Katecheza w Kościele partykularnym

Profetyczna misja Chrystusa powierzona Kościołowi (Mt 28,19n) realizuje się w wymiarze Kościołów partykularnych. Są nimi diecezje (KPK, kan. 368), którymi kierują biskupi diecezjalni. Piąta część Dyrektorium ogólnego o katechizacji omawia posługę katechetyczną w ramach partykularnego Kościoła (s. 181-232), prezentując zagadnienie w czterech rozdziałach. Pierwszy rozdział zajmuje się charakterystyką partykularnego Kościoła oraz jego pracownikami. Drugi omawia formację do katechetycznej posługi. W trzecim ukazano miejsca i drogi katechezy, by w czwartym rozdziale zająć się organizacją katechetycznego duszpasterstwa w partykularnym Kościele.

Kościołem partykularnym jest diecezja, w której "uobecnia się Kościół powszechny z wszystkimi swoimi elementami" (Kongregacja Nauki Wiary, list Communionis notio, 7: AAS 85/1993/84). Budowa i jednoczenie się diecezji opiera się na głoszeniu Ewangelii oraz na sprawowaniu Eucharystii. Dlatego podstawową działalnością ewangelizacyjną partykularnego Kościoła jest katecheza. Dzięki jej posłudze dokonuje się proces formacyjny pozwalający na poznanie, celebrację, przeżywanie oraz głoszenie Ewangelii (nr 217n.).

KATECHECI  DIECEZJALNEGO  KOŚCIOŁA

Pierwszym katechetą w Kościele partykularnym jest biskup diecezjalny. Katechezę w diecezji realizują kapłani, diakoni, zakonnicy oraz świeccy w łączności z biskupem. Odpowiedzialność za nią spoczywa na całej wspólnocie. Owocność katechezy zależy od formacji katechetów, opracowywania materiałów, organizacji oraz planowania. Dzięki katechezie prowadzącej do dojrzałej wiary, cała wspólnota Kościoła wzrasta i rozwija się.

W posłudze biskupiej głoszenie i przekazywanie Ewangelii zajmuje główne miejsce. Jako "zwiastun wiary" (LG 25) i "autentyczny nauczyciel" (tamże) prowadzi ludzi do Chrystusa i przekazuje, jak należy wyznawać oraz żyć wiarą. Dzięki tzw. "charyzmatowi prawdy" (DV 8) biskup spełnia prorocką posługę poprzez misyjne głoszenie (ewangelizację) i katechezę.

We wspólnocie partykularnego Kościoła biskup jest "pierwszym katechetą" (CT 63); kieruje katechezą (CT 63). Katecheza stanowi jedno z podstawowych zadań jego posługi (CT 12).

Z taką działalnością wiąże się troska o "ludzi, pomoc i urządzenia, a także konieczne fundusze" (CT 63). Troskę o katechezę wyraża poprzez bezpośrednie interwencje w przekazywaniu Ewangelii wiernym i czuwaniu nad autentycznością wyznawania wiary, nad jakością tekstów i wykorzystywanych pomocy (CT 63). Biskup winien wzbudzać oraz podtrzymywać szczery, katechetyczny zapał, troszczyć się o odpowiednie przygotowanie katechetów do ich zadań, a także ustalić w diecezji całościowy, szczegółowy i spójny program katechezy, odpowiadający potrzebom wiernych, usytuowany w diecezjalnych planach duszpasterskich oraz skoordynowany z planami Konferencji Episkopatu (nr 222n.).

Kapłani, jako współpracownicy biskupów (PO 6.8.12), poprzez spełnianą posługę katechetyczną są "wychowawcami w wierze" (PO 6). Pobudzają także powołanie i pracę katechetów, niosąc im pomoc w realizacji katechetycznej misji. Szczególnym zadaniem proboszcza (KPK kan. 773) w dziedzinie katechezy jest: budzenie wspólnej odpowiedzialności w odniesieniu do katechezy, a także dowartościowanie katechetów i ich misji, troska o gruntowne przygotowanie katechezy i jej zaprogramowanie przez właściwe zorganizowanie i pokierowanie (CT 64), budzenie powołań do posługi katechetycznej, a także troszczenie się o formację katechetów, integrowanie katechezy z sakramentami i liturgią oraz utrzymanie więzi pomiędzy katechezą wspólnoty parafialnej a diecezjalnymi programami duszpasterskimi (nr 225).

