Katecheza w posłudze duszpasterskiej Kościoła

DYREKTORIUM KATECHETYCZNE KOŚCIOŁA KATOLICKIEGO W POLSCE

Dokument został przyjęty podczas 313 zebrania plenarnego Konferencji Episkopatu Polski w Łowiczu w dniu 20 czerwca 2001 r.

Katecheza w posłudze duszpasterskiej Kościoła

15. Przed swoim wniebowstąpieniem zmartwychwstały Pan polecił swoim uczniom: Idźcie na cały świat i głoście Ewangelię wszelkiemu stworzeniu (Mk 16, 15; zob. Mt 28, 19-20). Cała duszpasterska misja Kościoła stanowi próbę wprowadzenia w życie tego nakazu Jezusa. Kościół w ten sposób spełnia posługę słowa, która jest częścią procesu ewangelizacji⁽²⁵⁾. Wśród rozmaitych form misji głoszenia słowa ważną i niezastąpioną funkcję spełnia katecheza. Jest ona istotnym momentem procesu ewangelizacji⁽²⁶⁾, a zarazem podstawową działalnością ewangelizacyjną każdego Kościoła partykularnego⁽²⁷⁾.

Niniejsza część Dyrektorium katechetycznego Kościoła katolickiego w Polsce ukazuje najpierw naturę katechezy, tak jak ją opisują dokumenty katechetyczne Kościoła, następnie przedstawia zadania i źródła katechezy, traktuje o zasadniczych funkcjach i podstawowych elementach katechezy, wreszcie o realizacji katechetycznej posługi Kościoła w środowisku szkolnym i parafialnym. Dyrektorium pragnie w tej części ukazać związek, jaki łączy rozumienie katechezy w Kościele powszechnym z polską tradycją katechetyczną.

Rozdział 1

Natura katechezy

Określenie katechezy

16. Istotną trudność w zrozumieniu, czym jest katecheza, stanowi brak ścisłej jej definicji. Przyczyny tego stanu rzeczy można upatrywać w różnym rozumieniu katechezy przez Kościół na przestrzeni wieków, spowodowanym troską dostosowania katechezy do różnych sytuacji duszpasterskich i potrzeb pastoralnych. Pojęcie katechezy jest bardzo bogate i dlatego niezwykle trudno jest wyrazić za pomocą jasnej i wyczerpującej definicji całe bogactwo treści, które to pojęcie w sobie zawiera.

17. Etymologicznie termin katecheza pochodzi od greckiego czasownika katecheo: Słowo to znaczyło pierwotnie "wołać z góry" (ex alto), również "wywoływać echo" (kata = z góry, echeo = brzmieć, wypowiadać). Późniejsze znaczenie: pouczać (gdy głos nauczyciela jest świadomym niejako echem pytania ucznia, a odpowiedź ucznia - echem nauczyciela). To ostatnie wyjaśnienie jest ważne, gdyż wskazuje na to, że pouczenie, jakim jest katecheza, dokonuje się nie tylko w sposób jednostronny, jako wykład, ale także w drodze rozmowy, poprzez pytania i odpowiedzi⁽²⁸⁾.

18. Dokumenty katechetyczne Kościoła pojmują katechezę jako jedną z form posługi głoszenia słowa w Kościele. Katecheza jest działaniem eklezjalnym. Kościół jest prawdziwym i rzeczywistym podmiotem katechezy⁽²⁹⁾.

Prezentowana w Ogólnej instrukcji katechetycznej z 1971 r. koncepcja katechezy ujmuje ją jako pogłębiony przekaz orędzia zbawienia. Z zarysowanej w tym dokumencie natury katechezy wynika, że przekaz ten zawiera trzy elementy harmonijnie powiązane z sobą: biblijny (katecheza jest przekazem orędzia zbawienia), teologiczno-doktrynalny (katecheza jest pogłębionym przekazem) i egzystencjalny (przekaz ten jest skierowany do człowieka). Podstawowy w katechezie jest element biblijny.

Jan Paweł II w adhortacji Catechesi tradendae określa katechezę następująco: Katecheza jest wychowaniem w wierze dzieci, młodzieży i dorosłych, a obejmuje przede wszystkim nauczanie doktryny chrześcijańskiej, przekazywane na ogół w sposób systematyczny i całościowy, dla wprowadzenia wierzących w pełnię życia chrześcijańskiego⁽³⁰⁾. Określenie to wyróżnia trzy podstawowe funkcje katechezy: wychowanie w wierze, nauczanie doktryny chrześcijańskiej oraz wtajemniczenie chrześcijańskie.

