Duch Święty w życiu Kościoła

Konspekt katechezy dla II klasy szkół ponadpodstawowych

W przedmowie do książki Napełnieni Duchem Świętym teolog polski O. Bernard Przybylski (zmarły w 1979 r.), pisząc o Duchu Świętym w Kościele, wyraził znamienną opinię: "Zdziwienie ogarnia, że tak mało uświadamiano nam tę prawdę w ostatnich stuleciach życia Kościoła oraz że zbyt skąpo i rzadko napomykano o istnieniu i działaniu Ducha Świętego w całym naszym życiu chrześcijańskim"1. Inny teolog polski, ks. Władysław Łydka, napisał: "W kilku ostatnich stuleciach o Duchu Świętym i Jego uświęcającym działaniu mówiono niemal wyłącznie w marginesowo traktowanej teologii ascetycznej i mistycznej"2. Bardzo mało również mówiono o Duchu Świętym w powszechnym nauczaniu wiernych. Bliskie więc było prawdy zdanie, że Duch Święty to Bóg "nieznany". Gdy niewiele nauczano o Duchu Świętym w uczelniach katolickich, w kościołach i w salach katechetycznych, uboga była świadomość wiernych o Jego roli w życiu wspólnoty Kościoła i poszczególnych wiernych.

Na szczęście wspomniany okres należy już do przeszłości. W naszych czasach począwszy od Leona XIII (1878-1903), a szczególnie od Soboru Watykańskiego II, coraz więcej naucza się o Duchu Świętym i Jego znaczeniu w życiu Ludu Bożego. Mówią o Nim dokumenty soborowe. Jego tajemnicę zgłębia Jan Paweł II w specjalnej encyklice (Dominum et vivificantem - O Duchu Świętym w życiu Kościoła i świata) ogłoszonej w 1986 r. Ale mimo tak znacznego rozwoju teologii Ducha Świętego w rozważaniach akademicko-katechetycznych, nie można zakładać, że już istnieje u ogółu chrześcijan w Polsce, a szczególnie u katechizowanej młodzieży, należyta świadomość roli i znaczenia Ducha Świętego w życiu Kościoła i świata. Nie zawsze i nie wszędzie w przepowiadaniu ukazuje się rolę i znaczenie Ducha Świętego zgodnie z aktualną nauką Kościoła, a jeszcze mniej z tego właściwego nauczania pozostaje w świadomości chrześcijan, narażonej w naszych czasach na natłok przeróżnych informacji i treści. Z drugiej strony może zaistnieć również pewne niebezpieczeństwo przesady, a raczej braku właściwej proporcji zarówno w nauczaniu, jak i w pojmowaniu roli Chrystusa i Ducha Świętego. Nauka o Duchu Świętym nie może przyćmiewać roli Chrystusa. Pewne niebezpieczeństwo może powstać w niektórych grupach charyzmatycznych, jakkolwiek sam współczesny ruch charyzmatyczny przyczynił się i przyczynia do wzrostu zainteresowania się Duchem Świętym i do pogłębiania świadomości Jego tajemnicy.

Chrystus przez swe Wcielenie, przez życie ziemskie, przez swoje czyny i słowa, śmierć i zmartwychwstanie, stał się Osobą Bożą niezwykle bliską człowiekowi. Osobą bardzo konkretną. Duch Święty zaś ukazywany w symbolach gołębicy, wichru i ognia, jako źródło mocy i światła, nie wydaje się człowiekowi tak bliski jak Chrystus. A przecież idziemy do Ojca przez Chrystusa w Duchu Świętym. Właśnie to "w Duchu Świętym" za mało było uwzględniane w nauczaniu kościelnym przez kilka ostatnich wieków. Dlatego trzeba czuwać, aby uniknąć tego braku w katechizowaniu młodzieży.

Uczniowie klasy drugiej szkoły ponadpodstawowej już kilka razy w swoim życiu zapoznawali się na katechizacji z tajemnicą Ducha Świętego, ukazywaną w różnych aspektach i przeżywaną przez nich na odpowiednim do wieku poziomie. Ale wiedza z klasy trzeciej i czwartej, a nawet z szóstej i siódmej uleciała z pamięci, a jeszcze bardziej zatarły się w świadomości przeżycia. Najwięcej z wiedzy i z przeżyć mogło pozostać w uczniach z poprzedniego roku nauczania (z pierwszej klasy szkoły ponadpodstawowej), kiedy to na tle rozważań tajemnicy Pięćdziesiątnicy pogłębiali zrozumienie roli Ducha Świętego jako posłanego od Ojca przez Chrystusa dla jednoczenia ludzi w Kościele. W obecnej katechezie tylko jeden podpunkt mówi o Duchu Świętym jako źródle jedności, posługuje się przy tym innym materiałem, dzięki czemu uczniowie poznają nieco inny aspekt jedności i czynią to w sposób bardziej pogłębiony. Pozostałe problemy obecnej katechezy są nowymi w stosunku do treści nauczania pierwszej klasy. Ukazują nowe elementy roli Ducha Świętego w Kościele zgodnie z tematyką obecnego roku katechizowania, poświęconego tajemnicy Kościoła, którego nie można ukazać i zrozumieć bez naświetlenia funkcji Ducha Świętego w nim.

Młodzi myślą o budowaniu lepszego i szczęśliwszego świata, a przynajmniej o tworzeniu szczęśliwej przyszłości dla siebie i swojej rodziny. A gdy dostrzegają w świecie brak jedności politycznej, gospodarczej, społecznej, religijnej, brak zgody we własnym środowisku, a nawet w rodzinach zagrożonych rozbiciem, gdy widzą niesprawiedliwość, krzywdę, kłamstwo, przemoc, nienawiść i wszelkiego rodzaju zło, na które są zwykle bardziej uczuleni niż dorośli - mogą popadać jeśli nie w zniechęcenie i w pesymizm, to przynajmniej w poczucie bezradności i bezsilności. Krytyczny umysł młodzieży również w Kościele potrafi widzieć braki i dostrzega jego słabość wobec szerzącego się zła. Toteż młodzieży polskiej zagraża zamykanie się w prywatności osobistego życia, a zarazem odsuwanie wszelkiej odpowiedzialności społecznej. A młodzież bez entuzjazmu i zamknięta w sobie, to młodzież bez przyszłości. Tymczasem Jan Paweł II mówi: "Młodość jest wiekiem nadziei, obietnic, entuzjazmu, projektów i ideałów (...) Młodość wierzy w lepszy świat i pragnie zdecydowanie, aby stał się on rzeczywistością"3. Dlatego współczesna młodzież potrzebuje światła i mocy Ducha Świętego.

