Liturgia godzin na święto Jezusa Chrystusa, Najwyższego i Wiecznego Kapłana

W 2013 roku do kalendarza diecezji polskich zostało wprowadzone święto Jezusa Chrystusa, Najwyższego i Wiecznego Kapłana. Poniższy tekst stanowi fragment obszerniejszego artykułu przesłanego do „Ruchu Biblijnego i Liturgicznego”. Autorzy przedstawiają w nim analizę tekstów liturgii godzin na to święto i teologiczne wnioski z ich lektury. Jest to więc niejako uzupełnienie opracowania na temat czytań mszalnych i formularza nowego święta opublikowanego w maju 2013 roku na łamach miesięcznika „Msza Święta”.

Centralnym tematem święta jest kapłaństwo Chrystusa przewyższające kapłaństwo Starego Testamentu. Kapłaństwo Chrystusa jest jedynym prawdziwym kapłaństwem, w którym z kolei na sposób sakramentalny szczególnie uczestniczą wyświęceni szafarze. Kapłaństwo urzędowe jest równorzędnym tematem święta, bo właśnie modlitwa za kapłanów stanowi główną motywację wprowadzenia go do kalendarzy Kościołów lokalnych.

Jeśli zaś idzie o teksty liturgii godzin nowego święta, to stanowią one pogłębioną medytacją elementów składowych liturgii mszalnej. Szczególnie hymny i prośby odnoszą się do Chrystusa tytułami podkreślającymi bogactwo Jego kapłaństwa i Jego misji w takich wymiarach, jak posłuszeństwo, przymierze, krwawa ofiara, wypełnienie ofiar starożytnych, wieczysta funkcja pośrednika i tego, który zanosi za nas prośby do Ojca¹.

1. Godzina czytań

Hymn godziny czytań wprowadza w tematykę święta, zwracając uwagę na najwyższą godność kapłańską Chrystusa, Boga-Człowieka, i Jego funkcję pośredniczenia przed Bogiem w sprawach ludzkości. Ważnym terminem jest tu słowo „jedyny”, które powtarza się kilkakrotnie w tekście hymnu i uświadamia modlącemu się Kościołowi, gdzie naprawdę znajduje się istota kapłaństwa: w ukrzyżowanym Chrystusie, namaszczonym przez Ojca świętym olejem łaski.

Psalmy godziny czytań wraz z antyfonami, które są dla nich kluczem interpretacyjnym, stanowią kontemplację pewnych szczególnych prawd dotyczących Chrystusa: powszechnego zasięgu Jego dzieła, nowości Jego ofiary oraz Jego ofiarnej miłości wobec Kościoła. Psalm 2 z antyfoną Prosiłem mojego Ojca i dał mi w dziedzictwo narody podkreśla uniwersalny zasięg dzieła Chrystusa oraz fakt, że kapłaństwo Chrystusa jest istotnie „najwyższe”, przewyższające nieskończenie kapłaństwo Starego Przymierza, które ogarniało tylko jeden naród. Psalm 40 z antyfoną Oddajcie wasze ciała na ofiarę żywą, świętą i miłą Bogu (Rz 12,1; por. Rz 6,19) podejmuje temat nowego wymiaru ofiarowania. Wyrażenie „ofiara krwawa” oznaczało ofiarę zabitą, tymczasem „ofiara żywa” jest słownym paradoksem użytym przez św. Pawła do wyrażenia nowości chrześcijaństwa i jego idei współofiarowania się razem z Chrystusem, który „żyje jako Baranek zabity” (por. Ap 5,6; por. także 3. prefacja wielkanocna: „Raz ofiarowany, więcej nie umiera, lecz zawsze żyje jako Baranek zabity”). Wreszcie mesjański Psalm 85 z antyfoną Chrystus umiłował Kościół i wydał za niego samego siebie, aby go uświęcić (Ef 5,25) przedstawia obraz ofiarnej miłości Bożej w Chrystusie, który „odmienia los Jakuba”, czyli nowego ludu wybranego, Kościoła. W świetle psalmodii godziny czytań na pierwszy plan wysuwa się idea jedynego kapłaństwa Chrystusa, które kontemplowane w Kościele przede wszystkim przez wyświęconych szafarzy, staje się dla nich samych inspiracją do przeżywania własnego daru.

