"Nowe" przykazania kościelne

Ostatnio wiele dyskusji, w różnych kręgach, wywołało ukazanie się w niektórych katechizmach lokalnych wydawanych w Polsce, nowego brzmienia tzw. pięciu przykazań kościelnych. Gdy zapytamy większość katolików, nie tylko świeckich, ale i duchownych o treść przykazań kościelnych, bez zmrużenia oka odpowiadają: "Pierwsze - ustanowione przez Kościół dni święte święcić; drugie - w niedzielę i święta we Mszy świętej nabożnie uczestniczyć; trzecie - posty nakazane zachowywać; czwarte: przynajmniej raz w roku spowiadać się i w czasie wielkanocnym Komunię św. przyjmować i piąte - w czasach zakazanych zabaw hucznych nie urządzać". Tak było w dotychczasowych wszystkich katechizmach. A jak jest teraz?

Katechizm Kościoła Katolickiego (1992)

Przykazania kościelne odnoszą się do życia moralnego, które jest związane z życiem liturgicznym i czerpie z niego moc. Obowiązujący charakter tych pozytywnych praw, ogłoszonych przez władzę pasterską ma na celu zagwarantowanie wiernym niezbędnego minimum ducha modlitwy i wysiłku moralnego we wzrastaniu w miłości Boga i bliźniego - stwierdza nowy Katechizm Kościoła Katolickiego (KKK 2041). Katechizm Kościoła Katolickiego, który - jak czytamy w Konstytucji Apostolskiej "Fidei depositum", ogłoszonej z racji jego publikacji w 1992 roku "(...) ma służyć jako pewny i autentyczny punkt odniesienia w nauczaniu nauki katolickiej, a w sposób szczególny jako tekst wzorcowy dla katechizmów lokalnych...", w nr 2041-2043 podaje brzmienie przykazań kościelnych wraz z ich krótkim omówieniem. Czyni to następująco.

Pierwsze przykazanie ("W niedzielę i święta we Mszy świętej nabożnie uczestniczyć") domaga się od wiernych udziału w celebracji Eucharystii, na której gromadzi się wspólnota chrześcijańska, w dniu upamiętniającym Zmartwychwstanie Pańskie. Podstawą tego przykazania są kan. 1246-1248 Kodeksu Prawa Kanonicznego. Prawodawca wyjaśnia, m. in., że nakazowi uczestniczenia we Mszy św. czyni zadość ten, kto bierze w niej udział, gdziekolwiek jest odprawiana w obrządku katolickim, bądź w sam dzień świąteczny, bądź też wieczorem dnia poprzedzającego (kan. 1248 § 1). Jeżeli zaś pojawi się sytuacja, w której z braku świętego szafarza albo z innej poważnej przyczyny nie można uczestniczyć w Eucharystii, wówczas - jak stwierdza kan. 1248 § 2 - zaleca się, ażeby wierni brali udział w liturgii Słowa, gdy jest ona odprawiana w kościele parafialnym lub innym świętym miejscu, według przepisów wydanych przez biskupa diecezjalnego albo poświęcali odpowiedni czas na modlitwę indywidualną w rodzinie lub w grupach rodzin.

Drugie przykazanie ("Przynajmniej raz w roku spowiadać się") zapewnia przygotowanie do Eucharystii przez przyjęcie sakramentu pojednania, który jest kontynuacją dzieła nawrócenia i przebaczenia, zapoczątkowanego na chrzcie. Każdy wierny jest zobowiązany, po osiągnięciu wieku rozeznania, do wiernego wyznania wszystkich swoich grzechów ciężkich - stwierdza kan. 989 Kodeksu Prawa Kanonicznego.