Gdy młodzi pojmą Ducha Świętego jako Osobę Bożą, daną przez Chrystusa Kościołowi i poszczególnym ludziom, aby oświecał rozum ludzki w poznawaniu Boga, dobra i zła, aby umacniał wolę człowieka w wybieraniu Boga i dobra, a w odrzucaniu zła - będą szukać u Niego światła i mocy w urzeczywistnianiu swoich młodzieńczych dążeń. Żywa świadomość obecności i działania Ducha Świętego może mobilizować młodych ludzi do wysiłków ku ulepszaniu siebie i świata. Duch Święty, źródło wszelkiej świętości i jedności z Bogiem oraz między ludźmi, przygotowuje świat na powtórne przyjście Chrystusa.

Pogłębienie teologiczno-biblijne

Gdy przez tworzenie i kształtowanie ludu Bożego Starego Przymierza Bóg zapowiadał i przygotowywał Lud Boży Nowego Przymierza, czyli Kościół, objawiał również istnienie, a zwłaszcza działanie Ducha Świętego. Oczywiście Pismo święte Starego Testamentu nie ukazuje Ducha Świętego jako Osoby Bożej - została ona objawiona dopiero w Nowym Testamencie ale tak mówi o działaniu Boga, że można w świetle pełni objawienia widzieć w tym działaniu Bożym aktywność Ducha Świętego. "W księgach Starego Testamentu znajdujemy jakby przygotowanie do tego objawienia w tym, co księgi mówią o Duchu Bożym (ruah Jahweh)"4. Mówią o nim jako o tchnieniu, mocy Bożej, która stwarza świat i porządkuje pierwotny chaos (zob. Rdz 1, 1 n.; Ps 33[32], 6), obdarza życiem (zob. Ps 104[103], 29), zwłaszcza człowieka (zob. Rdz 2, 7). Duch Boży jest w człowieku źródłem szczególnych uzdolnień, natchnienia i mocy, jak wskazują niektóre teksty Pisma świętego. 0 Józefie Egipskim czytamy: "Czyż będziemy mogli znaleźć podobnego mu człowieka, który miałby tak jak on ducha Bożego?" (Rdz 41, 38). Duch Boży spoczywał na Mojżeszu i siedemdziesięciu starszych: "[Jahwe] Wziął z ducha, który był w nim i przekazał go owym siedemdziesięciu starszym. A gdy spoczął na nich duch, wpadli w uniesienie prorockie" (Lb 11, 25). W tym samym rozdziale jest mowa o zstąpieniu Ducha na dwóch innych mężów, znajdujemy tu także życzenie Mojżesza, aby Jahwe dał swego Ducha całemu ludowi do prorokowania (zob. Lb 11, 26. 29). Stary Testament mówi o Duchu jako przewodniku ludu Bożego: "Miałeś z nimi cierpliwość przez wiele lat i przestrzegałeś ich przez Ducha Twego za pośrednictwem Twoich proroków" (Ne 9, 30). Jahwe swój lud "napominał przez Ducha swojego za pośrednictwem dawnych proroków" (Za 7, 12). Prorocy nie tylko działali przez Ducha, ale również zapowiadali wylanie Ducha na cały naród. "Wreszcie zostanie wylany na nas Duch z wysokości" (Iz 32, 15). .,Ducha mojego chcę tchnąć w was i sprawić, byście żyli według mych nakazów i przestrzegali przykazań, i według nich postępowali" (Ez 36, 27). "I wyleję potem Ducha mego na wszelkie ciało, a synowie wasi i córki wasze prorokować będą" (Jl 3, 1).

"W Starym Testamencie Prorocy przepowiadali szczególną działalność Ducha Pańskiego w osobie i w czasach Mesjasza (np. Iz 11, 2; 32, 15; 42, 1; 59, 21; 61, l; Ez 11, 19; 36, 26 n; 37, 5; 37, 14; 39, 29; Jl 3, 1 n; Za 12, 10)"5. Nowy Testament ukazuje realizację tych zapowiedzi w życiu Jezusa Chrystusa, który przyszedł na ziemię, "by rozproszone dzieci Boże zgromadzić w jedno" (J 11, 52), by na Piotrze-Skale zbudować Kościół (zob. Mt 16, 18) - zgromadzenie Ludu Bożego. Teologowie nauczają, że ustanowienie Kościoła zostało dokonane już w samym Chrystusie przez zrealizowaną w Nim rzeczywistą wspólnotę Boga i ludzkości oraz związaną z tym pełnię zbawienia. Chrystus tworzył Kościół nie tylko przez ukształtowanie określonych struktur społeczno-religijnych i zesłanie Ducha Świętego, ale również przez tajemnicę swego osobowego zjednoczenia natury Boskiej i ludzkiej, przez całe swe życie, działalność, śmierć i zmartwychwstanie6. A we Wcieleniu Syna Bożego (zob. Mt 1, 18. 20; Łk 1, 35) w ujawnieniu Jego roli jako Mesjasza (zob. Mt 3, 16; Mk l, 10; Łk 3, 22), w Jego działaniu (zob. Łk 4, 18; Mt 12, 28) ukazuje Pismo święte współdziałanie Ducha Świętego. "Duch Święty działa przede wszystkim w Jezusie Chrystusie: w Jego poczęciu, chrzcie, działalności publicznej, śmierci i zmartwychwstaniu. W śmierci, wskrzeszeniu i wywyższeniu Jezusa dał początek nowemu stworzeniu. Dopełni się ono kiedyś w przemienieniu całej rzeczywistości. Jezus jest Chrystusem, to znaczy Tym, który został namaszczony przez Ducha Świętego"7. Tak więc dzieła zbawienia dokonuje Chrystus w mocy Ducha Świętego, którego przed swoją śmiercią obiecuje, a po zmartwychwstaniu udziela swoim uczniom, swemu Kościołowi.

