Naczynia liturgiczne

Zarówno kielich jak i patena należą do najgodniejszych naczyń liturgicznych, ponieważ w nich umieszcza się święte Postacie eucharystyczne. W starożytności do sprawowania Eucharystii chrześcijanie wykorzystali przedmioty codziennego użytku. Były to kielichy oraz kosze do chleba. Z czasem, uwzględniając ich przeznaczenie, starano się, aby te przedmioty były piękne i używane tylko i wyłącznie do Eucharystii. Wprowadzenie specjalnego błogosławieństwa kielicha i pateny przed używaniem ich w liturgii nadawało im szczególny charakter sakralny.

Na przestrzeni wieków spotykamy różne formy kielicha. Podczas liturgii używano tak zwanego „scyphus”, czyli niewielkiego naczynia, które posiadało z boku uchwyty. Z tego naczynia wierni spożywali Krew Chrystusa. Inną formą kielicha był „calix sanctus”, czyli kielich mszalny ołtarzowy. Było to małe naczynie do którego nalewano konsekrowane wino z większego naczynia, aby można było wygodniej udzielać komunii wiernym. Odkąd zaprzestano udzielać Komunii świętej pod dwiema postaciami, zmieniła się także forma kielicha mszalnego. Można powiedzieć, że wykształciła się forma podobna do używanej dzisiaj, ale każda epoka posiadała swoje własne i oryginalne zdobnictwo. Według Ojców Kościoła kielich jest symbolem komunii wiernych z Duchem Świętym oraz ich udziału w radości zbawienia. Św. Ambroży uważa, że skała, z której wypłynęła woda po uderzeniu laską przez Mojżesza, jest wyobrażeniem kielicha dotkniętego słowem Bożym, z którego wypływa życie wieczne.  

 Patena jest naczyniem liturgicznym, które ma kształt spodka z małym zagłębieniem. Naczynie to jest przeznaczone na hostie przeznaczone do konsekracji podczas Eucharystii.  Służy także przy łamaniu chleba przed Komunią świętą. W historii istniało wiele rodzajów paten. Pierwotnie używano dużych paten ze specjalnymi uchwytami, ponieważ do Eucharystii stosowano duże chleby, które były łamane na mniejsze cząstki w zależności od ilości osób przyjmujących Komunię świętą. W miarę stosowania coraz mniejszych hostii, zmniejszała się wielkość pateny. Materiałem, z którego wykonywano pateny były szkło, drewno lub szlachetne metale, najczęściej złoto. Często zdobiono je drogocennymi kamieniami i bogatymi ornamentami.  

Obecne przepisy dotyczące używania kielicha i pateny są następujące: „Wśród przedmiotów wymaganych do sprawowania Mszy świętej specjalnym szacunkiem należy otaczać naczynia liturgiczne, głównie kielich i patenę, w których ofiaruje się chleb i wino, konsekruje się i spożywa” (OWMR 327). „Naczynia liturgiczne należy wykonywać ze szlachetnego metalu. Jeśli zostały wykonane z metalu ulegającego korozji lub mniej szlachetnego od złota, winny być zasadniczo wewnątrz pozłocone” (OWMR 328). „Kielichy oraz inne naczynia przeznaczone do przechowywania Krwi Pańskiej muszą mieć czaszę z takiego materiału, który nie wchłania płynów. Podstawa może być wykonana z innych tworzyw trwałych i szlachetnych” (OWMR 330). „Do konsekrowania hostii można używać jednej głębszej pateny, na której złożony jest chleb dla kapłana i diakona oraz dla innych usługujących i wiernych” (OWMR 331).

Puszka — Ciborium

Jest to naczynie, które służy do przechowywania Najświętszego Sakramentu w tabernakulum. Na przestrzeni wieków puszka przybierała różne rozmiary i kształty. Troskę o godne przechowywanie konsekrowanego chleba zauważa się od początku istnienia Kościoła.  Św. Justyn przypominał chrześcijanom zabierającym do swoich domów Eucharystię dla chorych i dla przyjmowania jej przez nich samych w ciągu tygodnia, aby troszczyli się o godne przechowywanie świętych postaci. Czynili to, używając specjalnego płótna lub naczyń z kości słoniowej, drzewa lub metalu. Naczynia te nazywały się „capsa”. W późniejszych czasach także w kościołach przechowywano komunię dla wiernych w odpowiednich „capsa”, które umieszczano pod specjalną osłoną nad ołtarzem. Osłonę tę nazywano z języka łacińskiego „ciborium” od „cibus” — „pokarm”. W kolejnych wiekach naczynie to zaczęto ustawiać na odpowiednim postumencie. Przyjęło wtedy formę kielicha z nakryciem zachowując jednak dawniejszą nazwę „ciborium”, czyli puszka. Obecnie zmniejszono rozmiary tego naczynia, ale jego przeznaczenie jest wciąż takie samo. Puszka służy do przechowywania w tabernakulum konsekrowanego chleba. Od roku 1614 na puszkę nakłada się zdobioną sukienkę, jako znak czci dla Najświętszego Sakramentu.

Monstrancja

Monstrancja jest naczyniem liturgicznym służącym do wystawienia i adoracji Najświętszego Sakramentu. Używa się jej także podczas procesji eucharystycznych. Monstrancja pojawiła się w liturgii dopiero w XIV wieku w związku z rozwojem kultu eucharystycznego. Początkowo miała ona kształt wieży lub fasady kościelnej. Przyozdabiano ją także małymi figurkami. Przyjmowała także kształt słońca lub postaci Chrystusa zmartwychwstałego. W centrum monstrancji znajduje się zawsze małe okienko, w którym umieszcza się dużą konsekrowaną hostię.  Umieszcza się ją w monstrancji przy pomocy specjalnego uchwytu zwanego „lunula” lub „melchizedek”. Ma on formę półksiężyca. Natomiast przed umieszczeniem w monstrancji, hostia jest zwykle przechowywana w tabernakulum, w naczyniu zwanym „kustodia”. Ze względu na przeznaczenie monstrancje wykonywane są dzisiaj ze szlachetnego metalu, najczęściej ze złota i posiadają bogatą ornamentykę, która tematycznie nawiązuje do Eucharystii lub akcentuje majestat Boga. 

Tekst pochodzi z książki ks. prof. Dariusza Kwiatkowskiego, Zaczerpnąć ze źródła wody życia. W świecie liturgicznych znaków, Kalisz 2007

opr. mg/mg