Trzecie przykazanie ("Przynajmniej raz w roku w czasie wielkanocnym Komunię świętą przyjąć") określa minimum w przyjmowaniu Ciała i Krwi Pańskiej w związku ze świętami wielkanocnymi, źródłem i ośrodkiem liturgii chrześcijańskiej. Nakaz ten ma swoje źródło w kan. 920 KPK. Prawodawca kościelny jednak dodaje, iż obowiązek ten - dla słusznej przyczyny - może być wypełniony także w innym czasie w ciągu roku (kan. 920 § 2).

Czwarte przykazanie ("Ustanowione przez Kościół dni święte święcić") uzupełnia obowiązek Mszy niedzielnej przez udział w głównych uroczystościach liturgicznych, upamiętniających misteria naszego Pana, Najświętszej Maryi Panny i świętych. Wykaz dni świątecznych nakazanych podaje Kodeks w kan. 1246. W tym swego rodzaju katalogu prawodawca wymienia, oprócz niedziel, następujące uroczystości: Narodzenia Chrystusa, Objawienia Pańskiego, Wniebowstąpienia oraz Najświętszego Ciała i Krwi Chrystusa, Świętej Bożej Rodzicielki Maryi, Jej Niepokalanego Poczęcia i Wniebowzięcia, Świętego Józefa, Świętych Apostołów Piotra i Pawła oraz Wszystkich Świętych (§ 1), zaznaczając równocześnie, że Konferencja Episkopatu, za uprzednią aprobatą Stolicy Apostolskiej, niektóre z dni świątecznych nakazanych może "znieść lub przenieść na niedzielę" (§ 2).

Wreszcie piąte przykazanie ("Posty nakazane zachowywać") wyznacza okresy ascezy i pokuty, które przygotowują nas do uroczystości liturgicznych; przyczyniają się one do opanowywania naszych popędów i do wolności serca. Katechizm odsyła czytelnika w tym miejscu do kan. 1249-1251, poświęconych dniom pokuty. W Kościele powszechnym do tych dni oraz okresów pokuty zaliczono poszczególne piątki całego roku i czas wielkiego postu. Katechizm Kościoła Katolickiego w kontekście piątego przykazania dodaje, że wierni "(...) mają także obowiązek, każdy według swoich możliwości, dbać o materialne potrzeby Kościoła" (nr 2043, por. także kan. 222).

Corrigenda  (1998)

Kolejna ważna wypowiedź Stolicy Apostolskiej odnośnie do przykazań kościelnych pochodzi z 25 kwietnia 1998 roku, kiedy Kongregacja Nauki Wiary zatwierdziła teksty poprawek (Prot. N. I/93), m.in. w odniesieniu do wspomnianych już nr 2042 i 2043 Katechizmu Kościoła Katolickiego.

Pierwsze przykazanie kościelne - zgodnie z uwzględnionymi korektami - brzmi: "W niedzielę i w inne nakazane dni świąteczne wierni są zobowiązani uczestniczyć we Mszy świętej i powstrzymywać się od prac służebnych"; wymaga od wiernych święcenia dnia, w którym wspomina się Zmartwychwstanie Pańskie, a także najważniejszych świąt liturgicznych, w które czcimy tajemnice Chrystusa, Najświętszej Maryi Panny i Świętych, przede wszystkim przez uczestnictwo w celebracji eucharystycznej, gromadzącej chrześcijańską wspólnotę. Należy wtedy uwolnić się od wszystkich prac i spraw, które ze swej natury przeszkadzają święcić te dni. Biorąc pod uwagę treść kan. 1247, do takich prac i zajęć należy zaliczyć te, które utrudniają oddawanie czci Bogu, przeżywanie radości dnia Pańskiego oraz korzystanie z należnego odpoczynku, zarówno duchowego, jak i fizycznego.

W kolejnych dwóch przykazaniach nie wprowadzono istotnych zmian w treści, jedynie dokonano nieco innego zapisu. Przykazanie drugie ma brzmienie: "Każdy wierny jest zobowiązany przynajmniej raz w roku spowiadać się ze swoich grzechów", natomiast trzecie: "Każdy wierny jest zobowiązany przynajmniej raz w roku na Wielkanoc przyjąć Komunię świętą".