Jak w Duchu Świętym dokonał Chrystus dzieła zbawienia - tak również w Duchu Świętym je realizuje w ciągu dziejów w swoim Kościele. "Kościół wyznaje, że w nim i przez niego Duch Jezusa Chrystusa działa nadal w dziejach. Kościół wierzy, że jest miejscem, więcej - że jest sakramentem, czyli znakiem i narzędziem, działania Ducha Świętego"8. Duch Święty działa w Kościele tylko dzięki Chrystusowi. "Odkupienie spełnione przez Syna w wymiarach ziemskiej historii człowieka - spełnione w Jego «odejściu» przez Krzyż i Zmartwychwstanie - zostaje równocześnie w całej swojej zbawczej mocy przekazane Duchowi Świętemu: "z mojego weźmie"9. "Duch Święty przychodzi za cenę Chrystusowego «odejścia» (...) Za cenę Krzyża sprawiającego Odkupienie, w mocy całej paschalnej tajemnicy Jezusa Chrystusa, przychodzi Duch Święty, ażeby od dnia Pięćdziesiątnicy pozostać z Apostołami, pozostać z Kościołem i w Kościele, a przez Kościół - w świecie"10.

"Wydarzenie Zielonych Świąt stanowi definitywne ujawnienie tego, co dokonało się w tymże samym wieczerniku już w niedzielę wielkanocną. Chrystus zmartwychwstały przyszedł i «przyniósł» Apostołom Ducha Świętego. Dał im Go mówiąc: «Weźmijcie Ducha Świętego!». To, co wówczas zostało dokonane w ukryciu wieczernika «przy drzwiach zamkniętych» - to z kolei, w dniu Pięćdziesiątnicy zostaje objawione na zewnątrz, wobec ludzi. Drzwi wieczernika otwierają się i Apostołowie wychodzą do mieszkańców i pielgrzymów zgromadzonych w Jerozolimie z okazji święta, aby dawać świadectwo o Chrystusie w mocy Ducha Świętego. W ten sposób wypełnia się zapowiedź: «On będzie świadczył o Mnie. Ale wy też świadczycie, bo jesteście ze Mną od początku»"11.

W cytowanej już encyklice o Duchu Świętym Jan Paweł II naucza, że Dzieje Apostolskie ukazują świadomość pierwszej wspólnoty, według której "Duch objął niewidzialne - a równocześnie poniekąd «wyczuwalne» kierownictwo tych, którzy po odejściu Pana głęboko przeżywali osierocenie. Wraz z przyjściem Ducha Świętego poczuli się uzdolnieni do tego, aby wypełniać powierzone im posłannictwo. Poczuli się mężni. To właśnie sprawił w nich Duch Święty i nieustannie sprawia w Kościele przez ich następców"12.

Krótko ujmuje działanie Ducha Świętego w Kościele Sobór Watykański II w Konstytucji dogmatycznej o Kościele w numerze 4. Omówienie wymienionych przez Sobór funkcji Ducha Świętego w życiu Kościoła pomoże głębiej zrozumieć rolę i znaczenie trzeciej Osoby Trójcy Przenajświętszej w życiu Ludu Bożego. Wspomniana konstytucja poucza, że Duch Święty został dany Kościołowi, aby go ustawicznie uświęcał, dzięki czemu wierzący mają przez Chrystusa w jednym Duchu przystęp do Ojca. Taką naukę czerpie Sobór z Pisma świętego. "Sam Duch wspiera swym świadectwem naszego ducha, że jesteśmy dziećmi Bożymi. Jeżeli zaś jesteśmy dziećmi, to i dziedzicami: dziedzicami Boga, a współdziedzicami Chrystusa" (Rz 8, 16-17). "Lecz zostaliście obmyci, uświęceni i usprawiedliwieni w imię Pana naszego Jezusa Chrystusa i przez Ducha Boga naszego" (1 Kor 6, 11). "...bo przez Niego jedni i drudzy w jednym Duchu mamy przystęp do Ojca" (Ef 2, 18).

Świętym jest jedynie Bóg. "Świętość (...) oznacza w Piśmie świętym objawiony przez Boga i potwierdzony w historii objawienia przymiot Jego istoty, dzięki któremu jest On nieskończenie wyniesiony w swym świętym majestacie, chwale (doxa) i wszechmocnym życiu ponad wszystko to, co nie jest Bogiem, a jednocześnie w swej pełnej miłosierdzia miłości schyla się nad człowiekiem, aby odpuściwszy mu winę, włączyć go w Jemu tylko właściwą sferę tego, co święte"13. Świętość człowieka jest dzięki usprawiedliwieniu udziałem w świętości Boga. O tyle jest człowiek świętym, o ile ma udział w życiu samego Boga. Cytowany już Mały słownik teologiczny poucza, iż: "Obiektywnie świętość Kościoła oznacza, że jest on środkiem zbawienia i łaski w świecie14. Zwykle przez świętość ludzie rozumieją doskonałość etyczną. A tymczasem w Piśmie świętym świętość oznacza przede wszystkim wyodrębnienie z obszaru świeckości i przynależność do Boga. Źródłem tej świętości jest oczywiście Duch Święty. "Albowiem wszyscy ci, których prowadzi Duch Boży, są synami Bożymi" (Rz 8,14). Duch Święty jest w Kościele sprawcą zarówno wymienionej świętości ontologicznej, "obiektywnej", jak i świętości moralnej, "subiektywnej" - czyli doskonałości moralnej, której realizacja musi wynikać ze świętości ontologicznej, do czego często wzywa Pismo święte: "Bądźcie świętymi, ponieważ Ja jestem święty!" (Kpł 11, 44). Do świętości moralnej wzywa w swych listach szczególnie św. Paweł Apostoł (zob. Rz 6, 6-14; 8, 2-17 i in.). Do wszystkich ochrzczonych odnoszą się słowa: "...wolą Bożą jest wasze uświęcenie" (1 Tes 4, 3).

