Jezus i Samarytanka cz. II

Bogusław Górka

JEZUS I SAMARYTANKA

ISBN: 978-83-7505-216-9

wyd.: WAM 2008

Wstęp

Każdy uczony, gruntownie badający narrację J 4,1-42, niechybnie spotka się z problemem samarytanizmu, na temat którego powstała obszerna literatura. Dokumentuje ją np. monografia A.D. Crown'a, A Bibliography of the Samaritans. Szczególnie wiek XX obfituje w przełomowe prace w tej dziedzinie. W 1982 r. powstało forum Société des Etudes Samaritaines, które służy do wymiany i publikacji poglądów naukowych. Owocem wysiłków uczonych skupionych w tym międzynarodowym towarzystwie jest między innymi słownik encyklopedyczny samarytanizmu pt. A Companion to Samaritan Studies.

W przeciwieństwie do kompetencji — w gruncie rzeczy — wąskiej grupy specjalistów, wiedza na temat samarytanizmu w świadomości naukowej czy kulturowej, którą reprezentuje przeciętny statystycznie uczony, intelektualista i inteligent, jest znikoma. Poza tym nadal zawodzi przełożenie tej specjalistycznej wiedzy na interpretację podejmowanej przez nas kompozycji ewangelicznej. Uczeni, którzy posiadają kompetencję w zakresie samarytanizmu, rzadko podejmują analizę tej kompozycji, a jeśli to czynią, to poprzestają na ogólnikach. Poniekąd odstaje od tej „normy” J. Zangenberg (autor: . Antike Quellen zur Geschichte und Kultur der Samaritaner in deutscher Übersetzung), który naszej narracji poświęcił niemal całą rozprawę Frühes Christentum in Samarien. Topographische und traditiongeschichtliche Studien zu den Samarientexten im Johannesevangelium (1998, ss. 87180). On z kolei patrzy na interesujący nas tekst przez okulary hipotezy etiologicznej legendy, która ma legitymizować egzystencję samarytańskich chrześcijan i wspierać ich aspiracje do wejścia w obręb Janowych wspólnot.

Chociaż publikację otwieramy prezentacją fenomenu samarytanizmu, to jednak nie jest naszą aspiracją zapełnienie luki w wiedzy na tym odcinku na gruncie nauki polskiej. Poświęcamy samarytanizmowi tyle uwagi, ile jest to nieodzowne i pomocne do zrozumienia wymiaru historyczno-kulturowego narracji J 4,1-42 — zwłaszcza w zakresie rozmowy Jezusa z Samarytanką (J 4,1-26). W wymiarze historyczno-kulturowym rozmowa przy studni odzwierciedla stan napięcia między samarytanizmem a judaizmem, postrzegany z perspektywy mesjanizmu Jezusa; a ta oczywistość jakoś nie może znaleźć prawa obywatelstwa w nauce. Jezus identyfikując się z judaizmem, patrzy na judaizm i samarytanizm z pozycji Mesjasza i z tego pułapu ocenia obydwa systemy religijne. Nadmieniamy przy tej okazji, że wątek chrześcijaństwa, tak jak się go standardowo postrzega w nauce, kulturze i konfesji, nie jest obecny w tej narracji.

Wymiar historyczno-kulturowy stanowi dla Ewangelisty punkt odniesienia dla wymiaru egzystencjalnego. Wymiar egzystencjalny tworzy inicjacja, będąca jądrem organizującym chrześcijaństwo pierwotne, która w czwartej Ewangelii zapisana została Janowym kodem. Zadanie, które sobie stawiamy, polega na dotarciu do inicjacyjnego szablonu, który stoi u podłoża literackiej struktury J 4,1-42 oraz do sensu inicjacyjnego poszczególnych wypowiedzi, o ile są nim naznaczone. Punktem wyjścia dla naszych badań jest tekst ustalony krytycznie, którego nie będziemy weryfikować analizami tekstualnymi. Nasze podejście sytuuje się w nurcie orientacji synchronicznej. Interesować nas będzie przede wszystkim warstwa inicjacji egzystencjalnej. Do niej będziemy docierać przy pomocy analizy hermeneutycznej z dziedziny hermeneutyki inicjacji. Charakterystykę warstwy inicjacyjnej w Ewangelii Jana jak i metody służącej do jej badania przedłożyliśmy w dwóch książkach: Inicjacja w życie wieczne w Ewangelii św. Jana. Struktura inicjacji w świetle J 1,10-12; 3,1-21; 5,1-47; 20,30-31, Gdańsk 2005; Hermeneutyka inicjacji wczesnochrześcijańskiej, Kraków 2007. Rozprawa składa się 17. rozdziałów. Po charakterystyce samarytanizmu, referujemy stan badań nad kompozycją J 4,1-42, który dopełniamy prezentacją różnych propozycji jej struktury. Pozostałą część książki wypełnia analiza, którą rozpoczynamy od egzegezy a kończymy na hermeneutyce inicjacji. Analizę przeprowadzamy postępując za rozwojem narracji. Wprawdzie przedkładamy własną propozycję struktury literackiej, ale jednak dla ułatwienia lektury książki nie będziemy za nią niewolniczo podążać, lecz tekst Janowej narracji poszatkujemy na mniejsze jednostki.

opr. aw/aw