Pierwsze czytanie godziny czytań (Hbr 4,14-16; 5,1-10 Chrystus prawdziwym arcykapłanem, w łac. Iesus, Pontifex magnus, w jęz. polskim zachowano tytuł perykopy z Biblii Tysiąclecia) ukazuje, że Chrystus wypełnia prorockie kapłaństwo Melchizedeka, to teraz On jest „arcykapłanem wielkim”, przez którego ludzie mogą przybliżyć się do „tronu łaski”, aby doznać miłosierdzia i znaleźć łaskę pomocy w stosownej chwili. Głównym przesłaniem czytania jest podkreślenie istoty ofiary Chrystusa, czyli Jego całkowite posłuszeństwo zbawczej misji: „...został wysłuchany dzięki swej uległości. I chociaż był Synem, nauczył się posłuszeństwa przez to, co wycierpiał”. Posłuszeństwo Chrystusa i dobrowolność Jego ofiary są medytowane przez Kościół w recytacji responsorium, opartego na Flp 2,8 i Iz 53,7: „Uniżył samego siebie, stawszy się posłusznym aż do śmierci. Został ofiarowany, gdyż sam tego pragnął”. Idea posłuszeństwa Bogu i Jego misji stają się tematem centralnym czytania dla współczesnego człowieka, a bez wątpienia w sposób szczególny dla kapłanów Kościoła.

Drugie czytanie godziny czytań (Chrystus kapłanem i żertwą ofiarną) zaczerpnięte jest z encykliki Mediator Dei papieża Piusa XII. Wychodzi od stwierdzenia sensu i celu kapłaństwa Chrystusa: jest ono darem dla ludzi, nie godnością samą dla siebie. Tekst przechodzi w pouczenie na temat osobistej świętości kapłanów, wzywając ich, aby „przybierali w jakiś sposób postawę żertwy ofiarnej, by zapierali się samych siebie ze względu na przykazania Ewangelii, by z własnej woli i ochoczo podejmowali dzieło pokuty, by wszyscy z osobna brzydzili się tym, czego się dopuścili, i za to czynili ekspiację [...], w końcu by razem z Chrystusem ponieśli mistyczną śmierć na krzyżu [...]”. Podsumowaniem medytacji nad przedłużaniem kapłaństwa Chrystusa w świecie stają się słowa responsorium „Żyję już nie ja, lecz żyje we mnie Chrystus...” (Ga 2,20).

2. Jutrznia

Hymn jutrzni podkreśla dobrowolność ofiary Chrystusa i jej ciężar, wprowadza również kontrast między minionym starym przymierzem i jego obrzędami a nowym kapłaństwem Chrystusa, który wypełnił wyrocznie i wprowadził prawo miłości. Hymn jutrzni wprowadza od początku w temat Eucharystii, gdy mówi o „ołtarzach”, na których Chrystus składa się w ofierze.