Jak świętość ontologiczna, tak i świętość moralna nie jest dziełem i osiągnięciem ludzkim, ale przede wszystkim owocem Ducha Świętego, który mieszka w sercach wiernych jak w świątyni (por. 1 Kor 3, 16; 6, 19), i Jego darów. Świętość moralna polega "na nadzwyczajnej wierności, miłości i cierpliwości w zwyczajnym, codziennym życiu, w chwaleniu Boga i służbie bliźnim, szczególnie znoszeniu cierpień, prześladowań i wszelkiego rodzaju przeciwności"15. Prowadzenie takiego życia umożliwia Duch Święty, jak mówi o tym św. Paweł: "Owocem zaś Ducha jest: miłość, radość, pokój, cierpliwość uprzejmość, dobroć, wierność, łagodność, opanowanie" (Ga 5, 22-23). Kto posiada Ducha Świętego, ten uczestniczy również w Jego darach, zwanych charyzmatami, które uzdalniają człowieka do służby we wspólnocie dla dobra drugich i do osobistej świętości, ubogacającej Kościół. Dzięki charyzmatom Ducha Świętego i cnotom (np. wiary, nadziei, miłości, męstwa, sprawiedliwości, roztropności, umiarkowania) Kościół staje się znakiem świętości Boga.

Kościół, czyli wspólnota ludzi z Bogiem, jest jeden, ponieważ jeden jest Bóg, jeden Pośrednik między Bogiem i ludźmi Jezus Chrystus, jeden Duch Święty. Ta jedność ujawniła się ostatecznie w jednej Ewangelii (w jednym objawieniu), w jednym chrzcie i w jednym urzędzie powierzonym Piotrowi i Dwunastu. Zewnętrznymi elementami jedności Kościoła jest jedność wiary, sakramentów, kultu i hierarchii. Te elementy jedności wynikają z wewnętrznej zasady tej jedności, jaką jest działanie Jezusa Chrystusa mocą Ducha Świętego. Jedność Kościoła jest już w Chrystusie rzeczywistością jako owoc Ducha Świętego. "Prowadzony przez Ducha Świętego (J 16, 13) Kościół, «kolumna i podpora prawdy» (1 Tm 3, 15), jest w stanie «zachowywać nienaruszonym depozyt świętych pouczeń» otrzymanych od apostołów (2 Tm 1, 13n), to znaczy ogłaszać je i wyjaśniać bezbłędnie. (...) Kościół zgromadza w jeden lud (Ga 3, 28) wszystkie dzieci tego samego Boga i Ojca (Ef 4, 6)"16. Św. Paweł uzasadniając jedność Kościoła (zob. Ef 4, 1-6), zarazem napomina, aby dany dar jedności traktować jako zadanie. Istotowa jedność Kościoła wynikająca z jednego działania Jezusa Chrystusa i Ducha Świętego zobowiązuje do troszczenia się o jedność duchową i moralną Ludu Bożego i całego świata ludzkiego, który ma stać się jedną rodziną. Zjednoczenie we wspólnej wierze, nadziei, miłości i życiu moralnym według jednej nauki objawionej jest możliwe tylko dzięki światłu i mocy Ducha Świętego. Bez miłości nie ma jedności z Bogiem i z ludźmi, a "miłość Boża rozlana jest w sercach naszych przez Ducha Świętego" (Rz 5, 5). "Gdy zaś przyjdzie On, Duch Prawdy, doprowadzi was do całej prawdy" (J 16, 13). "...ale gdy Duch Święty zstąpi na was, otrzymacie Jego moc i będziecie moimi świadkami (...) aż po krańce ziemi" (Dz 1, 8). Chrześcijanie są świadkami Chrystusa przez wiarę, nadzieję i miłość, przez głoszenie Ewangelii i życie według niej.

Duch Święty jest nie tylko źródłem życia Bożego w człowieku i źródłem życia według Ewangelii, ale zapewnia również zmartwychwstanie ciała ludzkiego. "A jeżeli mieszka w was Duch Tego, który Jezusa wskrzesił z martwych, to Ten, co wskrzesił Chrystusa Jezusa z martwych, przywróci do życia wasze śmiertelne ciała mocą mieszkającego w was swego Ducha" (Rz 8, 11). Na to wskrzeszenie ludzi przy powtórnym przyjściu Chrystusa, a szczególnie na to przyjście przygotowuje się Kościół mocą Ducha Świętego, który "przychodzi z pomocą naszej słabości" (Rz 8, 26). Całe bowiem dzieło uświęcania i zbawiania ludzi przez Chrystusa mocą Ducha Świętego w Kościele jest przygotowaniem na Jego powtórne przyjście.

"Także w zwykłych warunkach społecznych chrześcijanie jako świadkowie prawdziwej godności człowieka, posłuszni Duchowi Świętemu, współdziałając z innymi braćmi w realizacji i dowartościowaniu tego wszystkiego, co we współczesnym postępie cywilizacji, kultury, nauki, techniki innych dziedzin ludzkiej myśli i działalności jest dobre, szlachetne i piękne, przyczyniają się do wielorakiej «odnowy oblicza ziemi». Czynią to jako uczniowie Chrystusa, który - jak głosi Sobór - «przez swoje Zmartwychwstanie ustanowiony Panem (...) działa w sercach ludzi mocą Ducha swojego nie tylko budząc pragnienie przyszłego wieku, lecz tym samym też ożywiając, oczyszczając i umacniając te szlachetne pragnienia, dzięki którym rodzina ludzka zabiega o uczynienie własnego życia bardziej ludzkim i o poddanie całej ziemi temu celowi»"15. Powyższa wypowiedź Jana Pawła II świadczy, że chrześcijanie wsparci mocą Ducha Świętego ulepszają świat, aby był godnym mieszkaniem człowieka .

