Sakrament małżeństwa (cz.II)

Zagadnienia duszpastersko-liturgiczne

Przygotowanie do małżeństwa

Po Soborze Watykańskim II bardzo podkreśla się potrzebę przygotowania do małżeństwa oraz fakt, że to przygotowanie nie powinno należeć tylko do narzeczonych i ich rodzin, ale pod względem duszpasterskim i liturgicznym należy do biskupa, do proboszcza i jego wikariuszy, a także w pewnym sensie do całej wspólnoty wierzących, diecezjalnej i parafialnej. To przygotowanie powinno mieć charakter długofalowy, więc nie tylko same kursy przedmałżeńskie, które są jednakże bardzo potrzebne. Przygotowuje się do małżeństwa przez odpowiednie wychowanie w rodzinie, przez panującą tam atmosferę, a także przez dobry przykład samych rodziców dawany ich dzieciom w codziennym życiu. Przygotowaniu do małżeństwa służy zwyczajne przepowiadanie w kościele, katecheza dzieci, młodzieży i dorosłych, a także dobrze wykorzystane środki masowego przekazu.

I Synod Archidiecezji Białostockiej poleca, zgodnie z zarządzeniem Konferencji Episkopatu Polski, aby co roku organizowano kursy przedmałżeńskie (przynajmniej 10 spotkań) w parafiach liczących ponad 3000 wiernych, natomiast w mniejszych co dwa lata. Wolno narzeczonym korzystać z tych kursów na terenie innej parafii niż ich własna. Oprócz kursu narzeczeni mają obowiązek skorzystać dwa lub trzy razy z poradni życia małżeńskiego. Podczas kursu, po przypomnieniu, jeżeli zachodzi taka potrzeba, podstawowych prawd wiary i zasad moralności chrześcijańskiej, narzeczeni powinni dowiedzieć się, jaka jest nauka Kościoła o małżeństwie i rodzinie, o sakramencie małżeństwa, poznać liturgię tego sakramentu, modlitwy i czytania biblijne tam zawarte, aby mogli później świadomie, czynnie i owocnie zawierać sakramentalne małżeństwo. Młodzież, która w pełni ukończyła katechizację w zakresie szkoły średniej może być zwolniona z udziału w kursie przedmałżeńskim, jeżeli program ostatniej klasy uwzględniał tę problematykę. Duszpasterze powinni jednak zachęcać taką młodzież, aby wzięła udział w kursie, jeżeli to dla niej będzie możliwe (statut 552).

Duszpasterze, z polecenia synodu, powinni stanowczo i zdecydowanie przestrzegać przepisu Kościoła co do zgłoszenia się narzeczonych w kancelarii parafialnej (narzeczonej lub narzeczonego) na trzy miesiące przed ślubem, aby można było ich bezpośrednio przygotować do zawarcia sakramentalnego małżeństwa. Proboszcz lub jego współpracownicy są zobowiązani do wnikliwego przeprowadzenia badania kanonicznego narzeczonych, w celu wcześniejszego ewentualnego wykrycia przeszkód, które uniemożliwiałyby ważne zawarcie małżeństwa. Duszpasterze powinni zachęcić i zobowiązać narzeczonych, gdyby nie mieli jeszcze bierzmowania, do przyjęcia tego sakramentu, jeśli to możliwe, jeszcze przed ślubem. Narzeczeni mają obowiązek dwukrotnego przystąpienia do sakramentu pokuty i pojednania, pierwszy raz zaraz po daniu na zapowiedzi, drugi raz przed samym ślubem (statut 553).

Dokumenty potrzebne do zawarcia małżeństwa

Metryka urodzenia i chrztu

W pierwszym rzędzie wymaga się metryki urodzenia i chrztu. Konieczna jest ona przede wszystkim do stwierdzenia faktu chrztu; pośrednio może też ona wskazywać na wolny stan osoby, której ten dokument dotyczy. Fakt chrztu stwierdza każda metryka, niezależnie od czasu jej wystawienia, jeżeli nie ma uzasadnionych wątpliwości co do jej autentyczności. Natomiast na stan wolny kandydata do małżeństwa wskazuje tylko ta metryka, którą wystawiono nie wcześniej niż na sześć miesięcy przed jej okazaniem w kancelarii parafialnej. Jeśli chrzest miał miejsce w tej parafii, duszpasterz powinien sprawdzić jego fakt w księdze metrycznej oraz stwierdzić, czy nie ma na marginesie księgi poczynionych adnotacji, które wskazywałyby na niemożliwość zawarcia związku małżeńskiego (święcenia, śluby zakonne, poprzednio zawarte małżeństwo). Metrykę chrztu winna przedstawić również strona niekatolicka. Jeżeli narzeczeni nie mogliby przedstawić żadnej metryki chrztu, wówczas wystarczającym dowodem przyjęcia tego sakramentu byłoby zeznanie przynajmniej jednego wiarygodnego świadka (np. matki, ojca, chrzestnego lub chrzestnej, kogoś z rodziny, sąsiedztwa, szafarza chrztu).

Świadectwo bierzmowania

Wśród dokumentów przedślubnych winno znaleźć się także świadectwo bierzmowania obydwu stron. Zwykle będzie to adnotacja poczyniona w metryce chrzcielnej. Jak już powiedziano, w braku bierzmowania, należy zobowiązać strony lub stronę do jego przyjęcia jeszcze przed ślubem. Gdyby to było niemożliwe, bierzmowanie należałoby przyjąć po zawarciu związku małżeńskiego. Wymóg bierzmowania tłumaczy się tym, że małżeństwo wymaga pewnej dojrzałości duchowej, którą uzyskuje się przez przyjęcie drugiego z kolei sakramentu inicjacji chrześcijańskiej.