Psalmodia jutrzni to psalmy świąteczne: Psalm 63 (Tęsknota za Bogiem), Kantyk trzech młodzieńców z Dn 3,57-88.56 (Całe stworzenie wielbi Boga) i Psalm 149 (Radość świętych). Psalmy te, opatrzone własnymi antyfonami, podkreślają szczególne aspekty tajemnicy Chrystusa Kapłana. Psalmowi 63 towarzyszy antyfona z Kol 1,20: Przez krew Jego krzyża Ojciec pojednał wszystko ze sobą, i to, co na ziemi, i to, co w niebiosach. W ten sposób wymową psalmu nie jest tylko nieokreślona tęsknota za Bogiem, ale tęsknota oczekiwania na ostateczną realizację tego, co już się dokonało przez Chrystusa. Pieśń trzech młodzieńców, opatrzona antyfoną z Kol 1,16 Wszystko przez Chrystusa i dla Chrystusa zostało stworzone, potwierdza chrystocentryczny charakter uwielbienia, które płynie z ust całego odkupionego świata. Wreszcie Psalm 149 z antyfoną z Ef 1,22-23 (Wszystko poddał pod Jego stopy, a Jego samego ustanowił nade wszystko Głową dla Kościoła, który jest Jego Ciałem) prowadzi do właściwego zrozumienia tytułu „Najwyższy Kapłan”, wymawianego ze czcią w tym szczególnym dniu.

Czytanie jutrzni z Hbr 10,5-10, nawiązując do Psalmu 40, kładzie szczególny nacisk na dobrowolność ofiary Chrystusa, który idzie pełnić wolę Bożą: Wtedy rzekłem: Oto idę. Aspekt dobrowolnej ofiary wysuwa się na pierwszy plan w responsorium.

Pieśń Zachariasza opatrzona jest antyfoną zaczerpniętą z J 17,21: Niech wszyscy stanowią jedno, Ojcze, aby świat uwierzył, że Ty Mnie posłałeś. W świetle tej antyfony na pierwszy plan wysuwa się wizja realizacji wizji proroka: „służyć Mu będziemy bez trwogi, w pobożności i sprawiedliwości”. Jedność, o którą modli się  Chrystus w Wieczerniku, a której sługami mają być kapłani, jest drogą do realizacji tego proroctwa.

Prośby jutrzni mają niezwykły charakter: zwracają się bezpośrednio do Chrystusa (zdarza się to w liturgii bardzo rzadko), a ponadto są one modlitwą wstawienniczą (co w liturgii godzin jest z kolei domeną nieszporów). Trudno dociekać, dlaczego zostały one tak skonstruowane (zwróćmy uwagę na dość nieprzyjemną kolizję podmiotu modlitwy: wstęp kieruje się w dość kuriozalny sposób do Ojca, a wezwania do Chrystusa), warto będzie w przyszłości zbadać historię ich redakcji; warto zauważyć, że ich główną myślą jest jedność i świętość Kościoła oraz kapłanów.

3. Modlitwa w ciągu dnia

Modlitwa przedpołudniowa zarówno poprzez antyfonę z Ef 2,18 (Przez Chrystusa wszyscy w jednym Duchu mamy przystęp do Ojca), jak i czytanie z Hbr 7,26-27, podkreśla niezwykłość ofiary Boskiego Arcykapłana, oddzielonego od grzeszników. Ważnym wątkiem jest jednocześnie włączenie ludzi w Jego cierpienia ku ostatecznemu zbawieniu (por. responsorium inspirowane 1 P 4,13).

Modlitwa południowa w antyfonie psalmodii (Jesteście zbudowani na fundamencie apostołów i proroków, gdzie kamieniem węgielnym jest sam Chrystus Jezus, por. Ef 2,19-20) podkreśla najpierw harmonijny i stabilny charakter Kościoła hierarchicznego. Zaś poprzez czytanie (1 P 2,4-5) i responsorium (Kol 2,6-7) ukazuje się kluczowa i budownicza rola Chrystusa, który sprawia, że wspólnota Kościoła może stać się duchową świątynią, nowym kapłaństwem dla składania nowych „duchowych” ofiar. Responsorium jest mocnym wezwaniem do wytrwania w Chrystusie, wskazuje szczególnie kapłanom, że nie wystarczy przyjąć dar, ale trzeba umacniać go w wierze.