19. Katecheza winna być powiązana z całą duszpasterską i misyjną działalnością Kościoła, nie tracąc jednak swojej własnej specyfiki⁽³¹⁾. W sposób szczególny winna łączyć się z takimi elementami pasterskiej misji Kościoła, jak: pierwsze głoszenie Ewangelii, czyli przepowiadanie misyjne w celu wzbudzenia wiary; poszukiwanie racji wiary; doświadczenie życia chrześcijańskiego; celebracja sakramentów; umacnianie wspólnoty eklezjalnej; świadectwo apostolskie i misyjne⁽³²⁾. Posiadają one wymiar katechetyczny, chociaż katecheza z nimi się nie utożsamia: przygotowują one do katechezy lub z niej wynikają⁽³³⁾.

20. Katecheza ma również wymiar ewangelizacyjny⁽³⁴⁾. Wynika to najpierw z faktu, że katecheza jest głoszeniem Ewangelii, choć czyni to - w odróżnieniu od pierwszego przepowiadania Ewangelii - w sposób systematyczny i pogłębiony. Ponadto w zlaicyzowanym społeczeństwie musi z konieczności przejąć zadanie nowej ewangelizacji. W ten sposób ewangelizacja staje się - obok wychowania w wierze, nauczania i wtajemniczenia - konieczną funkcją katechezy dzisiejszych czasów.

Cel katechezy

21. Nadrzędnym celem katechezy, któremu podporządkowane są wszystkie pozostałe, jest nie tylko spotkanie z Jezusem, ale zjednoczenie, a nawet głęboka z Nim zażyłość⁽³⁵⁾. Katecheza zatem, już na płaszczyźnie celów, ma charakter chrystocentryczny. Ponieważ Jezus Chrystus jest zjednoczony z Ojcem i Duchem Świętym, dlatego z chrystocentryzmu wynika jej teocentryzm. Związek Chrystusa z Kościołem i z ludźmi, Jego braćmi, implikuje z kolei eklezjocentryzm i chrześcijański personalizm katechezy⁽³⁶⁾.

Katecheza ma prowadzić do posłuszeństwa Ojcu na wzór Chrystusa i do wyznania wiary w Kościele. Domaga się zatem nie tylko indywidualnego odniesienia człowieka do Boga i uświadomienia sobie konsekwencji płynących z wyznania wiary, ale potrzebuje także koniecznie, aby ta wiara mogła się rozwijać i doskonalić, wspólnoty wierzących, bowiem wierzę i wierzymy wzajemnie się zakładają⁽³⁷⁾.

22. Nadrzędny cel katechezy - komunia z Jezusem Chrystusem - jest osiągany poprzez realizację celów cząstkowych i pośrednich, związanych z sytuacją, w jakiej żyją i wzrastają konkretni adresaci katechezy. Stąd wynika pilna potrzeba, aby w oparciu o nadrzędny cel katechezy programy katechetyczne Kościoła w Polsce formułowały szczegółowe cele katechezy dorosłych, młodzieży i dzieci, korygowały już istniejące, przystosowując je do aktualnej sytuacji duszpasterskiej. Powyższy postulat odnosi się również do formułowania i określania edukacyjnych celów nauki religii w szkole i celów katechetycznego duszpasterstwa w parafiach.

Zadania katechezy

23. Cele katechezy osiągane są poprzez realizację zadań, jakie stawia i wysuwa się odpowiedzialnym za katechezę. Dyrektorium ogólne o katechizacji wymienia następujące zadania katechezy⁽³⁸⁾:

- rozwijanie poznania wiary;

- wychowanie liturgiczne;

- formacja moralna;

- nauczanie modlitwy;

- wychowanie do życia wspólnotowego;

- wprowadzenie do misji.

24. Rozwijanie poznania wiary jest szczególnie pilnym zadaniem współczesnej katechezy polskiej. Przylgnięcie do Jezusa i głęboka z Nim zażyłość oznaczają, że katechizowany winien najpierw dobrze Go poznać, a zwłaszcza całe orędzie miłości, które objawił światu. Dokonuje się to przez poznanie Tradycji i Pisma Świętego⁽³⁹⁾. Stąd działania katechetyczne nie mogą zaniedbywać poznania treści wiary (fides quae), które winno jednak zawsze prowadzić do rozwoju i pogłębienia osobistej wiary katechizowanego (fides qua)⁽⁴⁰⁾.

