Dwaj synowie wobec rozkazu ojca

W tej przypowieści wyłącznie Mateuszowej — podobnie jak w poprzedniej — czytamy na końcu wzmiankę o Janie Chrzcicielu. Nadto wzmianka ta jest wariantem słów Jezusa o Przesłańcu, umieszczonych u Łukasza w bliskim kontekście poprzedniej przypowieści. Dlatego ją tu omawiamy, choć jej ramy chronologiczne są inne. Mianowicie w wątku Mateuszowym dziejów Jezusa niniejsza przypowieść tworzy część Jego polemik, toczących się na samo zakończenie działalności publicznej, w świątyni, już po wjeździe triumfalnym do Jerozolimy. Stąd dawniejsi autorzy umieszczali wygłoszenie tej przypowieści we wtorek przed Męką.

Bezpośrednim wstępem do przypowieści jest polemika w sprawie władzy. Na pytanie o nią, postawione przez czynniki kierownicze, Jezus odpowiada z kolei pytaniem: Skąd pochodził chrzest Janowy: z nieba czy od ludzi? (Mt 21,25). To pytanie przypierało do muru przeciwników. Woleli więc dać wykrętną odpowiedź: Nie wiemy (w. 27). Jezus zatem też nie dał odpowiedzi na pytanie o władzę, lecz zilustrował przypowieścią proces, jaki się dokonał w Jego przeciwnikach odrzucających Bożą inicjatywę, której narzędziem był Jan.

Mt 21,28—32
²⁸ Co myślicie? Pewien człowiek miał dwóch synów. Zwrócił się do pierwszego i rzekł: „Dziecko, idź i pracuj dzisiaj w winnicy”. ²⁹ Ten odpowiedział: „Idę, panie!”, lecz nie poszedł. ³⁰ Zwrócił się do drugiego i to samo powiedział. Ten odparł: „Nie chcę”. Później jednak opamiętał się i poszedł. ³¹ Który z tych dwóch spełnił wolę ojca?» Mówią Mu: «Ten drugi». Wtedy Jezus rzekł do nich: «Zaprawdę, powiadam wam: Celnicy i nierządnice wchodzą przed wami do królestwa niebieskiego. ³² Przyszedł bowiem do was Jan drogą sprawiedliwości, a wyście mu nie uwierzyli. Uwierzyli mu zaś celnicy i nierządnice. Wy patrzyliście na to, ale nawet później nie opamiętaliście się, żeby mu uwierzyć.

Powyższy tekst wykazuje w rękopisach pewien wariant. Mianowicie czołowe spośród nich różnie podają, pod czyim adresem kieruje się pierwszy rozkaz ojca wraz z odpowiedzią. Nie ma to znaczenia dla wydobycia sensu pouczenia, gdyż rękopisy odpowiednio zmieniają odpowiedź przeciwników na pytanie Jezusa („pierwszy”, a nie „drugi”). Wyżej przytoczony tekst, idący za kodeksem B, lepiej odpowiada sytuacji historycznej podanej w zastosowaniu Jezusowym. Rzeczywiście bowiem najpierw wezwani zostali ci, którzy mieli w ręku klucze poznania (Łk 11,52).

Obraz jest psychologicznie bardzo wyrazisty. Cóż bardziej zwykłego niż rozkaz dany synowi, by pracował u ojca w jego własnej winnicy? Sylwetki obu synów są również wyraziste i zrozumiałe. Starszy — obłudnie uprzejmy, jest w rzeczywistości bezwzględnie uparty w swoim lenistwie. Młodszy zaś — typowe dziecko kapryśne i źle wychowane — ma w gruncie rzeczy dobry charakter. Po chwilowym, może odruchowym, wyskoku nieposłuszeństwa łatwo mu o żal. Po żalu zaś następuje u niego odwrócenie postawy o 180^o, a w następstwie jej — konsekwentny czyn.

