Judasz Iskariota

Jutta Seibert

Leksykon sztuki chrześcijańskiej

Tematy, postacie, symbole

ISBN: 978-83-7442-120-7

wyd.: Wydawnictwo Jedność , Kwiecień 2007

Powrót do indeksu haseł

JUDASZ ISKARIOTA

Zdrajca Judasz należał do dwunastu uczniów Jezusa (apostołowie). Był oszukańczym skarbnikiem apostołów, który oburzył się widząc marnotrawstwo drogiego olejku do namaszczania (namaszczenie Chrystusa). Zdradził Jezusa arcykapłanom, którzy pragnęli Jego śmierci - zobowiązał się wydać Go przy dobrej sposobności, tj. bez wzbudzania zbędnej sensacji wśród ludu, i otrzymał za to trzydzieści srebrników (była to ustalona przez Prawo cena niewolnika - Wj 21,32). Według Ewangelii św. Mateusza, Ewangelii św. Marka i Ewangelii św. Łukasza, Judasz zdradził Jezusa przed ostatnią wieczerzą, a według Ewangelii św. Jana - bezpośrednio po niej (Mt 26,14 i n.; Mk 14,10; Łk 22,3 i n.; J 13,2 i n.). Według relacji św. Łukasza i św. Jana, w momencie zdrady w Judasza wstąpił szatan, dlatego też w scenie ostatniej wieczerzy na ambonie w katedrze w Volterra (XII w.) za apostołem przedstawiony jest smok. Szatan może również trzymać Judasza podczas odbioru wynagrodzenia zdrajcy, jak np. na fresku Giotta w Capella delia Arena w Padwie (1305-1307).

Od średniowiecza gesty i wygląd Judasza identyfikują go negatywnie jako Żyda.

Często ma on rude włosy i nosi żółtą szatę (por.: symbolika kolorów). Wielcy mistrzowie ukazują jednak także jego zawikłanie w zgubny los, strach i wewnętrzne rozdarcie, np. w scenie zdrady na przegrodzie chórowej w katedrze w Naumburgu (ok. 1250/1260). W przedstawieniu tym również arcykapłan ukazany został nie jako złoczyńca, lecz człowiek pełen wątpliwości. Wszystkie postaci w tej scenie noszą spiczasty kapelusz żydowski, popularny w XIII w.

Po pojmaniu Chrystusa (Pocałunek Judasza) i podjęciu przez Radę Żydowską decyzji o Jego śmierci, Judasz wrócił do świątyni, aby oddać wynagrodzenie otrzymane za wydanie Jezusa, jednak arcykapłani odmówili jego przyjęcia. Judasz rzucił srebrniki w ich stronę, po czym odszedł i powiesił się. Za te trzydzieści srebrników zostało zakupione "pole krwi", które służyło za cmentarz dla cudzoziemców (Mt 27,3 i n.). Według Dziejów Apostolskich, Judasz kupił to pole dla siebie, jednak "spadłszy głową na dół, pękł na pół, i wypłynęły wszystkie jego wnętrzności".

Z tego też względu w średniowieczu wiszący Judasz przedstawiany był często z rozprutym brzuchem, np. na portalu przedsionku katedry we Fryburgu (1290-1310). Uważano, że jego przeklęta dusza nie mogła opuścić ciała zwykłą drogą przez usta, ponieważ były one uświęcone przez dotyk Jezusa podczas pocałunku, dlatego też diabeł rozciął brzuch Judasza, aby wyrwać jego duszę. Często wiszący Judasz posiada jeszcze sakiewkę z wynagrodzeniem za zdradę. Niekiedy jego samobójstwo świadomie przeciwstawiane jest ukrzyżowaniu, ofiarnej śmierci Chrystusa. W tympanonie środkowego portalu zachodniego katedry w Strasburgu (ok. 1275) Judasz wiszący na drzewie strzeżony jest przez kozła (diabła). Otchłań piekielna dzieli go od Chrystusa, który zstępując do otchłani uwalnia Adama i Ewę - obraz człowieka przeklętego na wieki.

opr. aw/aw