Rozwijanie poznania prawd wiary jest także jednym z ważnych elementów wychowania do prawdy, które polega na okazywaniu szacunku dla powagi prawd wiary, a jednocześnie jest wyrazem przekonania, że każdy człowiek odczuwa w sobie wewnętrzną potrzebę jej odkrywania, bowiem hipotezy mogą fascynować, ale nie przynoszą zaspokojenia⁽⁴¹⁾. Ten szacunek dla prawd wiary domaga się, by religii nie traktować jako uproszczonego opisu rzeczywistości, która w sposób kompetentny i pełny jest dopiero prezentowana przez wiedzę przyrodniczą. Raczej należy pamiętać o tym, że wiara i rozum są jak dwa skrzydła, na których duch ludzki unosi się ku kontemplacji prawdy⁽⁴²⁾.

Dlatego też rzetelne rozwijanie poznania wiary spełnia zadanie przeciwstawiania się stereotypowi scjentystycznemu, według którego żadne poznanie, poza przyrodniczym, nie istnieje. Scjentyzm stanowi ideologię przeciwną nauce wiary, a szerzy się w przyzwyczajeniach wielu nauczycieli szkolnych, wykształconych przez pedagogikę realnego socjalizmu. Odpowiedzią na postawę scjentystyczną jest postawa ukazująca jedność poznania rozumowego i poznania przez wiarę, obecna już w tekstach biblijnych⁽⁴³⁾. Jedność prawdy, objawionej i naturalnej, jest bowiem podstawowym postulatem rozumu ludzkiego, wyrażonym już w zasadzie niesprzeczności. Objawienie daje pewność tej jedności ukazując, że Bóg Stwórca jest także Bogiem historii zbawienia⁽⁴⁴⁾.

Zadanie rozwijania poznania wiary spoczywa przede wszystkim na szkolnym nauczaniu religii i nauczaniu w ramach katechezy parafialnej. W realizacji tego zadania winna wspierać katechetów świadomość, że we współczesnym świecie nie można żyć wiarą bez jej intelektualnego pogłębienia. Jednym bowiem z głównych powodów kruchości i zaniku wiary w dzisiejszych czasach jest między innymi brak znajomości prawd wiary. Oczywiście chodzi tu o takie przyswojenie sobie treści religijnych, aby one mogły posiąść zdolność interpretowania życia ludzkiego według głębokości myśli Chrystusa. Aby katecheci mogli to zadanie wypełnić, potrzebne jest zrozumienie potrzeby pogłębionej formacji intelektualnej zarówno wśród samych katechetów, jak i wśród osób i instytucji odpowiedzialnych za ich przygotowanie.

25. Wychowanie liturgiczne dokonuje się zarówno przez nauczanie, które wyjaśnia tajemnice wiary i sposoby jej celebrowania, jak i przez sam udział w liturgii, która pozostanie zawsze uprzywilejowanym miejscem dla katechezy⁽⁴⁵⁾. Integralne rozumienie i harmonijne łączenie obu tych zasad jest konieczne, ponieważ liturgia bez objaśnienia może stać się zespołem niezrozumiałych konwencji albo magicznych czynności. Z kolei sama wiedza o liturgii, nie mająca związku z życiem chrześcijanina, w którym celebracja jego wiary zajmuje centralne miejsce, zaprzecza istotnemu celowi katechezy. Stąd katecheza winna zawsze wyprzedzać udział w liturgii i jednocześnie czuwać, aby to, co chrześcijanin przeżywa i czego doświadcza w liturgii, zostało przeniesione w jego codzienne życie.

Tak rozumiane wychowanie liturgiczne domaga się współdziałania katechezy rodzinnej, nauczania religii w szkole i katechetycznych form duszpasterstwa parafialnego. Inspiratorką dla tego rodzaju katechezy pozostaje parafia, wspólnota wiary, która liturgię sprawuje. Należy zatem dołożyć starań, by liturgia była sprawowana w sposób dostojny i zrozumiały, aby sama w sobie stawała się katechezą o rzeczywistości, którą wyraża.

Katecheza z natury swej jest związana w sposób szczególny ze sprawowaniem sakramentów, gdyż właśnie w sakramentach, a zwłaszcza w Eucharystii, Jezus Chrystus działa najpełniej w celu przemiany człowieka⁽⁴⁶⁾. Sakramentalny charakter wychowania liturgicznego winien ujawniać się zarówno w treściach, jak i we wszystkich formach katechezy dorosłych, dzieci i młodzieży⁽⁴⁷⁾. Katecheza winna budzić postawy i kształtować umiejętności, warunkujące owocny udział w życiu sakramentalnym. W przypadku katechezy dorosłych formami najbardziej naturalnymi będą, poza homilią, przygotowanie do przyjęcia sakramentu małżeństwa, katecheza dla uczestniczących w sakramencie chrztu rodziców i chrzestnych, a także stała formacja katechetyczna. Gdy chodzi o katechezę dzieci i młodzieży, to katecheza winna mieć charakter ściśle liturgiczny na wszystkich etapach edukacyjnych: dzieci młodsze przygotowuje do uczestnictwa w Eucharystii oraz w sakramencie pokuty i pojednania, dzieci starsze wprowadza w lekturę Pisma Świętego i do świadomego wyznania wiary, młodzież gimnazjalną przygotowuje do przyjęcia sakramentu bierzmowania, zaś młodzież ponadgimnazjalną do odczytania i wyboru drogi powołania i założenia rodziny chrześcijańskiej.