Pierwszymi, którzy katechizują swoje dzieci, są rodzice. Doświadczenie chrześcijańskiej atmosfery rodzinnego domu, celebracja świąt, świadectwo wiary rodziców należą do "niezastąpionych" (CT 68). "Katecheza rodzinna wyprzedza każdą inną formę katechezy, towarzyszy jej i poszerza ją" (CT 68). Życie rodzinne staje się drogą wiary i szkołą życia chrześcijańskiego, w której rodzice oraz dzieci nawzajem się ubogacają. W misji rodziców pomaga katecheza skierowana do nich. Domowy Kościół jest pierwszym środowiskiem, w którym dzieci oraz młodzież mogą otrzymać prawdziwą katechezę.

Także osoby zakonne są powołane do posługi katechetycznej (CT 65). Powołanie to wypływa ze świadectwa ich konsekracji oraz z charyzmatu założycieli zakonów.

Posługa katechetyczna realizowana przez świeckich wynika z sakramentu chrztu i bierzmowania - sakramentów powołujących do misji kapłańskiej, prorockiej oraz królewskiej Chrystusa (AA 2).

Kościół pobudza i rozpoznaje to boskie powołanie i udziela misji do katechizowania. W zależności od sytuacji i potrzeb, jakie przeżywa wspólnota Kościoła, można uwzględnić różne typy katechetów, poczynając od "misyjnych", poprzez młodzieżowych, katechetów dla dorosłych, dla dzieci, katechetów prowadzących spotkania przedsakramentalne, katechetów dla osób trzeciego wieku, nieprzystosowanych i niepełnosprawnych, dla emigrantów i osób zepchniętych na margines. Lista ta, odnosząca się do różnych typów katechetów, nie jest zamknięta. Może być powiększona w zależności od sytuacji kulturowej i religijnej.

FORMACJA  KATECHETÓW

Szczególną rolę w partykularnym Kościele zajmuje formacja do katechetycznej posługi. Jednym z jej aspektów jest duszpasterstwo katechetów, w ramach którego można wyróżnić: wzbudzanie powołania do katechizacji, popieranie animatorów odpowiedzialnych za katechizację, którzy podejmują odpowiedzialność na poziomie diecezjalnym, regionalnym i parafialnym. Katecheci winni uczestniczyć zarówno w formacji podstawowej, jak i stałej. Diecezjalne duszpasterstwo katechetyczne powinno przyznać absolutne pierwszeństwo formacji katechetów świeckich. "Formacja katechetyczna osiąga swój szczyt i centrum wtedy, gdy zdobywa się odpowiedniość i zdolność do przekazywania ewangelicznego orędzia" (DCG(1971)111). Charakterystyczny cel katechezy winien przenikać całą formację katechetów (CT 5). Także aspekt eklezjalny winien towarzyszyć całej katechetycznej formacji.

Formacja katechetów służy potrzebom ewangelizacyjnym. Potrzeba więc, by katecheci byli równocześnie nauczycielami, wychowawcami i świadkami. Formacja winna obejmować następujące wymiary: "być", "wiedzieć" oraz "umieć działać". "Być" katechety dotyczy jego wymiaru ludzkiego oraz chrześcijańskiego poprzez dojrzewanie w wierze i apostolstwie. Wymiar "wiedzieć" przenika podwójną wierność orędziu Bożemu i człowiekowi. Wymiar "umiejętności działania" zmierza do uczynienia z katechety wychowawcy człowieka (CT 22).

Od katechety wymaga się dojrzałości ludzkiej, której wyrazem jest równowaga uczuciowa, zdolność relacji i dialogu, szacunek oraz miłość do katechizowanych (EN 79). Posługa katechetyczna winna żywić oraz karmić wiarę katechety, przyczyniając się do jej wzrostu. Formacja winna ożywiać świadomość apostolską katechety, jego zmysł ewangelizatora poprzez utożsamianie się z postacią Jezusa Chrystusa.

Katecheta jest świadkiem oraz nauczycielem. Potrzebuje formacji biblijno-teologicznej, która dostarczy znajomości orędzia chrześcijańskiego skupionego wokół osoby Jezusa Chrystusa. Duszą formacji pozostaje Pismo Święte (DCG(1971)112). Doktrynalnym punktem odniesienia winien być Katechizm Kościoła Katolickiego oraz katechizmy kościoła partykularnego lub lokalnego. Formacja winna tak oddziaływać na katechetę, aby mógł on nie tylko przekazać poprawnie ewangeliczne orędzie, lecz także przygotować katechizowanych na czynne przyjęcie tego orędzia.

