegane są następująco:

• rozdźwięk między wiarą a życiem wymaga głoszenia Ewangelii, która poważnie traktuje ludzkie doświadczenia, lęki i nadzieje, język i system myślenia;
  
• Tradycja jest żywym procesem, dlatego DKV interesuje się i wspomaga dialog między uczącymi i nauczanymi, w którym Duch Jezusa Chrystusa przemawia w sposób zawsze nowy i zapraszający;
  
• wzajemne oskarżenia i wysuwane zarzuty nie pomagają dziełu katechezy, stąd DKV pragnie raczej podejmować i budzić odpowiedzialność we wszystkich środowiskach religijnego wychowania;
  
• praktyka potrzebuje teorii, a teoria potrzebuje praktyki, dlatego DKV pragnie stanowić forum, na którym będą prezentowane wyniki badań naukowych i wskazania dokumentów kościelnych w konfrontacji z doświadczeniami praktyków;
  
• lekcja religii w szkole znajduje się pod silną presją opinii publicznej, stąd DKV podejmuje się odnowy i legitymizacji szkolnego wychowania religijnego, dla których punktem wyjścia są dokumenty niemieckiego Synodu w Würzburgu z 1984 r.;
  
• katecheza parafialna, w szczególności sakramentalna, potrzebuje nieustannej odnowy, stąd DKV szuka możliwości objęcia tą formą wielu osób, by - poprzez katechetyczne zaangażowanie - wspomagać poszczególnych chrześcijan w ich udanym życiu.
  

DZIAŁALNOŚĆ  DKV

    DKV organizuje... kursy, konferencje, wystawy pomocy dla nauczycieli i uczniów, służy poradami dotyczącymi szkolnej lekcji religii, katechezy parafialnej, najnowszej literatury i materiałów dydaktycznych. W poszczególnych diecezjach organizuje się spotkania, wykłady i katechetyczne grupy dyskusyjne.

    DKV wydaje... podręczniki i pomoce do katechezy parafialnej i lekcji religii. W każdym oddziale związku można zamówić aktualne materiały katechetyczne. DKV wydaje także czasopisma katechetyczne: Religionspädagogik an berufsbildenden Schulen i Katechetische Blätter (Kösel-Verlag) oraz promuje w specjalnych dodatkach (Materialbriefe) ciekawe pomysły dotyczące szkolnej lekcji religii, katechezy parafialnej i liturgicznych nabożeństw z udziałem dzieci i młodzieży.

    DKV rozprowadza... przez sieć swych księgarń i punktów najnowszą literaturę religijno-pedagogiczną i pomoce audiowizualne różnych wydawnictw. Członkom DKV przysługuje 10% zniżka na materiały wydawane przez związek. DKV opracowuje także aktualny katalog wszystkich książek i pomocy związanych z religijnym wychowaniem w różnych środowiskach (w parafii, w szkole i w rodzinie, podczas katechezy specjalnej, katechezy dla dorosłych, przygotowania do sakramentów).

    DKV informuje... swych członków poprzez własny kwartalnik (pt. Unterwegs) o aktualnych osiągnięciach, tendencjach czy terminach spotkań związanych z religijnym wychowaniem. Informacja rozpowszechniana jest również drogą internetową.

    DKV zajmuje własne stanowisko i publikuje materiały dotyczące aktualnej sytuacji wychowania religijnego w Niemczech. Wśród nich na szczególną uwagę zasługują dokumenty na temat:

• lekcji religii (Plädoyer zum Religionsunterricht - 1992/97), w których w 12 tezach związek odpowiada za szkolną lekcją religii, gdzie elementy teologiczne i antropologiczne łączą się ze współczesnymi uwarunkowaniami, w jakich żyją uczniowie;
  
• katechezy parafialnej (Dialogpapier Gemeindekatechese - 1992), która została krytycznie oceniona i dla której nakreślono kierunki jej rozwoju;
  
• misji kanonicznej (Brief zur Missio canonica - 1995), w których zostało wyjaśnione znaczenie tego kościelnego potwierdzenia i jego konieczność w pracy katechety;
  
• konfesyjności katolickiej lekcji religii (10 Anmerkungen zur Erklerung der Bischofskonferenz "Die bildende Kraft des Religionsunterrichts"), w których ukazane jest stanowisko związku w tej kwestii przy jednoczesnym zarysowaniu kwestii problematycznych i sformułowaniu zaproszenia do szerszej dyskusji na ten temat;
  
• przedmiotu szkolnego LER, wprowadzonego w Brandenburgii (LER-Stellungnahme - 1999), co do których DKV ustosunkowuje się w sposób jednoznaczny, stwierdzając jego niewystarczalność w całościowo rozumianej edukacji religijnej i potwierdzając potrzebę szkolnej lekcji religii;
  
• formacji nauczycieli religii (DKV-Beitrag zum Konsultationsprozess ReligionslehrerInnenbildung - 2000), w której związek pragnie mieć swój znaczący udział.
  

MOŻLIWOŚĆ  ZAANGAŻOWANIA  SIĘ  W  DKV

    Od początków swego istnienia aż do roku 1925 związek zrzeszał wyłącznie księży, później także wszystkich pozostałych nauczycieli religii. Obecnie członkiem związku może zostać każdy, kto zawodowo czy społecznie zajmuje się szeroko rozumianą działalnością katechetyczną i wychowaniem religijnym (chodzi zarówno o pracę w szkole, jak i w parafii, z dziećmi, młodzieżą i dorosłymi, a także o katechezę rodzinną i prowadzoną przez media).

    DKV jest związkiem samofinansującym się, którego budżet zasilają przede wszystkim składki członkowskie. Roczna składka wynosi ok. 40 marek.

    Adres głównej siedziby DKV: Preysingstraße 83c, 81667 München, tel. (0-89) 480-92-242, fax 089/480-92-237.

Ks. Radosław Chałupniak - dr katechetyki, adiunkt na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Opolskiego, duszpasterz akademicki.

BIBLIOGRAFIA:

1. DKV, Gesamtverzeichnis: Religionsunterricht - Gemeindekatechese - AV-Medien, 20. Mai 2001.
   
2. A. Exeler, Die Geschichte des DKV im Spigel der Katechetische Blätter, KB 100(1975), s. 765-775.
   
3. V. Hertle, Deutscher Katecheten Verein, w: (red.) J. Gevaert, Dizionario di catechetica, Torino 1987, s. 202-203.
   
4. G. Miller, Deutscher Katecheten-Verein (DKV), w: (red.) N. Mette - F. Rickers, Lexikon der Religionspädagogik, Neukirchen 2001, t. 2, k. 318-320.
   
5. Por. także stronę internetową: www.katecheten-verein.de
   

opr. ab/ab