26. Formacja moralna stawia sobie za cel przekazanie katechizowanym i ukształtowanie w nich postawy Jezusa-Nauczyciela. Katecheza powinna wyrażać w sposób bardzo jasny radość i wymagania drogi Chrystusa, dlatego też winna stać się katechezą nowego życia w Chrystusie⁽⁴⁸⁾. Wychowanie moralne polega przede wszystkim na formacji sumienia⁽⁴⁹⁾, bowiem sama tylko wiedza o tym, co jest moralnie dobre, a co złe, nie wystarcza⁽⁵⁰⁾. Sumienie zaś właściwie uformowane odpowiada w sposób wolny i odpowiedzialny na Boże wezwanie. Ponieważ współczesna kultura niejednokrotnie wystawia sumienie wierzącego na próbę⁽⁵¹⁾, dlatego wychowanie moralne winno z jednej strony otwierać człowieka na łaskę⁽⁵²⁾ i miłosierdzie⁽⁵³⁾, kształtując w ten sposób postawę pokuty i pojednania⁽⁵⁴⁾, z drugiej - winno ukazywać związek pomiędzy wolnością i prawdą⁽⁵⁵⁾. Tak rozumiane wychowanie moralne domaga się podkreślenia nie tylko elementu nadprzyrodzonego, ale i elementu naturalnego. Łaska bowiem buduje na naturze. Wynika to między innymi z natury katechezy jako pedagogii w akcie wiary⁽⁵⁶⁾, jak również z chrystocentrycznie określonej zasady wierności Bogu i człowiekowi⁽⁵⁷⁾. Stąd wychowanie moralne w trakcie katechezy winno również zakładać i pogłębiać formację ludzką katechizowanych.

W ten sposób katecheza staje przed zadaniem rozwijania także ludzkich wartości⁽⁵⁸⁾, wspierając proces wychowawczy rodziny i szkoły. Pamiętać przy tym trzeba, aby ideału wychowawczego w formacji ludzkiej chrześcijanina nie można obniżać do poziomu miernego i przeciętnego, bowiem chrześcijaństwo godne swego miana nie może się wyrażać jedynie w przeciętnej uczciwości, dostosowanej do norm społecznych, ale musi być prawdziwym dążeniem do świętości⁽⁵⁹⁾.

Podstawową normą dla formacji moralnej winno być przykazanie miłości, bowiem człowiek nie może żyć bez miłości. Człowiek pozostaje dla siebie istotą niezrozumiałą i jego życie pozbawione jest sensu, gdy nie objawi mu się Miłość, jeśli nie spotka się z Miłością, jeśli jej nie dotknie i nie uczyni w jakiś sposób swoją, jeśli nie znajdzie w niej żywego uczestnictwa⁽⁶⁰⁾. Dlatego też nie wolno zapominać, że to właśnie katecheza rodzinna zakłada fundament pod proces wychowania moralnego, a jest nim świadectwo rodzinnej miłości.

27. Wychowanie do modlitwy napotyka w dzisiejszych czasach na szczególną trudność, bowiem w wielu domach ludzi ochrzczonych zanikła praktyka modlitwy. Adresatami katechezy stają się w ten sposób ludzie, którzy nie rozumieją sensu modlitwy i nie odczuwają jej potrzeby. To właśnie ze względu na nich przed katechezą polską pojawiają się nowe zadania: rozbudzenia życia modlitwy przez ukazanie jej sensu. Katecheza w żadnej ze swoich form nie może i nie powinna rezygnować z nauczania modlitwy i z wdrażania do jej praktykowania. Bez modlitwy nie ma prawdziwego i autentycznego życia chrześcijańskiego. Kiedy katecheza jest przeniknięta klimatem modlitwy, wtedy praktykowanie całego życia chrześcijańskiego osiąga swoją głębię⁽⁶¹⁾.