Na kształt formacji katechetów wpływają nauki humanistyczne: psychologia i nauki społeczne. Spełniają one służebną rolę w działalności ewangelizacyjnej. Formacja katechetów winna przygotowywać ich do niesienia pomocy uczniom w pogłębianiu i dojrzewaniu wiary.

Katecheta winien osiągać własny styl katechizowania, dostosowując do swojej osobowości ogólne zasady katechetycznej pedagogii (DCG(1971)113); winien też być otwarty na metody aktywizujące grupy katechetyczne.

Formacja katechetów może istnieć także w ramach wspólnot chrześcijańskich, w których doświadcza swojego powołania i pogłębia zmysł apostolski. Należy zwrócić uwagę na formacyjny aspekt szkół o charakterze podstawowym dla katechetów oraz na poziomie diecezjalnym lub międzydiecezjalnym dla osób odpowiedzialnych za katechezą.

Podstawowe - podejmują się formacji obejmującej orędzie chrześcijańskie, znajomość człowieka, kontekst społeczno-kulturowy oraz pedagogię wiary. Drugi typ szkół dla odpowiedzialnych za katechezę będzie formował specjalistów różnych katechetycznych dziedzin. Formację katechetyczną na wyższym poziomie można otrzymywać w wyższych instytutach duszpasterstwa katechetycznego o zasięgu krajowym lub międzynarodowym. Struktura studiów winna być zorganizowana na wzór uniwersytetów. Powyższe uczelnie mogą przygotowywać nauczycieli katechetyki dla seminariów, domów formacyjnych lub szkół dla katechetów.

"MIEJSCA"  KATECHEZY

Rodzina, parafia, szkoła katolicka, stowarzyszenia, ruchy chrześcijańskie oraz kościelne wspólnoty są "miejscami" katechezy, czyli wspólnotowymi przestrzeniami, w których realizuje się katecheza (OLB 13). Te chrześcijańskie wspólnoty są początkiem, miejscem i celem katechezy. Katecheza jest zawsze ta sama, a "miejsca" katechizacji nadają jej charakterystyczne cechy. Rodzina jest "domowym kościołem" (LG 11), w którym rodzice są pierwszymi katechetami - wychowawcami w wierze. Rodzina jako "miejsce" katechezy przekazuje Ewangelię, dokonuje, dzięki świadectwu rodziców, wtajemniczenia w życie chrześcijańskie. Katechumenat chrzcielny jako "miejsce" katechezy formuje dorosłych, którzy pragną stać się chrześcijanami przez przyjęcie sakramentów wtajemniczenia.

Parafia stanowi najbardziej znaczące miejsce, w którym formuje się chrześcijańska wspólnota. W niej rodzi się i wzrasta wiara poprzez posługę słowa Bożego, w aspekcie nauczania, wychowania i świadectwa. Parafia pozostaje "krzewicielką i inspiratorką katechezy" (CT 67). Parafia winna objąć systematyczną katechezą - dorosłych (CT 43; DCG(1971)20), zauważając osoby obojętne religijnie, organizować przedsakramentalne katechezy. Bardzo ważną rolę w życiu parafii odgrywają małe wspólnoty kościelne. Znaczący wkład do formacji ludzkiej wnoszą katolickie szkoły poprzez stworzenie atmosfery przenikniętej ewangelicznym duchem, pomaganie młodzieży w rozwijaniu osobowości oraz porządkowanie ludzkiej kultury zgodnie z orędziem zbawienia. Posługa słowa może być wypełniana w szkołach w różnorodnych formach: szkolnego nauczania, katechezy czy homilii.

Ważną rolę formacyjną odgrywają stowarzyszenia i ruchy, w których katecheza jest zawsze podstawowym wymiarem formacji każdego ich członka. Wychowanie oparte na duchowości stowarzyszenia lub ruchu stanowi wielkie bogactwo dla Kościoła. W ostatnich latach bardzo rozpowszechniły się kościelne wspólnoty podstawowe, w których poszukuje się bardziej ludzkiego sposobu życia, gorliwego życia sprawami Kościoła. W nich pogłębiana jest przyjaźń, duch odpowiedzialności, kreatywność, odpowiedź na powołanie, zainteresowanie problemami świata i Kościoła. Katecheza przebiega w braterskim klimacie wspólnotowego życia.

