Znamy laureatów Dorocznych Nagród Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego

Galę wręczenia nagród - w Arkadach Kubickiego Zamku Królewskiego w Warszawie - poprowadzili minister kultury i dziedzictwa narodowego prof. Piotr Gliński oraz dziennikarka Katarzyna Sanocka.

Minister kultury uhonorował twórców, animatorów i mecenasów, których działalność w sposób szczególny przyczynia się do rozwoju, upowszechniania i ochrony kultury. Nagrody zostały przyznane w kategoriach: literatura, teatr, film, kultura cyfrowa, sztuki wizualne, twórczość ludowa, upowszechnianie kultury, taniec, muzyka, edukacja artystyczna, restytucja utraconych dzieł sztuki, architektura, ochrona dziedzictwa kulturowego, ochrona dziedzictwa kulturowego za granicą, design, całokształt twórczości oraz mecenas kultury.

Podczas gali minister Gliński wręczył także nagrodę specjalną im. Tomasza Merty „Między literaturą, a historią".

Decyzją Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego nagrodę za całokształt twórczości otrzymali: prof. Roman Lasocki oraz Włodzimierz Staniewski.

Prof. Roman Lasocki ukończył z wyróżnieniem Państwową Wyższą Szkołę Muzyczną w Łodzi, w klasie Franciszka Jamrego. Był uczniem takich mistrzów jak: André Gertler, Henryk Szeryng, Tadeusz Wroński oraz Stanisław Lewandowski. Występował na najznakomitszych estradach koncertowych, m.in. w paryskiej Salle Gaveau, wiedeńskiej Bősendorfer Saal i nowojorskiej Carnegie Hall. Brał udział w renomowanych festiwalach muzycznych na całym świecie.

Nagrał ponad dwadzieścia płyt dla wytwórni polskich i zagranicznych. Wiele z nich zdobyło znaczące nagrody.

Jego wieloletnia współpraca z Telewizją Polską zaowocowała cyklami programów, m.in.: „Fantazja na smyczki", „Mistrzowie wiolinistyki", „Historie smyczkiem pisane". Zrealizował ponad 250 audycji, sam grając oraz komentując i przeprowadzając rozmowy z najwybitniejszymi polskimi skrzypkami, altowiolistami i wiolonczelistami.

Od 1970 r. pełni funkcję pedagoga w Akademii Muzycznej w Katowicach i Akademii Muzycznej im. Fryderyka Chopina w Warszawie. Swe kursy mistrzowskie prowadzi poza Polską także w wielu krajach Europy, w Japonii, USA i Kanadzie. Był jurorem i przewodniczącym jury na wielu międzynarodowych konkursach skrzypcowych.

„Misja i idea. Niestety nie mają te pojęcia w tej chwili zbyt wielkiego wzięcia. Być może to nasza wina, ale nie może istnieć bez prawdziwej miłości, której nie wstydźmy się, wielka kultura"  powiedział prof. Lasocki, odbierając nagrodę.

Włodzimierz Staniewski to założyciel i wieloletni dyrektor Ośrodka Praktyk Teatralnych „Gardzienice", reżyser teatralny, wykładowca, autor międzynarodowych projektów kulturalnych. W latach 1970-1971 był aktorem Teatru STU, gdzie jako aktor zadebiutował w spektaklu „Krajobrazy".

W latach 1971-1975 współpracował z Jerzym Grotowskim w Teatrze Laboratorium. Następnie był związany z lubelskim teatrem „Scena 6" Henryka Kowalczyka. W 1977 r. założył Ośrodek Praktyk Teatralnych „Gardzienice", gdzie wykreował niepowtarzalny styl prezentowanych spektakli oraz własna metodę pracy aktorskiej. Ośrodek ten w ciągu ponad 40 lat działalności zyskał międzynarodową renomę i uznanie.

Wybitne osiągnięcia i działalność laureata została uhonorowana wieloma ważnymi nagrodami i odznaczeniami, m.in. Nagrodą Prezydenta Lublina, Nagrodą im. Konrada Swinarskiego oraz Nagrodą podczas Międzynarodowego Festiwalu Teatrów Eksperymentalnych w Kairze, Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski oraz Złotym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis".

Nagrodę im. Tomasza Merty "Między literaturą, a historią" odebrał Rafał Ziemkiewicz.

Rafał Ziemkiewicz to publicysta, dziennikarz i autor literatury z gatunku fantastyki. Pracował m.in. dla radia Wawa, PR IV i „Gazety Polskiej" jako dziennikarz i publicysta. Był też gospodarzem programu publicystycznego Radia Tok FM oraz felietonistą czasopisma "Wprost".