Nauczanie modlitwy jest szczególnym obowiązkiem rodziców katolickich⁽⁶²⁾. Praktyka modlitwy rodzinnej łączy modlitwę Kościoła z modlitwą prywatną wiernych⁽⁶³⁾. Szkolne nauczanie religii, poza wprowadzeniem w praktykę modlitwy wspólnej, przekazuje wiedzę na temat modlitwy, ukazuje jej sens w kontekście całego depozytu wiary. Duszpasterstwo katechetyczne w parafii - przez katechezę parafialną i funkcjonujące w parafii grupy modlitewne - wtajemnicza natomiast w modlitwę wspólnoty Kościoła. Powinno ono również wykorzystywać w tym celu pozytywne formy pobożności ludowej, do których wierni są szczególnie przywiązani. Mimo, że domagają się one niekiedy oczyszczenia, przejrzenia i poprawy, przyczyniają się do głębszego zrozumienia tajemnicy Chrystusa⁽⁶⁴⁾.

28. W katechezie nie może zabraknąć wychowania do życia wspólnotowego. U jego podstaw leży przekonanie, że istnieje pewne podobieństwo między jednością Osób Boskich a braterstwem, jakie ludzie powinni zaprowadzić między sobą, w prawdzie i miłości⁽⁶⁵⁾.

Wychowanie do życia wspólnotowego winno uwzględniać istnienie różnych społeczności, w jakich katechizowani żyją lub żyć będą. Powinno ono mieć ponadto charakter integralny, tak, aby mogło przygotowywać do podjęcia zadań zarówno we wspólnotach i społecznościach naturalnych, jak i nadprzyrodzonych⁽⁶⁶⁾.

Naturalnymi wspólnotami są rodzina i naród. Katecheza Kościoła winna więc zwracać uwagę na umacnianie więzi rodzinnych, i to nie tylko w odniesieniu do rodziców i dzieci, rodzeństwa, ale także wobec najstarszych członków rodziny⁽⁶⁷⁾. Nacechowane miłością relacje rodzinne stanowią najlepsze lekarstwo na mentalność konsumpcyjną, niszczącą wspólnotę i poniżającą godność osoby ludzkiej poprzez jej urzeczowienie⁽⁶⁸⁾. W tym kontekście ważnym zadaniem katechezy będzie upowszechnianie Karty Praw Rodziny⁽⁶⁹⁾.

Katecheza, zgodnie z czcigodną tradycją duszpasterstwa Kościoła w Polsce, winna również wychowywać do życia we wspólnocie narodowej. Jan Paweł II zwraca uwagę na rodzinny kontekst wychowania patriotycznego: Czwarte Przykazanie poucza też, że należy okazywać szacunek tym, którzy żyli przed nami oraz ich dobrym dziełom: "ojciec i matka" oznaczają tu również przeszłość, więź między kolejnymi pokoleniami, dzięki której możliwe jest samo istnienie narodu⁽⁷⁰⁾.

Wychowanie do życia we wspólnocie narodowej domaga się, aby katecheza przekazywała prawdę o historii narodu⁽⁷¹⁾ oraz społeczną naukę Kościoła⁽⁷²⁾. Wierni świeccy winni umieć odnajdywać się również jako chrześcijanie, uczniowie Chrystusa, w życiu społecznym i politycznym, a zadaniem katechezy jest przygotować ich nie tylko do podejmowania prawidłowych wyborów w tych dziedzinach, lecz także do pełnego uczestnictwa w życiu publicznym przez wnoszenie w nie wartości ewangelicznych⁽⁷³⁾. Elementy społecznego nauczania Kościoła winny zatem wejść zarówno w programy szkolnego nauczania religii, jak i parafialnego duszpasterstwa dorosłych⁽⁷⁴⁾.

Wychowanie do wspólnoty w katechezie i przez katechezę nie może dotyczyć tylko wspólnot naturalnych. Winno ono przede wszystkim uwzględniać wychowanie do wspólnoty Kościoła. Wprowadzenie do życia we wspólnocie Ludu Bożego dokonuje się na pierwszym miejscu w rodzinie, która jest nie tylko Kościołem domowym, lecz także drogą Kościoła⁽⁷⁵⁾. Ważne zadanie w tym względzie mają do wypełnienia również szkolne lekcje religii, które, obok przekazu prawd wiary, winny także ukazywać prawdziwy obraz Kościoła oraz pogłębiać poczucie przynależności do wspólnoty kościelnej.

Dopełnieniem szkolnego nauczania religii jest duszpasterstwo katechetyczne, które pozwala dzieciom i młodzieży na przeżycie prawdziwej wspólnoty wiary. To właśnie w parafii, w działających na jej terenie różnych grupach i stowarzyszeniach, katechizowani mogą doświadczyć swej ontologicznej (przez chrzest) przynależności do Kościoła w płaszczyźnie egzystencjalnej. Nadal pozostaje aktualna socjalizacja kościelna poprzez katechezę dorosłych⁽⁷⁶⁾. Wobec dystansowania się wielu wiernych od Kościoła budzenie i pogłębianie więzi ze społecznością kościelną przez katechetyczne duszpasterstwo dorosłych staje się dziś szczególnie naglącą potrzebą.

