Ryty i celebracje pokutne w religiach świata

Eugeniusz Sakowicz

Ryty i celebracje pokutne w religiach świata

Nie ma religii bez pokuty

Nie ma religii bez pokuty! Stanowi ona w najgłębszym swym wyrazie prawdę o człowieku – jako jednostce i społeczeństwie – „zdolnym” do grzechu i równocześnie świadomym popełnionego zła oraz pragnącym wyzwolenia się z jego konsekwencji. Grzech – w innych niż chrześcijańska religiach – oznacza naruszenie kosmicznego porządku, odrzucenie Boskiego prawa kierującego światem i człowiekiem. Może mieć charakter rytualny. Oznacza wówczas złamanie praw regulujących obrzędowością. Posiadać może również znamiona wykroczenia moralnego.

Ryty i celebracje pokutne występujące w każdym systemie religijnym mają na celu zadośćuczynienie Najwyższemu Prawodawcy, czyli bóstwu, za czyny zła, które wyrządzone zostały innym ludziom, ale też i stworzeniom, zwierzętom, a nawet roślinom, szczególnie w czasie ich kwitnienia. W religiach ludów pierwotnych, określanych też jako tradycyjne, znane są ablucje, jak obmywanie ciała wodą, wyzwalające człowieka ze zła, które sam popełnił, bądź którego doświadczył od współplemieńca. Charakter pokutny mogą też mieć akty upokarzania winowajcy, zadawanie mu razów, bicie, które winien on przyjmować w pokorze.

Nieustanne celebrowanie pokuty

W hinduizmie podejmuje się czyny pokutne. Mogą nimi być: umartwienie ciała, ale też i pokutne procesje, które stanowią ważny wyraz kultu. Znani w hinduistycznej tradycji wędrowni asceci wskazywali na „ulotność” życia, jego nieustanne „toczenie się”, ciągłe powroty. Asceza pozwalała być ponad tymi regułami i uwarunkowaniami życia. Prawdziwi pokutnicy postępowali na drodze osiągania wiedzy wyzwalającej człowieka, zbliżającej go do jedynego najwyższego bytu, będącego racją istnienia wszelkich bytów, innych istot wyższych – boskich postaci oraz ludzi. Częstokroć ryty i celebracje pokutne prowadziły do wyniszczenia organizmu pokutnika i w końcu do jego wyzwalającej śmierci. Hinduiści po dzień dzisiejszy pokutują za wykroczenia przeciwko harmonii świata, które były popełnione w poprzedniej egzystencji, wcieleniu.

Kroczenie drogą wyznaczoną przez Buddę jest ostatecznie nieustannym celebrowaniem pokuty. Dyscyplina ciała, wielogodzinne, wielodniowe, czy nawet wielotygodniowe medytacje w milczeniu posiadają charakter ćwiczeń pokutnych. Pokutujący buddysta doświadcza automatyczne działającej odpłaty przywracającej mu szczęście. Buddyjscy mnisi praktykują wyznawanie grzechów, co również posiada charakter pokutny. Z kolei w niektórych religiach wymarłych, np. w starożytnym Rzymie oraz u Indogermanów, akty pokuty raczej nie były znane. W dżinizmie – starożytnej religii do dziś „śladowo” obecnej w Indiach – ekstremalnie skutecznym aktem pokuty było tzw. religijne samobójstwo.

Usposabiają do szlachetności

W islamie charakter pokutny posiadają niektóre obrzędy spełniane w czasie pielgrzymki do Mekki. Również post w miesiącu ramadan, oprócz wymiaru dziękczynnego (wdzięczność za dar Koranu jako objawionej przez Boga księgi) posiada wymiar pokutny. Surowe przepisy dotyczące praktykowania postu usposabiają muzułmanina do szlachetności. Pokuta wyraża nie tylko żal i smutek, ale nade wszystko wdzięczność człowieka wobec Stwórcy za dobro i miłosierdzie zawsze mu okazywane, szczególnie w sytuacjach uwikłania się w pęta grzechu. W silnie zrytualizowanym nurcie islamu, szyizmie, znane są procesje pokutników zadających sobie rany i w ten sposób upamiętniających i solidaryzujących się z męczeństwem wybitnych mężów tego nurtu religii poddanych woli Allacha. Akty pokuty służą przywróceniu życiu i w ogóle światu pierwotnej jego świętości. Według islamu pokuta zakrywa grzech człowieka, neutralizuje jego niszczącą moc. Naruszony przez grzech porządek świata zostaje przez nią przywrócony. Czyny pokutne niweczą wcześniejszą moc zła. Ceremonie te służyć mają wewnętrznemu nawróceniu, co bardzo mocno podkreślali sufi – mistycy muzułmańscy oraz hinduistyczni asceci praktykujący bezinteresowną miłość do Najwyższego.

Rytuał „kozła ofiarnego”

W niektórych niechrześcijańskich religiach, np. w religii biblijnego Izraela, znana była praktyka przerzucania winy za naruszenie harmonii świat na tzw. „kozła ofiarnego”. Zarówno indywidualne uchybienia, jak i zbiorową winę odsuwano ze świata tego najbliższego, ale też i tego pojmowanego jako całość oraz jedność, poprzez symboliczne przepędzenie kozła na pustynię lub zrzucenie go ze skały. Gestami skruchy, stanowiącymi aspekt pokuty, było w religii biblijnego Izraela rozdzieranie szat. Żydzi po dzień dzisiejszy praktykują post i pokutną modlitwę w Dniu Przebłagania (Jom Kippur).

Podstawowy akt pokuty

Czyny pokutne są dość liczne w tych religiach, które posiadają rozbudowany system nakazów i zakazów. Działania te mogą być spontaniczne, ale też unormowane przez religijne prawo oraz tradycję. We wszystkich religiach podstawowym aktem pokuty jest post, który oczyszcza ciało i duszę. Jest też znakiem i wyrazem tęsknoty za pierwotną czystością całej ludzkości. Pokuta wskazuje na konieczność respektowania porządku w kosmosie, naturze, w relacjach międzyludzkich oraz między immanencją i transcendencją.

opr. aś/aś