Upatrywano tu niekiedy czystą alegorię, przenośnię, tłumacząc wszystkie trzy postacie: ojciec — to Bóg, starszy brat „sprawiedliwi”, czyli faryzeusze, młodszy — grzesznicy. Nadto zgodnie z tradycją biblijną winnicą miałoby być samo królestwo Boże. Tymczasem druga z powyższych metafor wcale nie jest taka pewna, gdy się zważy, że występujący w kontekście przywódcy ludu nie pokrywali się bynajmniej ze stronnictwem faryzeuszy. Bezpieczniej jest widzieć tu czystą przypowieść, w której ważne jest tylko tertium comparationis, oczywiście biorąc pod uwagę konkret historycznej sytuacji Jezusa. Wówczas główne pouczenie brzmi następująco: podobnie jak dwaj synowie, wezwani przez ojca do pracy, odpowiedzieli w sposób krańcowo różny, a potem zachowali się przeciwnie do swych odpowiedzi, tzn. rzekomo posłuszny nic nie zrobił, a zrazu krnąbrny, po obżałowaniu swego protestu, wypełnił rozkaz, tak (głoszone przez Jezusa, a poprzedzone głosem Jana Chrzciciela) Królestwo Boże spotyka się z oporem rzekomo wiernych Izraelitów, a doznaje przyjęcia ze strony nawróconych grzeszników.

Umieszczenie wyżej nawiasu jest celowe. Słowa w nim zamknięte odnoszą się do dzisiejszego tekstu przypowieści wraz z dołączonym jej zastosowaniem, które przytacza wynik paradoksalny orędzia pokutnego Jana Chrzciciela. Zastosowanie zaś to — nie bez racji — budzi szereg wątpliwości co do tego, czy rzeczywiście stanowiło jedną całość z przypowieścią w ustach Jezusa. Aplikacja bowiem wyraźnie wykracza poza czysty kontrast postaw dwóch synów z przypowieści, gdzie ani słowa o tym, jak zareagował starszy syn na nawrócenie młodszego. Jan Chrzciciel pojawia się tu — rzecz dziwna, bez wzmianki o Jezusie — raczej dlatego, że kontekst poprzedni, kontrowersja w sprawie wartości chrztu Janowego, wymagała wymownej ilustracji. Przypuszcza się więc tu zabieg ostatniego redaktora Mt; on to do przypowieści dla względów wyżej podanych dołączył tu autentyczny logion Jezusowy, który w formie nieco krótszej występuje u Łukasza: cały lud, który Go słuchał, a nawet celnicy przyznawali słuszność Bogu, przyjmując chrzest Janowy. Faryzeusze zaś i uczeni w Prawie udaremnili zamiar Boży względem siebie, nie przyjmując chrztu od niego (Łk 7,29n).

Tak ujęta przypowieść mówi nie tyle o przyszłym, ściśle eschatologicznym „wejściu do królestwa” (J. Jeremias), ile o ówczesnej sytuacji dziejowej, którą trafnie ilustruje (C.H. Dodd). Faktycznym nieposłuszeństwem tutaj napiętnowanym są zatem te winy, które zawierają się w Jezusowych siedmiu „biada” pod adresem uczonych w Piśmie i faryzeuszów za obłudne, dla siebie wygodne interpretowanie Bożych nakazów, z pominięciem prawości wobec Boga (por. Mt 23,13—33).

Jakkolwiek sama Jezusowa przypowieść ilustrowała smutną sytuację dziejową, której wynikiem miało być tragiczne: Dopełnijcie i wy miary waszych przodków! (Mt 23,32), niemniej jest ona wciąż aktualnym ostrzeżeniem. Nieśmiertelnym, niestety, niebezpieczeństwem dla duszy religijnej jest syta cnota, która nie potrzebuje — w swoim mniemaniu — ani nawrócenia, ani Zbawcy.

Augustyn Jankowski OSB
Królestwo Boże w przypowieściach
Wydawnictwo Benedyktynów TYNIEC
ISBN: 978-83-7354-272-3

opr. mg/mg