29. Do istotnych zadań katechezy należy wprowadzenie do misji. Cały bowiem Kościół jest misyjny. Wszyscy w Kościele są wezwani i posłani do realizacji misyjnego mandatu zmartwychwstałego Pana - nauczania wszystkich narodów (zob. Mt 28, 19-20; Mk 16, 15).

Zadaniem katechezy jest wychowywać katechizowanych do odpowiedzialności misyjnej, która powinna wyrażać się przede wszystkim w dawaniu świadectwa, a więc winna ona uzdolnić uczniów Jezusa do obecności, jako chrześcijan, w społeczeństwie, w życiu zawodowym, kulturowym i społecznym oraz przygotować ich do współdziałania w różnych zadaniach eklezjalnych, zgodnie z powołaniem każdego⁽⁷⁷⁾. Szczególna odpowiedzialność spoczywa na wierzących za nową ewangelizację, która winna być podjęta z większą intensywnością również przez Kościół w Polsce. Domaga się jej nowa sytuacja duszpasterska, bowiem także w naszym kraju całe grupy ochrzczonych utraciły żywy sens wiary albo wprost nie uważają się już za członków Kościoła, prowadząc życie dalekie od Chrystusa i od Jego Ewangelii⁽⁷⁸⁾.

Wprowadzenie do misji powinno się najpierw dokonać w ramach katechezy rodzinnej, bowiem także rodzina powołana jest do ewangelizacji i misji⁽⁷⁹⁾. Realizuje się ono w rodzinie głównie poprzez żywe świadectwo wiary rodziców⁽⁸⁰⁾. Pewna forma działalności misyjnej wewnątrz rodziny może być także rozwijana w sytuacji, gdy któryś z członków rodziny nie wierzy lub zdystansowany jest do Kościoła⁽⁸¹⁾. W rodzinie prawdziwie chrześcijańskiej dojrzewają także powołania misyjne⁽⁸²⁾. Z kolei szkolne nauczanie religii, wykorzystując wiedzę uczniów z zakresu historii i geografii, może przekazywać informacje o potrzebach misyjnych Kościoła, przybliżać sylwetki misjonarzy i podejmowaną przez nich działalność w krajach misyjnych. Lekcje religii są też miejscem, gdzie można uwrażliwiać uczniów na misyjne posłannictwo Kościoła i wychowywać ich do odpowiedzialności za ewangelizację we współczesnym świecie. Katechetyczne duszpasterstwo parafialne pozwala zaś na budzenie troski misyjnej całej wspólnoty Kościoła, która wezwana jest do modlitwy, ofiary, wsparcia materialnego misji i troski o powołania misyjne.

30. Wszystkie wymienione wyżej zadania katechezy są niezbędne i stanowią bogatą, zróżnicowaną i wieloaspektową całość⁽⁸³⁾. Każde z nich, na swój sposób, realizuje nadrzędny cel katechezy⁽⁸⁴⁾. Toteż każde z tych zadań powinno być brane pod uwagę w określaniu celów szczegółowych i konstruowaniu programów katechetycznych dla osób w różnym wieku i w różnym kontekście środowiskowym. Jeśli katecheza pominie jeden z nich, wiara chrześcijańska nie osiągnie w pełni swego rozwoju⁽⁸⁵⁾.

Ponadto wymienione zadania katechezy winny się wzajemnie uzupełniać, a programowanie katechetyczne winno je zawsze harmonijnie łączyć z sobą i traktować je w sposób integralny, bez pomijania któregokolwiek z nich. Każdy wielki temat katechetyczny (...) ma wymiar poznawczy i wynikają z niego konsekwencje moralne; uwewnętrznia się w modlitwie i realizuje się w świadectwie. Jedno zadanie przywołuje następne: poznanie wiary uzdalnia do misji; życie sakramentalne umacnia do przemiany moralnej⁽⁸⁶⁾.

Katecheza wierna Bogu i człowiekowi

31. Zadania katechezy winny być ujmowane zarówno w aspekcie naturalnym, jak i nadprzyrodzonym. Wynika to z faktu, że katecheza, jako działanie ewangelizacyjne, jest jednocześnie dziełem Boga i człowieka. Katecheza zatem winna być ujmowana z jednej strony w kontekście daru Boga dla człowieka, z drugiej - wolnej odpowiedzi, jaką ma dać katechizowany⁽⁸⁷⁾. Katecheza jest darem danym i zadanym⁽⁸⁸⁾.