W numerze 53 wspomnianej Encykliki o Duchu Świętym papież mówi również o działaniu Ducha Świętego poza widzialnym ciałem Kościoła. "Skoro bowiem za wszystkich umarł Chrystus i skoro ostateczne powołanie człowieka jest rzeczywiście jedno, mianowicie Boskie, to musimy uznać, że Duch Święty wszystkim ofiarowuje możliwość dojścia w sposób Bogu wiadomy do uczestnictwa w tej paschalnej tajemnicy"18.

Cele katechezy

Jak zaznaczyliśmy uprzednio, obecna jednostka tematyczna różni się zasadniczo od bliskiej jej treściowo jednostki o Pięćdziesiątnicy z tomu poprzedniego, jak również od katechezy o bierzmowaniu z dalszego toku nauczania drugiego roku katechizacji szkół ponadpodstawowych. Obecnie przedstawiana katecheza ukazuje Ducha Świętego w życiu i misji Kościoła. Młodzież ma zrozumieć głębiej, że dar Ducha Świętego jest darem Chrystusowego odkupienia, jest owocem odkupienia. Powinna uświadomić sobie dziedziny życia Kościoła, które świadczą o obecności w nim Ducha Świętego. Młodzi mają dostrzec Ducha Świętego, który uświęca wspólnotę Kościoła i poszczególnych chrześcijan, jednoczy ludzi w Kościele Chrystusowym przez sakramenty, charyzmaty i urzędy-posługiwania. Uczniowie powinni żywo uświadomić sobie i zdobyć mocne przekonanie, że świętość i jedność całego Kościoła oraz poszczególnych chrześcijan jest przede wszystkim dziełem Ducha Świętego, ale także współpracy ludzkiej z Nim. Ludzie, szczególnie młodzi, zwłaszcza na skutek laicyzacji są skłonni przypisywać za dużo człowiekowi i trudno im dostrzegać związek między działaniem ludzkim i Bożym, a więc rolę Ducha Świętego w ich życiu.

Uczniowie powinni stać się bardziej gotowi do przyjmowania darów Ducha Świętego, do współpracy z Nim. Mają stać się bardziej świadomi tego, że Duch Święty i nasza współpraca z Nim przygotowują nas i Kościół, a także świat, na powtórne przyjście Chrystusa. Każde bowiem zwycięstwo nad złem, każde czynienie dobra jest przygotowaniem świata do paruzji Chrystusa dzięki Duchowi Świętemu i ludzkiej współpracy z Nim.

ks. Jan Tomczak SJ

2. KATECHEZA

Cel ogólny: Uczniowie winni uświadomić sobie rolę Ducha Świętego w życiu i misji Kościoła, dostrzec Jego działanie w świecie oraz przyjąć wezwanie do współdziałania z Nim.

