Platonizm

Gerald O'Collins SJ, Edward G. Farrugia SJ

LEKSYKON pojęć teologicznych i kościelnych

z indeksem angielsko-polskim

Przełożyli Ks. Jan Ożóg SJ, Barbara Żak

Wydawnictwo WAM, Kraków 2002

Platonizm

Kierunek filozoficzny, któremu początek dał Platon (427-347 przed Chr.); Akademia Platońska pozostawała ośrodkiem nauczania — chociaż niekoniecznie samego platonizmu — dopóki nie została zamknięta przez cesarza Justyniana I (panował w latach 527-565) w roku 529 po Chrystusie. Słynne Dialogi, w których Platon pokazuje, w jaki sposób Sokrates (ok. 469-399 przed Chr.) prowadził dyskusje z sofistami i innymi filozofami, zmierzają do jednego podstawowego zagadnienia: wypowiedzi o sprawiedliwości, prawdzie, dobroci, pięknie i o innych zagadnieniach związanych z naszym zmiennym i widzialnym światem będą uzasadnione, jeżeli je można będzie „uogólnić”, a to wskazuje na istnienie wyższego świata odwiecznych i nie podlegających zmianie uniwersalnych idei. Dusze nasze istniały wcześniej niż świat i cieszą się wiedzą wrodzoną, którą czerpią z uprzedniego oglądania idei. Klemens z Aleksandrii (ok. 150 — ok. 215) i Orygenes (ok. 185 — ok. 254) wiele zawdzięczają Platonowi, a Orygenes od niego zaczerpnął naukę o uprzednim istnieniu dusz ludzkich (zob. DH 403-404). Początkowo na Ojców Kościoła wpływ wywierał „platonizm średni”, który kładł nacisk na absolutną transcendencję Boga. W pewnym sensie spory ariańskie oznaczały kryzys tej postaci platonizmu; całkowicie transcendentalny Bóg potrzebował pośrednika, czyli „demiurga”, aby stworzyć świat. Neoplatonizm oddziaływał na św. Augustyna z Hippony (354-430), na jego następców, a także platoników z okresu Odrodzenia, takich jak Marsyliusz Ficino (1433-1499). W przeciwieństwie do Zachodu, gdzie ostatecznie większą lub mniejszą przewagę zdobył arystotelizm, na Wschodzie panował platonizm wśród humanistów takich jak Michał Psellus (ok. 1019-1078) i wśród teologów, którzy teorię przebóstwienia wyjaśniali platońskim pojęciem współudziału. Matthew Arnold (1822-1888) twierdził, że każdy człowiek się rodzi albo platonikiem, albo arystotelikiem. Alfred North Whitehead (1861-1947) zaś przyznał pierwszeństwo mistrzowi Arystotelesa twierdząc, że wszystkie kierunki filozoficzne są tylko przypisami do Platona. Zob. arianizm, arystotelizm, augustynianizm, demiurg, idealizm, neoplatonizm, Ojcowie Kościoła, orygenizm, powszechniki, przebóstwienie, teologia aleksandryjska.

opr. mg/mg