Od kilku lat jest niezależnym publicystą. Od 2005 r. jest Członkiem Honorowym Stowarzyszenia KoLiber. W latach 2007-2011 występował z polskim kabaretem satyrycznym „Pod Egidą".

Jako pisarz zadebiutował w 1982 r. opowiadaniem „Z palcem na spuście" w tygodniku „Odgłosy". Jedna z najpopularniejszych powieści autora to „Pieprzony los Kataryniarza", za którą autor został nagrodzony nagrodą im. Janusza A. Zajdla, nagrodą „Sfinks'95" oraz nagrodą zielonogórskiego klubu fantastyki „Ad Astra"- „Puchar Bachusa". Pozostałe książki autora to m.in. „Walc stulecia", „Ciało obce", „Żywina".

„Ta nagroda to jest dla mnie wielkie wzruszenie. To jest dla mnie wielka radość i wielki zaszczyt i to podwójnie - raz, że stoi za nią autorytet i powaga Ministra Kultury i rządu RP, a dwa, że stoi za nią pamięć Tomasza Merty, którego teksty były zawsze ważne dla polskiej kultury, były ważne dla mnie, osobiście" - powiedział Ziemkiewicz.

Wspomniał jeden z tekstów Merty, który wywarł na nim „ogromne wrażenie". "Być może też sprawił, że sam się tą postacią zainteresowałem. Tekst o Henryku Rzewuskim. Mało pamiętanym człowieku, który nas wszystkich tu wymyślił. Wymyślił polskość tworząc mit sarmacki. (...) Zdefiniował doskonale, na czym polega polskość, że Polak tym się różni od wszystkich innych narodów, że ponad wszystko kocha wolność i tej wolności sobie nigdy nie pozwoli zabrać. Kocha wolność do wariactwa, kocha wolność aż do patologii, aż do warcholstwa, aż do anarchii, ale musi być wolny, jak mu się wolność odbierze to będzie o nią walczył, jak nie zdoła jej wywalczyć umrze, uschnie, ale nie pogodzi się ze statusem niewolnika" - podkreślił laureat.

Laureatem dorocznej nagrody ministra w kategorii „Literatura" został Andrzej Sapkowski.

Andrzej Sapkowski to jeden z najczęściej tłumaczonych na języki obce autorów fantastyki. Jest pięciokrotnym laureatem nagrody im. Janusza Zajdla, stanowiącej najważniejsze polskie wyróżnienie dla autorów fantastyki.

Jego saga o „Wiedźminie" została uhonorowana wieloma prestiżowymi nagrodami w kraju i zagranicą, między innymi World Fantasy Award, nagrodami czeskiej Akademii Science Fiction, Fantasy i Horroru w kategorii "najlepsza przełożona książka nieanglosaska" a także Nagrodą im. Davida Ben Guriona, przyznawanej przez Izraelski Klub Miłośników Fantastyki.

Twórczość laureata doczekała się ekranizacji filmowej i serialowej, adaptacji w formie musicalu oraz serii gier komputerowych. Jego zbiór opowiadań pt. „Ostatnie życzenie" znalazł się na liście bestsellerów „New York Times".

Sapkowski odbierając nagrodę w charakterystycznym dla siebie stylu powiedział: „Dziękuję całemu szanownemu gremium, jak sądzę licznemu, które tę nagrodę przyznawało. Szczególnie dziękuję tym, którzy z tego gremium głosowali na mnie. Tych, którzy na mnie nie głosowali, pozdrawiam. Kłaniam się nisko i pozdrawiam również tych, którzy na liście byli, ale w starciu polegli. Pozdrawiam również i kłaniam się nisko tym, których na liście nie było, a może powinni być".

Nagrody w kategorii „Teatr" otrzymali: Andrzej Mastalerz i Tomasz Man.

Andrzej Mastalerz to aktor teatralny, filmowy i telewizyjny, reżyser. Ma w swoim dorobku przeszło 60 kreacji odegranych na największych polskich scenach teatralnych, ponad sto ról filmowych, serialowych oraz w Teatrze Telewizji Polskiej, a także ponad 200 interpretacji stworzonych w Teatrze Polskiego Radia.

Jest laureatem wielu prestiżowych nagród filmowych i teatralnych, w tym przyznanej w zeszłym roku Wielkiej Nagrody Festiwalu Teatru Polskiego Radia i Teatru Telewizji Polskiej „Dwa Teatry" w Zamościu za wybitne kreacje aktorskie.