Zasada wierności Bogu i człowiekowi⁽⁸⁹⁾ stanowi znaczące osiągnięcie katechetyki posoborowej. Wzywa ona do wierności prawdziwemu depozytowi wiary, a jednocześnie nakłada na katechezę obowiązek wspierania człowieka w urzeczywistnianiu jego powołania chrześcijańskiego i odpowiadania na jego życiowe pytania i problemy. Winien to być specyficzny rys całej posługi kościelnej, ponieważ człowiek jest pierwszą i podstawową drogą Kościoła⁽⁹⁰⁾.

Zasada wierności Bogu i człowiekowi wynika wprost z nadrzędnego celu katechezy, czyli doprowadzenia do komunii z Jezusem. Bóg w Jezusie przychodzi, by zbawić człowieka. Winna ona też być uwzględniana przy realizacji poszczególnych zadań katechezy oraz przenikać wszystkie elementy treściowe i metodyczne katechezy.

Źródła i filary katechezy

32. Głównym źródłem katechezy jest słowo Boże zawarte w świętej Tradycji i Piśmie Świętym⁽⁹¹⁾. Miejscami, w których można odnaleźć słowo Boże, są:

- zmysł wiary Ludu Bożego pod przewodnictwem nauczającego autorytatywnie Urzędu Nauczycielskiego Kościoła;

- liturgia;

- życie Kościoła, jego historia, a zwłaszcza świadectwo złożone przez świętych;

- refleksja teologiczna;

- autentyczne wartości religijne i moralne w społeczności ludzkiej i w różnych kulturach.

Jest rzeczą bardzo istotną, aby zadania katechezy były ściśle powiązane z jej źródłami i z nich wypływały. Każde z tych źródeł posługuje się innym, właściwym dla siebie językiem, który powinien być przełożony na język katechezy. W sposób szczególny katecheza jest żywą tradycją takich dokumentów wiary, jak: perykopy biblijne, teksty liturgiczne, pisma Ojców Kościoła, wypowiedzi Urzędu Nauczycielskiego, symbole wiary, świadectwa świętych, refleksje teologiczne⁽⁹²⁾.

33. Dokumenty katechetyczne Kościoła, powołując się na bogactwo tradycji patrystycznej oraz tradycję katechizmów (tę ostatnią zebraną przez Katechizm Kościoła Katolickiego), wymieniają siedem podstawowych elementów kształtujących katechezę, nazywając je siedmioma kolumnami katechezy. Są to⁽⁹³⁾:

- trzy etapy opowiadania historii zbawienia: Stary Testament, życie Jezusa Chrystusa i historia Kościoła;

- cztery filary wykładu: symbol wiary, sakramenty, przykazania i Modlitwa Pańska.

Katecheza winna zatem być kształtowana zarówno przez metodę opowiadania biblijnego, związaną ściśle z objawieniem się Boga w historii, jak i przez systematyczny wykład doktryny wiary, zawarty w tradycyjnym schemacie katechetycznym, zastosowanym w Katechizmie Kościoła Katolickiego⁽⁹⁴⁾.

34. Zarówno twórcy programów katechetycznych, jak i sami katecheci, którzy te programy realizują w konkretnych miejscach i środowiskach, winni pamiętać o konieczności czerpania z każdego z tych źródeł i oparcia przekazu nauki wiary na wszystkich jej filarach.

Integralność treści katechezy

35. W dokumentach katechetycznych Kościoła zwraca się jeszcze uwagę na jeden bardzo istotny wymóg katechezy: postulat integralności katechezy⁽⁹⁵⁾. Katecheza bowiem ma przedstawiać i przekazywać całą prawdę, a żadnemu katechecie nie wolno własną powagą dzielić dziedzictwa wiary na to, co on uważa za ważne i nieważne, aby potem jednego nauczać, a drugie przemilczać⁽⁹⁶⁾. Ten obowiązek zachowania integralności katechezy dotyczy każdej formy katechezy, niezależnie od tego, do jakich grup i osób się zwraca⁽⁹⁷⁾.

Chociaż zasada wierności Bogu i człowiekowi domaga się uwzględnienia różnych form katechezy, dostosowanych do różnych grup słuchaczy, to jednak dostosowanie katechezy nie może oznaczać uszczuplenia ani okaleczenia treści nauki objawionej⁽⁹⁸⁾. Kto w jakimkolwiek punkcie narusza integralność orędzia, ten tym samym niebezpiecznie wyjaławia samą katechezę i zagraża jej owocom⁽⁹⁹⁾.