Zgodnie z wprowadzonymi poprawkami, nowe i bardziej rozbudowane czwarte przykazanie (w pierwszej edycji Katechizmu Kościoła Katolickiego z 1992 r. - piąte) brzmi: "W dni pokuty wyznaczone przez Kościół wierni są zobowiązani powstrzymywać się od spożywania mięsa i zachować post". Natomiast część dotychczasowego komentarza do ostatniego przykazania odnosząca się do troski o materialne potrzeby Kościoła, staje się nową treścią piątego przykazania kościelnego: "Wierni są zobowiązani dbać o potrzeby Kościoła". Kongregacja dodaje także, że przykazanie to mówi, iż wierni powinni dbać o nie, "każdy według swoich możliwości". Jest to zatem nawiązanie do normy Kodeksu Prawa Kanonicznego, w którym prawodawca stwierdza, że wierni mają obowiązek zaradzić potrzebom Kościoła, aby posiadał środki konieczne do sprawowania kultu, prowadzenia dzieł apostolstwa oraz miłości, a także do tego, co jest konieczne do godziwego utrzymania szafarzy (kan. 222 § 1). Kanon ten wskazuje także na obowiązek popierania sprawiedliwości społecznej, jak również, "(...) pamiętając o przykazaniu Pana, do udzielania pomocy biednym z własnych dochodów" (§ 2).

Poprawki naniesione przez Kongregację Nauki Wiary zostały również opublikowane w języku polskim przez wydawnictwo Pallottinum w 1998 r. jako tzw. Corrigenda. Kongregacja Nauki Wiary zaznacza ponadto, iż Konferencje Episkopatu mogą wprowadzić inne przykazania kościelne na swoim terytorium (por. kan. 455).

Polska adaptacja Katechizmu Kościoła Katolickiego (1998)

W tym samym roku, 20 czerwca - na gruncie polskim - komisja Episkopatu Polski do Spraw. Wychowania Katolickiego, idąc za poleceniem Ojca Świętego, by zostały opracowane katechizmy przystosowane do lokalnego środowiska i kultury, a jednocześnie zachowujące jedność wiary (Konst. "Fidei depositum"), zatwierdziła Polską adaptację Katechizmu Kościoła Katolickiego. Adaptacja ta, opracowana na zlecenie Komisji Episkopatu przez Zespół kierowany przez jezuitów: ks. prof. Jana Charytańskiego i ks. prof. Andrzeja Spławińskiego, wyszła drukiem w 1999 roku. Opublikowało ją krakowskie Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy pod tytułem: Katechizm dla dorosłych. Polska adaptacja Katechizmu Kościoła Katolickiego, opracowana na zlecenie i zatwierdzona przez Komisję Episkopatu Polski do Spraw Wychowania Katolickiego. W Katechizmie tym tekst przykazań kościelnych został podany w następującym brzmieniu: "1. W niedziele i święta obowiązkowe we Mszy św. nabożnie uczestniczyć i od prac służebnych się powstrzymać. 2. Przynajmniej raz w roku spowiadać się. 3. Przynajmniej raz w roku w czasie wielkanocnym Komunię św. przyjąć. 4. Posty nakazane zachowywać. 5. Potrzebom materialnym Kościoła zaradzać" (s. 200).

Dlatego też w katechizmach, jakie ukazują się w Polsce, znajdujemy takie właśnie brzmienie przykazań kościelnych. Dobrze, że coraz więcej publikacji, ukazujących się na rynku wydawniczym - w ramach wznowień lub nowych edycji, m.in. różnego rodzaju katechizmy służące przygotowaniu do pierwszej Komunii św. bądź bierzmowania, książeczki do nabożeństw, modlitewniki zawierające tzw. krótki katechizm - przyczynia się do ujednolicenia tych treści.

opr. ab/ab