Modlitwa popołudniowa w antyfonie z Ef 4,7.12 (Każdemu z nas została dana łaska według miary daru Chrystusowego, dla budowania Jego Ciała, którym jest Kościół) harmonizuje z czytaniem z 1 P 2,9-10. Nowy lud Boży jest „królewskim kapłaństwem”, ludem, którego zadaniem jest ogłaszanie dzieł Boga. Szczególnym darem, który ten lud może głosić, jest doznane miłosierdzie. W kontekście święta kapłańskiego słowa te przywodzą na myśl sakrament pojednania, znak miłosierdzia i pokoju serca, o którym mówi responsorium z Kol 3,15: W sercach waszych niech panuje pokój Chrystusowy.

Teksty modlitwy w ciągu dnia w kontekście święta Chrystusa Arcykapłana są zatem szczególną inspiracją dla wyświęconych szafarzy, którzy żyją na co dzień na styku urzędu i charyzmatu, aby budowali Ciało Chrystusa, którym jest Kościół.

4. Nieszpory

Hymn nieszporów dotyka kwestii serdecznej relacji Syna Bożego z ludzkością, której los przejmuje Go aż do podjęcia decyzji o całkowitym ogołoceniu i uniżeniu, gdy z „pałacu Ojca” wstępuje w łono kobiety. Aluzja do „ołtarzy” (znów w liczbie mnogiej, jak w hymnie jutrzni), utrzymuje w napięciu wątek eucharystyczny całego oficjum.

Psalmodia ukazuje królewską godność Chrystusa, któremu zostało poddane całe stworzenie, jest też zachętą do włączenia się w dzieło Chrystusa przekazane Kościołowi. Królewskiemu Psalmowi 110 towarzyszy antyfona-cytat z tego psalmu: Pan przysiągł i tego nie odwoła: Ty jesteś kapłanem na wieki / na wzór Melchizedeka. W ten sposób zatem wyróżnia się główny temat Psalmu: Chrystus jest najwyższym i wiecznym Kapłanem, przewyższającym kapłanów starotestamentowych, gdyż „nie musi On codziennie, jak dawni najwyżsi kapłani, składać ofiary najpierw za własne grzechy, a potem za grzechy ludu. Uczynił to bowiem raz na zawsze, samego siebie składając w ofierze” (jak interpretuje ten Psalm autor Hbr 7,27). Kolejna antyfona w słowach Bóg, będąc bogaty w miłosierdzie, razem z Chrystusem przywrócił nas do życia (Ef 2,4-5) wyjaśnia proroctwo następnego Psalmu 111: „zesłał odkupienie swojemu ludowi, na wieki ustanowił swoje przymierze” (Ps 111,9). Jest to jednocześnie odwołanie do pamiątki tego wiecznego przymierza, którą jest Eucharystia. Do niej zresztą można odnieść słowa z w. 5: „dał pokarm bogobojnym”. Wreszcie przebogata teologicznie Pieśń z Kol 1,11c-20 — chrystologiczny hymn nieszporny, opatrzona została antyfoną Chrystus jest obrazem Boga niewidzialnego, Pierworodnym wobec każdego stworzenia. W tym kontekście do głosu dochodzi temat obecności transcendencji Boskiej wśród ludzi poprzez Chrystusa. On jest obrazem Boga, uobecnia Go i do Niego prowadzi swój lud, pojednawszy go przez krew swego krzyża.

Czytanie z Hbr 10,19-23 wyraża pewność realizacji obietnic Bożych przez pośrednictwo „krwi Jezusa”, którego nazywa „kapłanem wielkim”. Bycie Jego sługami pozwala na chlubienie się nadzieją chwały Boga, co wyrażają słowa responsorium z Rz 5,1b-2b.