Świadectwo zgonu współmałżonka

W przypadku zawierania małżeństwa przez wdowę lub wdowca zobowiązani są oni do przedłożenia autentycznego dokumentu śmierci współmałżonka. Takim dokumentem jest z zasady metryka śmierci wystawiona przez proboszcza na podstawie aktu zgonu znajdującego się w parafialnej księdze zmarłych.

Zezwolenie ordynariusza miejsca

Kodeks Prawa Kanonicznego Jana Pawła II (kan. 1071 § 1) uregulował sprawę zezwoleń na asystowanie (tzn. błogosławienie) pewnych osób. Dlatego też ordynariusz, na prośbę proboszcza, może zezwolić na pobłogosławienie: 1) małżeństwa tułaczy; 2) małżeństwa, które nie może być uznane lub zawarte według prawa państwowego; 3) małżeństwa osoby, którą wiążą naturalne obowiązki wobec innej osoby lub dzieci, powstałe z poprzedniego związku (względy humanitarne); 4. małżeństwa osoby, która notorycznie porzuciła wiarę katolicką; 5) małżeństwa osoby związanej cenzurą (kara ekskomuniki lub interdyktu); 6) małżeństwa małoletnich bez wiedzy ich rodziców albo wobec ich uzasadnionego sprzeciwu; 7) małżeństwa zawieranego przez pełnomocnika (zob. kan. 1105).

Zapowiedzi przedślubne

Są one publicznym ogłoszeniem zamiaru zawarcia związku małżeńskiego wobec miejscowej wspólnoty parafialnej. Konferencja Episkopatu Polski, zgodnie z Kodeksem Prawa Kanonicznego, postanowiła w roku 1986, że każde zamierzone małżeństwo musi być podane do publicznej zapowiedzi nawet wówczas, gdy duszpasterz jest moralnie przekonany o stanie wolnym narzeczonych. Zapowiedzi mają być głoszone w parafiach stałego i tymczasowego miejsca zamieszkania każdej ze stron. Wygłasza się dwie zapowiedzi. Episkopat pozwala na wygłoszenie zapowiedzi przez ich umieszczenie na tablicy ogłoszeń (szczególnie w dużych, miejskich parafiach). Mają tam być widoczne przez osiem dni, w czasie których przypadają dwa dni świąteczne. W mniejszych parafiach, szczególnie wiejskich, pozostaje aktualna dawna forma, mianowicie ustnego wygłaszania zapowiedzi przez dwa dni świąteczne (niedziela lub uroczystość obowiązująca). Gdyby narzeczeni w ciągu sześciu miesięcy od daty wygłoszenia zapowiedzi nie zawarli związku małżeńskiego, należałoby je powtórzyć przy ponownym przygotowywaniu się do tego sakramentu. Jedna ze stron (jeśli jest z innej parafii) ma dostarczyć do kancelarii parafialnej, gdzie ma być ślub, zaświadczenie o wygłoszeniu zapowiedzi.

Dla słusznej racji można otrzymać dyspensę od jednej lub dwóch zapowiedzi. Ks. proboszcz składa prośbę o dyspensę do ordynariusza miejsca.

Miejsce zawierania związku małżeńskiego

Odnowione obrzędy liturgii sakramentu małżeństwa (1966) podają, że małżeństwo należy zawierać w parafii narzeczonego lub narzeczonej, a za pozwoleniem ordynariusza miejsca lub własnego proboszcza również w innym miejscu. Stąd więc małżeństwo strony katolickiej ze stroną katolicką winno być celebrowane w świątyni parafialnej jednej ze stron. Nupturienci mogliby poprosić proboszcza o zawarcie małżeństwa, z ważnej racji, w innym kościele lub kaplicy na terenie tej samej parafii. Gdyby jednak prosili o to w kościele lub kaplicy leżącej na terenie innej parafii, proboszcz godząc się na ich prośbę musiałby wystawić licencję na ślub dla proboszcza innej parafii.

Małżeństwo strony katolickiej ze stroną niekatolicką ochrzczoną (np. prawosławną, protestancką, anglikańską) winno również mieć miejsce w kościele parafialnym (katolickim).

Natomiast małżeństwo strony katolickiej ze stroną nieochrzczoną może być zawarte w kościele lub w innym odpowiednim miejscu. Prawodawca szanuje daną osobę nieochrzczoną i nie chce jej zmuszać do wyrażenia zgody na małżeństwo w świątyni chrześcijańskiej, katolickiej. Takim miejscem mogłaby być jakaś kaplica lub nawet dom prywatny.

Czas sprawowania liturgii małżeństwa

Obecnie katolicki ślub kościelny może odbyć się każdego dnia, z wyjątkiem jednak Wielkiego Piątku i Wielkiej Soboty. Jeżeli jednak miałby on miejsce w okresie Adwentu lub Wielkiego Postu albo w dni o charakterze pokutnym (np. piątek) proboszcz lub inny duszpasterz powinien pouczyć wiernych, aby mieli na uwadze szczególny charakter tego dnia lub okresu roku liturgicznego. Według wskazań Episkopatu Polski tylko w wyjątkowych wypadkach można błogosławić katolicki związek małżeński w Adwencie lub w Wielkim Poście. Zgodnie z powyższymi wskazaniami duszpasterze powinni zachęcać wiernych do zawierania małżeństwa w niedziele i święta obowiązujące, w drugi dzień Narodzenia Pańskiego i Wielkanocy lub w inne dni wolne od pracy.

opr. ab/ab