Treść	Metody, środki dydaktyczne, formy pracy
1. Dlaczego nie mamy się lękać?
Cel: Uczniowie winni zrozumieć, że przeżywane w świecie i w Kościele poczucie lęku i zagrożenia jest znakiem, iż nie poddajemy się Duchowi Świętemu, którego nam obiecał i wstał w Dniu Zielonych ,Świąt Jezus Chrystus.
Katecheta rozpoczyna obecną katechezę od odczytania tekstu Carlo Carretto, zamieszczo- nego w materiałach tej katechezy, po czym stawia uczniom pytania, prowokując ich do rozmowy:	Odczytanie tekstu: M 1
- Dlaczego strach wkrada się w nasze życie, także w życie Kościola? O czym to świadczy? Dlaczego nie ma powodu, by się lękać?	Postawienie pytania ukierunkowującego rozmowę
Podczas rozmowy uczniowie winni wskazać, przy ewentualnej pomocy katechety, że poczucie lęku i zagrożenia, które przeżywa pojedynczy człowiek, ale także całe społeczności, również Kościół, rodzi się z braku autemy cznej wiary, zawierzenia działaniu Ducha Swiętego. Na zakończenie tej rozmowy katecheta poleca odczy- tać tekst Mieczysława Bednarza, zamieszczony w podręczniku ucznia, mówiący o roli Ducha Świętego w dziele pierwszego stworzenia. Z kolei ma miejsce krótki wykład, w którym katecheta wyjaśnia rolę Ducha Świętego w historii zbawie- nia. Kończy go opowiadaniem o wydarzeniu w Dniu Pięćdziesiątnicy. Jeśli uzna za stosowne, moźe odczytać odnośny fragment z podręcznika ucznia. Następnie stawia uczniów wobec głów- nego problemu:	Rozmowa z uczniami. Odczytanie tekstu: M 2* Wykład urozmaicony. Odczytanie: M 3*
- Jaką rolę odgrywa Duch Święty w życiu i misji Kościoła?	Postawienie głównego pytania.
2. Kościół Chrystusowy żyje mocą Ducha Świętego
Cel: Uczniowie winni odkryć dziedziny życia i misji Kościoła, w których działa Jezus przez Ducha Świętego.
Katecheta dzieli uczniów na trzy grupy i poleca, aby na podstawie zamieszczonych w podręczniku ucznia tekstów biblijnych, tekstów dokumentów Kościoła i ich komentarzy uzasadnili i wyjaśnili tezy, które są głównymi punktami obecnej katechezy. Grupa 1 - zajmuje się punktem: Jezus Chrystus jest obecny w swoim Kościele mocą Ducha Świętego; Grupa 2 - Duch Święty źródłem Świętości Kościoła; Grupa 3 - Duch Święty sprawia jedność Kościoła. Po wykonaniu zadania uczniowie relacjonują wyniki swych poszukiwań.	Wprowadzenie do pracy grupowej Praca w grupach Grupa 1: M 4* Grupa 2: M 5* Grupa 3: M 6*. Sprawozdanie z pracy grupowej.
Grupa 1 winna ustalić, że Jezus dalej żyje i działa w Kościele, prowadząc go przez Ducha Świętego. Świadomość tej obecności Chrystusa towarzyszy Kościołowi w ciągu dziejów. Grupa 2 winna dojść do wniosku, że Kościół ustawicznie się odnawia i uświęca przez dającego życie Ducha Świętego. Czyni to w liturgii oraz poprzez świętych, wybitnych reformatorów Kościoła. Grupa 3 winna dojść do przekonania, że to mocą Ducha Świętego ludzie różnych narodów, ras, języków i kultur jednoczą się w Kościele, tworząc wspólnotę zjednoczoną z Bogiem i między sobą. Czynią to przez sakramenty, urzędy i charyzmaty w Kościele, zwłaszcza poprzez główny charyzmat, który jest normą wszystkich innych, mianowicie przez miłość.
Po przedstawieniu przez grupy wyników pracy katecheta podejmuje dyskusję, podczas której stara się wspólnie z uczniami uzupełnić luki i wyjaśnić sprawy niezrozumiałe. Następnie zachęca, aby uczniowie się wypowiedzieli:	Dyskusja.
Jak chrześcijanie powinni współdziałać z Duchem Świętym w dziele uświęcania i jednoczenia Kościoła? Przez co ta świętość i jedność ma się objawiać w ich życiu?	Postawienie pytania o współdziałanie każdego chrześcijanina z Duchem Świętym. Rozmowa z uczniami.
3. Kościół mocą Ducha Świętego przetwarza świat i przygotowuje go na powtórne przyjście Pana
Cel: Uczniowie winni odkryć, w jaki sposób Duch Święty swoją mocą i przez posługę Kościoła przetwarza świat i przygotowuje go na powtórne przyjście Pana.
Katecheta nawiązuje do zagadnienia, które stanowiło punkt wyjścia obecnej katechezy, tj. do poczucia lęku i zagrożenia przeżywanego przez ludzi. Informuje, że sprawa ta nie została do końca wyjaśniona, ponieważ uczniowie zastanawiali się nad rolą Ducha Świętego wewnątrz wspólnoty Kościoła. Powstaje zatem pytanie:	Wykład urozmaicony.
Czy Duch Święty działa także w świecie, w dziejach ludzkich, w sercach ludzi dobrej woli?	Postawienie kolejnego głównego pytania.
Katecheta wyjaśnia w krótkim wykładzie, że podobne pytania stawiali sobie już pierwsi chrześcijanie, którzy doświadczali krwawych prześladowań. Do nich kieruje słowa pociechy i umocnienia św. Jan Ewangelista, przekazując wydarzenia w Wieczerniku. Katecheta poleca odczytać z podręcznika ucznia tekst J 16, 7-11, po czym informuje, że pięknie skomentował te słowa i przybliżył je współczesnemu człowiekowi Jan Paweł II w swej encyklice o Duchu Świętym. Katecheta zachęca uczniów, aby w ciszy uważnie przeczytali ten tekst, po czym wspólnie z nimi dokonuje jego analizy.	Odczytanie tekstu biblijnego: M 7. Indywidualne czytanie tekstu: M 8. Wspólna analiza.
Podsumowując katecheta stwierdza, że oba teksty - zarówno tekst biblijny, jak i komentarz Ojca Świętego - wskazują, iż Duch Święty działa w świecie, przetwarza go i przygotowuje na powtórne przyjście Chrystusa Pana. Działa On nie tylko w uczniach Chrystusa, ale także we wszystkich sercach ludzi dobrej woli. Katecheta prosi teraz uczniów, aby na podstawie swojego rozeznania i doświadczenia podali przykłady działania Ducha Świętego w świecie. Podręcznik ucznia wskazuje jedno z takich wydarzeń, z którym - w razie potrzeby, gdyby sami nie podali przykładów - można zapoznać uczniów. Na zakończenie tej rozmowy katecheta ukazuje Eucharystię jako stały i skuteczny znak uświęcania i przemiany świata.	Podsumowanie. Odczytanie: M 9*.
Katechezę można zakończyć odczytaniem modlitwy - refleksji z podręcznika ucznia.	Modlitwa - refleksja: - M 10*

3. MATERIAŁY

M1 Strach zakrada się w nasze życie

"Gdy rozmyślam nad tym, co się dzieje na świecie, w Kościele, który jest jego sumieniem, i we mnie, rejestrującym impulsy z obu tych ośrodków, mam niekiedy wrażenie, że dostaliśmy się w samo oko cyklonu.

Wieje wiatr, do którego niewielu z nas przywykło, a ziemia, dotychczasowy symbol trwałości, w obliczu wyczerpywania się energii i postępującego zanieczyszczenia wydaje się niezdolna, aby nas pomieścić i wykarmić.

Nawet sam Kościół - to miasto na górze, deska ratunku, wieża nie do zdobycia, najpewniejsza przystań - wprost boi się przekazać nam to poczucie pewności, do którego dotychczas byliśmy przyzwyczajeni, i które przecież napawało zawsze otuchą i ufnością tego, kto nie miał zamiaru brać na siebie odpowiedzialności.

Dzisiaj strach zakrada się do naszych miast. Dzisiaj strach zakrada się nawet do Kościoła.

To, że miasto żyje w strachu, wcale mnie nie dziwi, gdy tak nagminnie szerzy się przestępczość oraz zuchwałość terrorystów i porywaczy.

Ale mnie najbardziej boli strach, który zakrada się do Kościoła, gdyż jest on smutnym znakiem braku naszej wiary w zmartwychwstałego Chrystusa, w Chrystusa, Króla historii.

Ten posoborowy Kościół, ten nasz Kościół współczesny, ryzykuje, że przejdzie do historii jako Kościół ogarnięty strachem.

Dziwi to tym bardziej, że nie ma on żadnego powodu, by się lękać". (C. Carretto, Bóg naszym Ojcem, przeł. T. Mazuś, Warszawa 1982, s. 8-9).

