Wiara i rozum w służbie prawdy

1. 15 października tego roku została opublikowana encyklika Fides et ratio. Jest ona skierowana do biskupów Kościoła katolickiego i omawia zagadnienia o szczególnym znaczeniu dla tych, którzy zajmują się filozofią i teologią. Jednakże jej zasadnicza treść jest istotna dla wszystkich. Dlatego dzisiaj i w najbliższe niedziele zamierzam omówić niektóre z jej najważniejszych aspektów.

Jak wiadomo, encyklika zajmuje się relacjami między wiarą a rozumem. Głębsza analiza ujawnia jednak, że najistotniejszą kwestią jest tu prawda, której mają służyć zarówno wiara, jak i rozum.

W tym kontekście należy przede wszystkim przypomnieć, że poszukiwanie prawdy jest koniecznością, od której człowiek nie może się uchylić i która stanowi o jego człowieczeństwie.

Od momentu, gdy osiąga zdolność posługiwania się rozumem, człowiek jest istotą, która stawia sobie pytania. Wiemy, jak wiele pytań — często poważnych i kłopotliwych — zadają dzieci. Źródłem niektórych pytań jest ciekawość albo potrzeba rozwiązania konkretnych problemów. Pytania głębsze biorą początek ze zdziwienia, jakiego człowiek doznaje wobec tajemnicy samego siebie i całego stworzenia. Często wypływają z cierpienia. Zawsze wyrażają ludzką świadomość własnych ograniczeń i są próbą ich przezwyciężenia.

2. Żyjemy w epoce, gdy niezwykle szybko wzrasta liczba informacji i szybkość jej przekazu. Powstaje ryzyko, że nawał informacji na wiele różnych tematów zepchnie na dalszy plan kluczowe pytania egzystencjalne: «Kim jestem? Skąd przychodzę i dokąd zmierzam? Dlaczego istnieje zło? Co czeka mnie po tym życiu?» (Fides et ratio, 1). Te pytania od zawsze znajdują się w centrum zainteresowań filozofii i religii: do nich też odwołuje się słynne wezwanie: «Poznaj samego siebie», wyryte na architrawie świątyni w Delfach.

W rzeczywistości człowiek jawi się bowiem jako istota «myśląca» wówczas, gdy poszukuje wytrwale i we właściwym kierunku odpowiedzi na te podstawowe pytania. Filozofia, która oznacza właśnie «umiłowanie prawdy», jest zakorzeniona w tym zasadniczym ludzkim poszukiwaniu. Wiara ze swej strony nie obawia się skutków aktywności rozumu, ale wręcz zachęca do niej. W pierwszych słowach encykliki napisałem: «Wiara i rozum są jak dwa skrzydła, na których duch ludzki unosi się ku kontemplacji prawdy».

3. Drodzy bracia i siostry! Spójrzmy na Maryję, doskonały wzór poszukiwania prawdy. Maryja była Matką Tego, który jest samą mądrością, Jej życie stało się zatem pielgrzymowaniem pośród trudnych pytań, dzięki czemu Jej umysł otworzył się na światło wiary. Niech Ona nas wspomaga, abyśmy nie uchylali się od pytań naprawdę ważnych, o kluczowym znaczeniu dla naszej egzystencji.