Tomasz Man ukończył polonistykę na Uniwersytecie Wrocławskim oraz reżyserię na Akademii Teatralnej im. Aleksandra Zelwerowicza w Warszawie. Obecnie jako profesor Wydziału Lalkarskiego we Wrocławiu Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej im. Ludwika Solskiego w Krakowie jest opiekunem, mistrzem i autorytetem kolejnych pokoleń artystów.

Jest autorem blisko 20 dramatów teatralnych, jego twórczość jest blisko związana z Teatrem Polskiego Radia, w którym realizował słuchowiska na podstawie tekstów własnych oraz klasyki dramatu.

W kategorii „Film" nagrodzona została Dorota Kobiela-Welchman, absolwentka Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, reżyserka, scenarzystka i producentka nagradzanych na całym świecie filmów animowanych.

Jest twórczynią pierwszej na świecie pełnometrażowej animacji malarskiej "Twój Vincent". Film jest nominowany do nagrody Oscara, nagrody Złotych Globów oraz nagrody BAFTA, został uhonorowany nagrodą Europejskiej Akademii Filmowej. Laureatka należy także do prestiżowego grona członków Amerykańskiej Akademii Sztuki i Wiedzy Filmowej. Do kin wchodzi właśnie jej kolejny film wykonany w technice animacji malarskiej „Chłopi".

Laureatem nagrody w kategorii „Kultura cyfrowa" został Miłosz Lodowski, strateg reklamowy, grafik, ilustrator i projektant, dyrektor kreatywny, scenarzysta, performer i producent. Pracował m.in. jako zewnętrzny art-director w zespole tworzącym Muzeum Powstania Warszawskiego, a jego prace były pokazywane m.in. w Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie, w ramach wystawy „Nowa Sztuka Narodowa". Jest współtwórcą wielu kampanii społecznych, w tym zwiększających świadomość niebezpieczeństw grożących dzieciom w internecie.

Jest pomysłodawcą i współtwórcą filmu krótkometrażowego „Rotmistrz Pilecki", który zwyciężył w konkursie 4. Międzynarodowego Festiwalu Filmowego o Totalitaryzmach „Echa Katynia", organizowanego przez IPN.

Malarz, rysownik, założyciel stowarzyszenia i galerii sztuki pod nazwą „Otwarta Pracownia" - Ignacy Czwartos - odebrał nagrodę w kategorii „Sztuki wizualne". Jest twórcą poetyckich, metafizycznych abstrakcji, w których jeden z jego mistrzów - Jerzy Nowosielski dostrzegł wielki, sugestywny podtekst emocjonalny.

Tworzy także przedstawienia figuratywne, czerpiąc w tym z bogatej tradycji rodzimego baroku sarmackiego. W bieżącym roku w warszawskiej Zachęcie - Narodowej Galerii Sztuki miała miejsce jego wystawa retrospektywna. Szczególne, niezapomniane emocje wśród widzów i krytyków wywołała jego wystawa i cykl poświęcony żołnierzom wyklętym, uczestnikom zbrojnego, podziemia antykomunistycznego.

W kategorii „Twórczość ludowa" nagrodę odebrał Zdzisław Marczuk, artysta-samouk, który mieszka w Zakalinkach w powiecie bialskim. Na skrzypcach gra od 11. roku życia, opanował także do perfekcji grę na harmonii i bębenku. Jest niestrudzonym propagatorem bogactwa ludowych tradycji muzycznych Podlasia oraz nauczycielem i wychowawcą kolejnych pokoleń muzyków tradycyjnych. Występuje zarówno jako solista, a także z kapelą i uczniami.

Za swoją twórczość otrzymał wiele prestiżowych nagród, w tym Nagrodę im. Oskara Kolberga oraz Nagrodę Polskiego Radia „Muzyka Źródeł".

Za „Upowszechnianie kultury" nagrodzeni zostali: Gołda Tencer i Janusz Knap.

Gołda Tencer jest jedną z najwybitniejszych postaci polskiego życia kulturalnego oraz niezwykle ważną animatorką polsko-żydowskiego dialogu. Od 1971 r. jest związana z Teatrem Żydowskim w Warszawie. Założycielka i dyrektor generalny polsko-amerykańsko-izraelskiej Fundacji „Shalom". Organizatorka Festiwalu Kultury Żydowskiej „Warszawa Singera", który na stałe już zadomowił się na mapie kulturalnej nie tylko Warszawy, ale Polski i całej Europy.

W uznaniu dla swych zasług została odznaczona m.in. Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski oraz Złotym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis". W tym roku obchodzi 55-lecie pracy artystycznej.