M 2*

Duch Boży odnawia oblicze ziemi

"Tchnienie Boże, Duch Boży unoszący się nad wodami, dający tym jałowym przestworzom moc życia; Duch płodności i twórczości wiejący nie na darmo nad ugorami lądów i wód. Ten Duch wprowadza ład w chaos, ożywia to, co było martwe, pobudza do działania to, co było bierne, wyprowadza nowe formy z bezkształtnej masy (zob. Rdz 1, 2). Kiedy wionie, niesie z sobą nasiona życia; po jego przejściu kołyszą się kwitnące drzewa, śpiewają ptaki, w wodach kłębi się życie. Odnowione jest oblicze ziemi..."

(M. Bednarz, Przyjdź i odnów nas, Kraków 1984, s. 87).

M 3*

Dzień Pięćdziesiątnicy

Nadszedł jednak moment, w którym jakby Jego działanie, Jego moc ucichły. W Jerozolimie wykonano niesprawiedliwy wyrok na Jezusie z Nazaretu. Po zapieczętowaniu grobu przywódcy narodu wybranego spokojnie rozeszli się do swych domów. Zapewnili spokój, bo zginął człowiek, aby "ocalał" naród, jak sami mówili. Również władze rzymskie nie zajmowały się dalej tym problemem. Świadectwa o zmartwychwstaniu Jezusa krążyły tylko lękliwie wśród Jego najbliższych uczniów, ale przywódcy narodu zaprzeczali im stanowczo. Nic już nie miało zakłócić "normalnego" życia. I właśnie wówczas w pięćdziesiątym dniu po wykonanym wyroku:

"Nagle dał się słyszeć z nieba szum, jak uderzenie gwałtownego wichru, i napełnił cały dom, w którym przebywali. Ukazały się im też języki jakby z ognia, które się rozdzieliły, i na każdym z nich spoczął jeden (...) I przyłączyło się owego dnia około trzech tysięcy dusz" (Dz 2, 2-3. 41).

M 4*

Jezus Chrystus jest obecny w swoim Kościele mocy Ducha Świętego "Ja zaś będę prosił Ojca, a innego Pocieszyciela da wam, aby z wami był na zawsze - Ducha Prawdy, którego świat przyjąć nie może, ponieważ Go nie widzi ani nie zna. Ale wy Go znacie, ponieważ u was przebywa i w was będzie. Nie zostawię was sierotami: Przyjdę do was. Jeszcze chwila, a świat nie będzie już Mnie oglądał. Ale wy Mnie widzicie, ponieważ Ja żyję i wy żyć będziecie. W owym dniu poznacie, że Ja jestem w Ojcu moim, a wy we Mnie i Ja w was (J 14, 16-20)".

Tajemnicę tę tłumaczy nam dziś Jan Paweł II w swej encyklice o Duchu Świętym.

"Duch Święty sprawia, że Chrystus, który odszedł, przychodzi - teraz i zawsze - w nowy sposób. To nowe przychodzenie Chrystusa za sprawą Ducha Świętego i Jego stała obecność i działanie w życiu duchowym dokonują się w rzeczywistości sakramentalnej. W niej Chrystus, który odszedł w swym widzialnym człowieczeństwie, przychodzi, jest obecny i działa w Kościele w sposób tak wewnętrzny i zespolony, że czyni Kościół swoim Ciałem. Jako Ciało Chrystusa Kościół żyje, działa i wzrasta «aż do skończenia świata»".

(Jan Paweł II, Encyklika Dominum et vivificantem - 0 Duchu Świętym w życiu Kościoła i świata, nr 61).

M 5*

Duch Święty źródłem świętości Kościoła

Świętość Kościoła jest darem, dziełem Ducha Świętego a zarazem zadaniem.

"... zostaliście obmyci, uświęceni i usprawiedliwieni w imię Pana naszego Jezusa Chrystusa i przez Ducha Boga Naszego" (1 Kor 6 11).

"... miłość Boża rozlana jest w sercach naszych przez Ducha Świętego, który został nam dany" (Rz 5,5).

1. Tajemnica Kościoła

"Kiedy zaś dopełniło się dzieło, którego wykonanie Ojciec powierzył Synowi na ziemi, zesłany został w dzień Zielonych Świąt Duch Święty, aby Kościół ustawicznie uświęcał i aby w ten sposób wierzący mieli przez Chrystusa w jednym Duchu dostęp do Ojca. On to właśnie jest Duchem życia, czyli źródłem wody tryskającej na żywot wieczny; przez Niego Ojciec ożywia ludzi umarłych na skutek grzechu, zanim śmiertelne ich ciała wskrzesi w Chrystusie. Duch mieszka w Kościele, a także w sercach wiernych jak w świątyni; w nich przemawia i daje świadectwo przybrania za synów" (KK 4).

M 6*

Duch Święty sprawia jedność Kościoła

"Wszyscyśmy bowiem w jednym Duchu zostali ochrzczeni, [aby stanowić] jedno Ciało: czy to Żydzi, czy Grecy, czy to niewolnicy, czy wolni. Wszyscyśmy też zostali napełnieni jednym Duchem" (1 Kor 12, 13).

"Duch Święty, który mieszka w wierzących i napełnia cały Kościół oraz nim kieruje, jest sprawcą tej dziwnej wspólnoty wiernych i tak dogłębnie wszystkich zespala w Chrystusie, iż jest zasadą jedności Kościoła" (DE 2).

"Lecz wy starajcie się o większe dary: a ja wam wskażę drogę jeszcze doskonalszą (...)

Miłość nigdy nie ustaje,

[nie jest] jak proroctwa, które się skończą, albo jak dar języków, który zniknie,

lub jak wiedza, której zabraknie (...)

Tak więc trwają wiara, nadzieja, miłość - te trzy: z nich zaś największa jest miłość" (1 Kor 12, 31; 13, 8. 13).