Pieśni  Maryi towarzyszy antyfona z modlitwy arcykapłańskiej Jezusa (Ojcze, za nimi proszę, ponieważ są Twoimi, a za nich Ja poświęcam w ofierze samego siebie, aby i oni byli uświęceni w prawdzie, por. J 17,9.19). Tekst wieczornego uwielbienia Boga staje się zatem medytacją nad wielką godnością przybranych dzieci Bożych w Chrystusie, który dla nich poświęcił samego siebie. Jest także dyskretnym uobecnieniem charyzmatu Zgromadzenia Sióstr Oblatek Chrystusa Kapłana, które tymi słowami określają całe swoje życie poświęcone modlitwie za kapłanów. W tym kontekście całe nieszpory stają się bezpośrednią modlitwą za kapłanów. Widać to także w tonie 2 próśb nieszpornych, które są wstawiennictwem w ich sprawie.

Zakończenie

Zarówno teksty mszalne, jak i te, które znajdujemy w Liturgii godzin na święto Jezusa Chrystusa, Najwyższego i Wiecznego Kapłana, mają na celu przyczynienie się do „pogłębiania świętości życia duchowieństwa. Mają stać się również inspiracją dla nowych powołań do służby kapłańskiej” (zob. Lettera della Congregazione, „Notitiae” 49[2012], n. 7-8[551-552], s. 335-336). Są więc one z pewnością odnowionym „głosem lex orandi” w duchowej i teologicznej debacie na temat kapłaństwa. Kapłaństwo urzędowe i kapłaństwo powszechne wiernych są z jednej strony kwestiami jasno wyłożonymi przez dokumenty Magisterium², tym niemniej Kościół przemawia także przez liturgię.

Euchologia nowego święta, a z nią i liturgia godzin, ukazuje wyraziście współczesnemu wierzącemu fakt, że Chrystus jest jednocześnie Kapłanem, Ofiarą i Pośrednikiem, a zarazem jedynym fundamentem nowego kapłaństwa. Te ściśle ze sobą powiązane aspekty stają się źródłem i szczytem kapłaństwa powszechnego wiernych, ale w sposób szczególnie widoczny kapłaństwa urzędowego³.

¹ M. Barba, L'eucologia della festa di Nostro Signore Gesù Cristo Sommo ed Eterno Sacerdote, „Notitiae” 49[2012], n. 7-8 (551-552), s. 397. Odnośnie autorstwa hymnów liturgii godzin z biografii José María García Lahiguera, przesłanej autorom niniejszego opracowania przez ss. Oblatki Chrystusa Kapłana w wersji PDF, dowiadujemy się, że przesłane w 1971 do Kongregacji przez Zgromadzenie teksty liturgii święta zostały zasadniczo zatwierdzone bez korekt, a jedynie hymny zostały zastąpione tekstami „oficjalnych hymnologów Kongregacji”. Być może dalsze badania pomogą wyjaśnić tę kwestię. Przypomnijmy, że polskie tłumaczenia hymnów stały się głównym zadaniem tłumaczy na język polski. Łacińskie teksty hymnów nie były, niestety, opatrzone informacjami na temat źródeł, hymnów tych nie ma również w znanych nam spisach hymnów łacińskich. Zob. D. Ostrowski, Prace nad polskim tekstem na święto Jezusa Chrystusa, Najwyższego i Wiecznego Kapłana, „Anamnesis” 75, Rok XIX (2013) nr 4, s. 49.

² Dla podstawowej orientacji odsyłamy do wypowiedzi Soboru Watykańskiego II: na temat jedynego kapłaństwa Chrystusa zob. Dekret o pasterskich zadaniach biskupów w Kościele Christus Dominus 28; Dekret o posłudze i życiu kapłanów Presbyterorum ordinis nry 5, 10 i 16; na temat kapłaństwa powszechnego wiernych zob. Dekret o apostolstwie świeckich Apostolicum actuositatem 3; Dekret o posłudze i życiu kapłanów Presbyterorum ordinis 2; na temat kapłaństwa hierarchicznego zob. Dekret o formacji kapłanów Optatam totius 2. Zob. także Katechizm Kościoła Katolickiego w nrach 1544-1553.

³ Zob. M. Barba, dz. cyt., s. 405.

opr. ab/ab