Janusz Knap to promotor polskiej kultury i sztuki ludowej. Współorganizator konkursu „Jawor – u źródeł kultury", który w 2022 r. osiągnął status ogólnopolskiego festiwalu, skupiającego w swoich ramach najwybitniejszych twórców rodzimego folkloru. Autor jedynego w Polsce programu radiowego z muzyką ludową pod tytułem „Folk Radio".

W uznaniu swych wysiłków nad niezwykle twórczym ubogacaniem polskiego dziedzictwa narodowego został odznaczony Srebrnym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis".

W kategorii „Taniec" nagrodę przyznano Henrykowi Konwińskiemu. Był stypendystą Het Nationale Ballet w Amsterdamie, Nederlands Dans Theater w Hadze, Baletu XX wieku Maurice’a Béjarta w Brukseli oraz Alicji Alonso w Hawanie. Konwiński to reżyser operowy, choreograf i wizjoner.

Był wieloletnim solistą Teatru Wielkiego im. Stanisława Moniuszki w Poznaniu. Jego artystyczny dorobek pisany tańcem obejmuje ponad 200 realizacji - jest krajowym rekordzistą w liczbie wystawionych spektakli. Jego dorobek choreograficzny obejmuje niemal wszystkie pozycje baletu klasycznego oraz wiele opracowań do muzyki współczesnej.

Wielokrotnie nagradzany Złotą Maską, jest także laureatem Teatralnej Nagrody Muzycznej im. Jana Kiepury w kategorii „Najlepszy choreograf" i „Najlepsza choreografia". Otrzymał Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, Srebrny Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis" oraz Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski.

Laureatem w kategorii „Muzyka" został Janusz Wawrowski, skrzypek, wykładowca Uniwersytetu Muzycznego Fryderyka Chopina w Warszawie, dyrektor artystyczny międzynarodowych festiwali. Laureat Fryderyka 2017 za płytę „Sequenza".

Od 2018 r. gra na pierwszym od II wojny światowej w Polsce Stradivariusie zakupionym dla niego przez anonimowego polskiego mecenasa.

Koncertował na wielu prestiżowych scenach muzycznych Niemiec, w Wiedniu i w Tel Avivie. Był dyrektorem artystycznym wielu międzynarodowych festiwali. Obecnie jest wykładowcą Uniwersytetu Muzycznego Fryderyka Chopina w Warszawie.

W kategorii „Edukacja artystyczna" nagrodę odebrała prof. Elżbieta Tarnawska, pianistka, finalistka IX Międzynarodowego Konkursu Chopinowskiego w Warszawie oraz laureatka Międzynarodowego Konkursu im. M. Long-J. Thibaud w Paryżu. Występowała z recitalami solowymi oraz z towarzyszeniem orkiestr we wszystkich filharmoniach w kraju i w prawie wszystkich krajach europejskich, a także na Kubie i w Stanach Zjednoczonych.

Wielokrotnie pełniła funkcję jurora w konkursach pianistycznych w Polsce i za granicą, w tym podczas Eliminacji do Międzynarodowego Konkursu Chopinowskiego.

Jest profesorem Katedry fortepianu Uniwersytetu Muzycznego im. Fryderyka Chopina w Warszawie, wcześniej swoją wiedzą dzieliła się ze studentami Akademii Muzycznej im. G. i K. Bacewiczów w Łodzi oraz pełniła funkcję wiceprezesa Rady ds. Szkolnictwa Artystycznego przy Ministrze Kultury. Za swą działalność artystka została uhonorowana Złotym Medalem „Zasłużony kulturze Gloria Artis".

Laureatką nagrody w kategorii „Restytucja utraconych dzieł sztuki" została Marta Bienias, wieloletnia główna Inwentaryzator Muzeum Narodowego w Warszawie. Jej wzorowa postawa względem utraconego w wyniku II wojny światowej polskiego dziedzictwa oraz działalność muzealnika odniosła znaczący wpływ na skuteczną i efektywną restytucję utraconych dóbr kultury oraz na badania w zakresie tematyki polskich strat wojennych. Aktywnie działa w Polskim Stowarzyszeniu Inwentaryzatorów Muzealnych, a obecnie pełni funkcję kierownika działu zbiorów i inwentarzy Muzeum Azji i Pacyfiku.