36. Dokumenty katechetyczne Kościoła podają główne kryteria, według których należy przedstawiać integralne orędzie ewangeliczne w katechezie. Są one powiązane z sobą, ponieważ wypływają z tego samego i jednego źródła. Orędzie zbawienia przekazywane w katechezie winno zatem⁽¹⁰⁰⁾:

- być skoncentrowane na osobie Jezusa Chrystusa (chrystocentryzm) i posiadać jednocześnie wymiar trynitarny;

- koncentrować się na darze zbawienia, a więc głosić Dobra Nowinę o królestwie Bożym;

- posiadać charakter eklezjalny, ponieważ orędzie to, jak cały proces ewangelizacji, realizuje się w "czasie Kościoła";

- uwzględniać zasadę inkulturacji, ponieważ jest Dobrą Nowiną przeznaczoną dla wszystkich narodów; zasada ta będzie mogła być realizowana wtedy, gdy orędzie będzie przedstawione w całej integralności i czystości;

 - posiadać charakter organiczny i własną hierarchię prawd;

- odkrywać znaczenie orędzia dla osoby ludzkiej.

---

25. Zob. DOK 50.

26. Zob. DOK 47-49; 63n.

27. DOK 218.

28. Jan Paweł II, Katecheza u początków Kościoła. Katecheza środowa (12 XII 1984), w: Jan Paweł II, Wierzę w Boga Ojca Stworzyciela, Citta del Vaticano 1987, 13-14.

29. DOK 78.

30. CT 18; KKK 5.

31. Zob. CT 18; OIK 31.

32. KKK 6; zob. CT 18.

33. Zob. KKK 6; CT 18.

34. Zob. DOK 61-63.

35. Zob. CT 5; KKK 426; DOK 80.

36. Zob. DOK 81.

37. Zob. DOK 83; por. KKK 166-169, 196.

38. Zob. DOK 86-87.

39. Zob. DOK 85, 95-96.

40. Tamże.

41. FR 27.

42. FR, Wstęp.

43. Por. FR 16.

44. FR 34; zob. też FR 99.

45. KKK 1074.

46. CT 23.

47. Zob. PSPB 44.

48.  KKK 1697. Katecheza moralna winna stać się katechezą nowego życia w Chrystusie i dlatego jest katechezą Ducha Świętego, katechezą Łaski, katechezą Błogosławieństw, katechezą o grzechu i przebaczeniu, katechezą o ludzkich cnotach, katechezą o wierze, nadziei i miłości, katechezą o przykazaniu miłości, wreszcie katechezą eklezjalną.

49. Zob. PSPN 54.

50. Zob. VS 64.

51. ReP 26.

52. Por. KKK 1697.

53. Zob. PSPB 50.

54. ReP 25.

55. EV 96.

56. Zob. DOK 144.

57. Zob. DOK 145; KKK 1698.

58. ChL 60.

59. Jan Paweł II, List do kapłanów na Wielki Czwartek (25 III 2001), 15.

60. RH 10; O wynikającej stąd formacji charytatywnej zob. PSPCh 40.

61. DOK 85.

62. Zob. FC 60.

63. Zob. FC 61; KL 12.

64. CT 54.

65. KKK 1878.

66. Por. ChL 59.

67. Por. Jan Paweł II, List do ludzi w podeszłym wieku (1 X 1999), 11.

68. CA 39.

69. FC 46; zob. PSPR 15.

70. Jan Paweł II, List do ludzi w podeszłym wieku (1 X 1999), 11.

71. Zob. PSPP 44.

72. Zob. DOK 71.

73. Zob. PSPG 47; PSPP 53-54.

74. Zob. ChL 60.

75. Zob. CT 36; FC 53; Jan Paweł II, List do Rodzin 1-2,16.

76. Zob. ChL 61.

77. DOK 86.

78. RMi 33.

79. KKK 2205.

80. Por. FC 53.

81. Zob. FC 54.

82. Zob. RMi 80.

83. DOK 87.

84. Tamże.

85. Tamże.

86. Tamże.

87. Zob. DOK 145.

88. Jan Paweł II, Przemówienie wygłoszone podczas spotkania w katedrze włocławskiej z polską szkołą (6 VI 1991), 3.

89. Zob. OIK 34; DOK 145.

90. RH 14.

91. DOK 95.

92. DOK 96.

93. Zob. DOK 130.

94. Zob. KKK 13-17; DOK 122.

95. Zob. DOK 111-112.

96. CT 30.

97. Jan Paweł II, Pedagogia katechezy. Katecheza środowa (16 I 1985), 1.

98. Tamże.

99. CT 30.

100. Zob. DOK 97.

Powrót do strony głównej DYREKTORIUM KATECHETYCZNEGO KOŚCIOŁA KATOLICKIEGO W POLSCE"

opr. mg/ab