ORGANIZACJA  DUSZPASTERSTWA  KATECHETYCZNEGO

Na terenie diecezji biskup przy pomocy referatu katechetycznego organizuje i kieruje katechetyczną działalnością. Referat katechetyczny ma za zadanie dokonywać analizy sytuacji (DCG(1971)100) diecezjalnej odnośnie do wychowania wiary, opracowywać programy działania (DCG(1971)103), formować katechetów oraz nieść im pomoc, opracowywać pomoce katechetyczne (DCG(1971)116-124), rozwijać i popierać instytucje katechetyczne (DCG(1971)126).

"Jest rzeczą wskazaną, ażeby różne diecezje zespalały własną działalność, jednocząc dla wspólnego pożytku doświadczenia i poczynania, obowiązki i pomoce; by diecezje bardziej przygotowane pomagały innym oraz by opracowywano program wspólnego działania obejmujący cały region" (DCG(1971)127). Zaleca się, by Konferencja Episkopatu powołała referat katechetyczny lub Ośrodek Krajowy do Spraw Katechezy, który służyłby potrzebom katechetycznym wszystkich diecezji w kraju poprzez publikacje, kongresy, środki społecznego przekazu, a także rozpowszechniał informacje i katechetyczne programy, koordynował działanie oraz pomagał diecezjom mniej rozwiniętym w dziedzinie katechezy. Może także nawiązać współpracę z zagranicznymi ośrodkami w celu wymiany doświadczeń i pomocy.

Posługę papieską w katechezie realizuje Ojciec Św. poprzez nauczanie oraz za pośrednictwem Kongregacji do Spraw Duchowieństwa. Kongregacja troszczy się o religijną formację wiernych, ogłasza normy dotyczące katechezy, czuwa nad przebiegiem katechetycznej formacji, udziela aprobaty Stolicy Świętej dla katechizmów oraz innych pism katechetycznych po uzgodnieniu z Kongregacją Nauki Wiary.

Dyrektorium zwraca uwagę na koordynację katechezy w jej strukturach i w ramach duszpasterstwa diecezjalnego, by lepiej ukazała się jedność partykularnego Kościoła (CD 17).

Każda diecezja winna kontynuować katechetyczny program, który w sposób systematyczny integruje różne katechetyczne procesy dotyczące dzieci i młodzieży, dorosłych i starszych wiekiem. Dyrektorium przypomina o katechezie stałej dla chrześcijan dorosłych. Należy wiązać działalność katechetyczną z działalnością misyjną. Katecheza powinna być postrzegana jako konsekwencja głoszenia misyjnego. Duszpasterstwo wychowania w diecezji winno ustalić konieczną koordynację między różnymi "miejscami", w których dokonuje się wychowanie wiary. Wszystkie działania wychowawcze kierują się do tej samej osoby: dziecka lub młodego. Stąd program wtajemniczenia chrześcijańskiego partykularnego Kościoła winien integrować różne zadania wychowawcze i uwzględniać wymagania nowej ewangelizacji.

Organizacja katechetycznej działalności zależy od wniosków pochodzących z analizy sytuacji religijnej, warunków socjologicznych, kulturalnych oraz ekonomicznych. Następnym etapem jest sformułowanie programu działania, który określa cele, środki katechetycznego duszpasterstwa i normy z uwzględnieniem lokalnych potrzeb.

Działalność katechetyczna potrzebuje także narzędzi roboczych wykorzystywanych w katechizacji. Należą do nich: dydaktyczne teksty, przewodniki dla katechetów i rodziców oraz środki audiowizualne, dla których kryterium doboru powinna być wierność Bogu i człowiekowi.

Biskup diecezjalny - pierwszy katecheta lokalnego Kościoła - odpowiada za publikację katechizmów, których wyznacznikiem jest zgodność z Katechizmem Kościoła Katolickiego oraz uwzględnienie norm i kryteriów przedstawiania orędzia ewangelicznego nakreślonego przez Dyrektorium ogólne o katechizacji.

Dyrektorium przypomina, że skuteczność katechezy jest nieustannym darem Bożym za pośrednictwem działania Ducha, Ojca i Syna. Ani katecheza, ani ewangelizacja nie jest możliwa, bez działania Boga za pośrednictwem Ducha Świętego (EN 75). Najzdolniejszy katecheta, najdoskonalsze metody dydaktyczne nie są w stanie zastąpić dyskretnego działania Ducha Świętego, który jest podmiotem całej misji Kościoła (RM 21) oraz najlepszym katechetą. Duch Święty jest "głównym sprawcą całego dzieła katechizacji i nauczycielem tych, którzy je wykonują" (CT 72).

opr. ab/ab