W kategorii „Architektura" nagrodę odebrał Marek Budzyński, architekt i urbanista, profesor nauk technicznych i wykładowca Politechniki Warszawskiej. Jego realizacje podkreślają szacunek dla tradycji kulturowych oraz społecznych, stanowią wnikliwe podejście do relacji człowieka z przyrodą. Jego architektura emanuje indywidualnym stylem łączącym fascynacje klasycyzmem z wątkami ekologicznymi i bogatą symboliką budowli. Głównym zamierzeniem jego wizjonerskich projektów jest twórcze połączenie kultury z naturą.

Szczególnie ważne w dorobku architekta są gmachy użyteczności publicznej – gmach Sądu Najwyższego w Warszawie i Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie oraz budynek Opery i Filharmonii Podlaskiej.

Jest Laureatem Honorowej Nagrody SARP, został odznaczony Srebrnym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis" oraz Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.

Za „Ochronę dziedzictwa kulturowego" nagrodzono Jana Jarosza. W latach 80. był drukarzem i dziennikarzem wydawnictw podziemnych. Jest współorganizatorem i animatorem kultury niezależnej w Przemyślu. Od 1987 r. był współpracownikiem nielegalnego Archiwum Wschodniego (obecnie Ośrodek „Karta"), dokumentującego relacje Polaków wywiezionych na Syberię.

Jest organizatorem szeregu imprez oraz wydarzeń kulturalnych i turystycznych tworzonych we współpracy z Muzeum Narodowym Ziemi Przemyskiej. Od 2016 r. jest dyrektorem tej instytucji, która w szczególny sposób wyróżniła się zaangażowaniem w pomoc walczącej Ukrainie i jej obywatelom.

W kategorii „Ochrona dziedzictwa kulturowego za granicą" nagrodę przyznano Annie Sylwii Czyż, historyczce sztuki, doktor habilitowanej nauk humanistycznych, profesor Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, autorce monografii poświęconych zabytkom sztuki Wielkiego Księstwa Litewskiego, w tym pałacom i świątyniom Wilna.

Jest inwentaryzatorem i badaczem zabytkowych nekropolii na historycznych ziemiach wschodnich Rzeczypospolitej, oraz „Polskich świątyń" w Stanach Zjednoczonych.

Czyż to laureatka prestiżowych nagród m.in.: Nagrody im. Józefa Maksymiliana Ossolińskiego w kategorii najlepsza praca doktorska z zakresu historii oraz „Przeglądu Wschodniego" za książkę o sztuce w kręgu rodu Paców.

W kategorii „Design" nagrodę odebrała Aleksandra Gaca. Po studiach w królewskiej Akademii Sztuk Pięknych w Hadze zaczynała jako projektant mody. Rozgłos na całym świecie przyniosły jej tkane struktury zwane Architextile, wyróżniające się nie tylko dekoracyjnością, ale unikalnymi właściwościami pochłaniania dźwięku. Zostały one uhonorowane wieloma nagrodami zarówno w Polsce, jak i na całym świecie. Jury Dutch Design Award określiło Architextile jako poetycki design dający nieskończone możliwości. Dzieła laureatki można podziwiać w przestrzeni publicznej wielu miast europejskich.

Za „Mecenasa kultury" został uznany Maciej Balcerak, promotor sztuki, kurator wystaw, mecenas, a przede wszystkim kolekcjoner. Jego pasją jest twórczość prymitywistów, w tym dzieł Teofila Ociepki i Erwina Sówki, których obrazy znajdują się w wielu muzeach etnograficznych w kraju, a także m.in. we Francji, Włoszech i Chorwacji.

Swe bogate zbiory udostępnia placówkom muzealnym w Polsce, m.in. Galerii Sztuki w Łodzi, przyczyniając się do niesłabnącego zainteresowania sztuką naiwną zarówno wśród koneserów, jak i nowych wzrastających pokoleń jej odbiorców.

Minister Gliński w rozmowie z dziennikarzami podkreślił, że nagrodzeni zostali bardzo różni przedstawiciele kultury. „Nie tylko twórcy w ścisłym znaczeniu tego słowa, ale także edukatorzy, ludzie zajmujący się dziedzictwem, poszukiwaniem utraconych dzieł sztuki, więc bardzo różne kategorie" - zwrócił uwagę. „Myśmy zwiększyli liczbę tych kategorii znacznie, bo po prostu takie są chyba oczekiwania i tak wygląda polska kultura" - wskazał.

Galę uświetniły występy zespołu Vołosi. Producentem gali było Narodowe Centrum Kultury.

Doroczna Nagroda Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego jest przyznawana od 1997 r. zasłużonym postaciom świata kultury w uznaniu całokształtu ich dorobku zawodowego lub za wybitne osiągnięcia w danym roku w reprezentowanej przez nich dziedzinie.(PAP)

Katarzyna Krzykowska