M 7*

Obietnica Ducha Pocieszyciela przetwarzającego świat

"... Pożyteczne jest dla was moje odejście. Bo jeżeli nie odejdę, Pocieszyciel nie przyjdzie do was. A jeżeli odejdę, poślę Go do was. On zaś, gdy przyjdzie, przekona świat o grzechu, o sprawiedliwości i o sądzie. O grzechu - bo nie wierzą we Mnie; o sprawiedliwości zaś - bo idę do Ojca i już Mnie nie ujrzycie; wreszcie o sądzie - bo władca tego świata został osądzony" (J 16, 7-11).

M 8*

Komentarz Jana Pawła II

"W myśli Chrystusa grzech, sprawiedliwość, sąd posiadają ściśle określone znaczenie, różne od tego, jakie może bylibyśmy skłonni przypisać tym słowom niezależnie od wyjaśnienia mówiącego. Wyjaśnienie to wskazuje równocześnie, jak wypada rozumieć owo «przekonywanie świata», jakie należy do posłannictwa Ducha Świętego (...) «Grzech» oznacza w tym tekście niewiarę, z jaką Jezus spotkał się wśród «swoich», poczynając od rodzinnego miasta Nazaretu. Oznacza odrzucenie Jego posłannictwa, które doprowadziło ludzi do wydania na Niego wyroku śmierci. Kiedy z kolei mówi o «sprawiedliwości», Jezus zdaje się mieć na myśli tę ostateczną sprawiedliwość, jaką okaże Mu Ojciec, otaczając Syna swego chwałą zmartwychwstania i wniebowstąpienia: «idę do Ojca». W kontekście tak rozumianego «grzechu» i «sprawiedliwości» - z kolei «sąd» oznacza, że Duch Prawdy będzie wykazywał winę «świata» w skazaniu Jezusa na śmierć krzyżową. Jednakże Chrystus nie przyszedł na świat, aby świat ten tylko osądzić i potępić: przyszedł, ażeby go zbawić. Przekonywanie o grzechu i sprawiedliwości ma na celu zbawienie świata, zbawienie ludzi (...) Jeżeli Duch - Pocieszyciel ma o tym właśnie «sądzie» przekonywać świat, to w tym celu, ażeby kontynuować w nim Chrystusowe dzieło zbawienia"

(Jan Paweł II, Dominum et vivificantem, dz. cyt., nr 27).

M 9*

Owoc działania Ducha Świętego

W Duchu Świętym Kościół odczytuje powszechne pragnienie pokoju i jedności na świecie. Świadom, że są one dziełem Ducha Świętego, Jan Paweł II zaprasza przywódców różnych religii i wyznań do Asyżu, by modlić się o pokój i jedność dla świata.

Czyż nie jest dziełem Ducha Świętego pomysł wykorzystania najnowszych zdobyczy techniki, telewizji satelitarnej, by 6.VL1987 r., w przeddzień uroczystości Zesłania Ducha Świętego, cały świat uczestniczył w modlitwach o pokój w łączności z papieżem Janem Pawłem II? Za pośrednictwem telewizji satelitarnej wspólnie z Janem Pawłem II odmawiali różaniec wierni zgromadzeni w wielkich sanktuariach, począwszy od Paragwaju poprzez Meksyk, Waszyngton, Quebec, Dakar, Fatimę, Lourdes, Frankfurt n/Menem, Częstochowę, Bombaj i Manilę, wreszcie Rzym.

M 10*

Modlitwa - refleksja

Pragniesz przemiany świata i swojej. Ta przemiana jest możliwa. Ona dokonuje się powoli, niemal niedostrzegalnie. Dzięki Duchowi Świętemu jest ona dana, ale i zadana. Duch Święty oczekuje twojego świadectwa, twojej pomocy. Czy jesteś świadomy, że tej przemiany nie dokonasz bez Jego pomocy... Z Nim jesteś silny, pełen mocy, odwagi i nadziei.

"Zaprawdę, godne to jest, abyśmy Tobie składali dziękczynienie i zanosili do Ciebie, Panie, dobry Ojcze, radosny hymn uwielbienia.

Przez swojego Syna, który jest blaskiem wiecznej chwały i który dla nas stał się człowiekiem, zgromadziłeś wszystkie narody w jedności Kościoła. Mocą swojego Ducha zbierasz nadal w jedną rodzinę ludy ziemi i dajesz wszystkim ludziom błogosławioną nadzieję swojego Królestwa. Przeto Kościół jaśnieje jako znak Twojej wierności wobec zapowiedzianego przymierza wypełnionego w naszym Panu Jezusie Chrystusie.

Za tę tajemnicę zbawienia wychwalają Cię niebiosa i wysławia ziemia, a Kościół jednogłośnie śpiewa Twoją chwałę" (V. Modlitwa Eucharystyczna).

1B. Przybylski, Przedmowa, w: Napełnieni Duchem Świętym, Poznań 1982, s. 7.

2W. Łydka, Duch Święty, w: Słownik teologiczny, pod red. A. Zuberbiera, Katowice 1985, t. I, s. 142.

3Jan Paweł II, Budowa społeczeństwa opartego na braterstwie - Spotkanie młodzieżą nigeryjskq, "L`Osservatore Romano", wyd. polskie, nr 2/1982, nr 2, s. 5.

4W. Łydka, art. cyt., s. 140.

5A. Jankowski, Duch Święty, w: Katolicyzm A-Z, praca zbiorowa pod red. Z. Pawlaka, Poznań 1982, s. 80.

6Zob. S. Nagy, Chrystus w Kościele, Wrocław 1982, s. 73-74.

7Katolicki katechizm dorosłych: Wyznanie wiary Kościoła. Wydany przez Niemiecką Konferencję Biskupów, Poznań 1987, s. 216.

8Tamże, s. 249.

9Jan Paweł II, Encyklika Dominum et vivificantem. O Duchu Świętym w życiu Kościoła i świata, nr 11.

10Tamże, nr 14.

11amże, nr 25.

12Tamże, nr 25.

13K. Rahner, H. Vorgrimler Mały słownik teologiczny, przeł. T. Mieszkowski, P. Pachciarek, Warszawa 1987, kol. 458-459.

14Tamże, kol. 460.

15Katolicki katechizm dorosłych, dz. cyt., s. 276.