Symbolika (XV)

Słowem „paramenty” (łac. paramenta znaczy - szaty ozdobne) określamy szaty liturgiczne, jak ornaty, stuły, alby, komże, kapy itp. Dawniej paramentami nazywano wszelkie sprzęty stosowane w liturgii Kościoła. Szaty liturgiczne wywodzą się z odzieży świeckiej. W ciągu IV i V stulecia strój liturgiczny coraz bardziej zaczął odróżniać się od ubiorów świeckich. Od czasów dynastii Karolingów zaczęto szaty liturgiczne wzbogacać bogatymi haftami i innymi ozdobami. Szaty te miały też swoje kolory. W poszczególnych regionach Kościoła stosowano różną kolorystykę szat. Ujednolicenie pod tym względem dla całego Kościoła było dziełem papieża św. Piusa V reformującego liturgię z polecenia Soboru Trydenckiego (1545-1563).

W Ogólnym Wprowadzeniu do Mszału Rzymskiego, wyd. III, nr 335 (skrót= OWMR) czytamy: „W Kościele, który jest Ciałem Chrystusa, nie wszyscy członkowie pełnią jednakowe czynności. To zróżnicowanie funkcji w sprawowaniu Eucharystii ukazuje się zewnętrznie przez różnorodność szat liturgicznych. Dlatego szaty powinny być znakiem funkcji właściwej każdemu z posługujących. Poza tym szaty liturgiczne winny podkreślać piękno świętych czynności. Szaty, jakie mają ubierać kapłani, diakoni, a także pełniący posługi świeccy, przed oddaniem do użytku liturgicznego mogą zostać pobłogosławione zgodnie z obrzędem podanym w Rytuale Rzymskim (Obrzędy błogosławieństw dostosowane do zwyczajów diecezji polskich, t. 2, Katowice 1994, nr 1068-1084).

Co do koloru szat liturgicznych należy zachować tradycję, mianowicie:

a) Koloru białego używa się w Oficjach (Liturgia Godzin) i Mszach Okresu Wielkanocnego i Narodzenia Pańskiego; w święta i wspomnienia Chrystusa Pana, z wyjątkiem tych, które dotyczą Jego Męki; w święta i wspomnienia Najświętszej Maryi Panny, świętych aniołów, Świętych, którzy nie byli męczennikami, w uroczystości Wszystkich Świętych (1 listopada) i św. Jana Chrzciciela (24 czerwca), w święta św. Jana Ewangelisty (27 grudnia), Katedry św. Piotra (22 lutego) i Nawrócenia św. Pawła (25 stycznia).

b) Koloru czerwonego używa się w Niedzielę Męki Pański (Palmowa), w Wielki Piątek, w niedzielę Zesłania Ducha Świętego, w Mszach ku czci Męki Pańskiej, w główne święta Apostołów i Ewangelistów, i w dni świętych męczenników.

c) Koloru zielonego używa się w Oficjach i Mszach Okresu Zwykłego.

d) Koloru fioletowego używa się w Okresie Adwentu i Wielkiego Postu. Można go stosować w Oficjach i Mszach za zmarłych.

e) Koloru czarnego można używać w Mszach za zmarłych.

f) Koloru różowego, jeśli jest taki zwyczaj, można używać w niedzielę Gaudete (3. Adwentu) i w niedzielę Laetare (4. Wielkiego Postu).

g) W dni bardziej uroczyste można używać okazalszych szat liturgicznych, chociaż nie są w kolorze dnia (np. złotego)

W odniesieniu do kolorów liturgicznych Konferencje Episkopatów mogą ustalić i przedstawić Stolicy Apostolskiej inne zasady, które by lepiej odpowiadały potrzebom i duchowi poszczególnych narodów.

Do sporządzania szat liturgicznych oprócz tradycyjnych materiałów można używać tkanin naturalnych, właściwych danemu krajowi oraz tkanin sztucznych, byleby odpowiadały powadze liturgii i osoby. Decyzja w tej sprawie należy do Konferencji Episkopatu.

Piękno i wartość każdej szaty liturgicznej zależą od użytego materiału i formy szaty, a nie od nadmiaru dodatkowych ozdób. Dozwolone są ozdoby figuralne czy symbole wskazujące na sakralne zastosowanie tych szat, ale nie takie, które nie przystoją ich sakralnemu przeznaczeniu.

Msze obrzędowe sprawuje się w szatach koloru przewidzianego dla danej Mszy albo w białym lub świątecznym; Msze w różnych potrzebach - w szatach koloru dnia lub okresu albo w kolorze fioletowym, jeżeli mają charakter pokutny; Msze wotywne - w szatach koloru odpowiedniego dla danej Mszy albo w kolorze dnia lub okresu liturgicznego” (OWMR 343-344, 346-347).

Przyjrzyjmy się obecnie poszczególnym szatom liturgicznym i ich symbolice.

Humerał swoje źródło ma w chuście noszonej na szyi. Jako część stroju liturgicznego stosowano go już w wieku IX. Symbolizuje on hełm zbawienia przeciwko napaściom szatana. Po Soborze Watykańskim II można go nie stosować, jeżeli alba dokładnie osłania zwykły nasz strój wokół szyi (OWMR 336).

Alba wywodzi się z tuniki sięgającej do stóp, z długimi rękawami. W wiekach średnich przyozdabiano ją paskami, natomiast od wieku XVII - koronkami. Alba jest symbolem czystości naszej duszy ubogaconej łaską uświęcającą. „Szatą liturgiczną wspólną dla wszystkich szafarzy wyświęconych (biskup, prezbiter, diakon) i ustanowionych jakiegokolwiek stopnia (lektor, akolita) jest alba (...) Alby nie można zastępować komżą, nawet nałożoną na sutannę, wtedy gdy wkłada się ornat lub dalmatykę albo gdy zamiast ornatu czy dalmatyki używa się samej stuły (por. OWMR 336).

Pasek (cingulum) używa się do przepasania alby i podniesienia jej, gdy jest za długa. Dawniej odmawiana przy zawiązywaniu cingulum modlitwa widziała w nim symbol czystości, gdyż przepasuje ono lędźwie, „uważane za siedzibę pożądliwości” (T. Sinka). Obecnie można paska nie używać, jeżeli alba jest dobrze dopasowana do osoby celebransa lub innego usługującego (OWMR 336).

Komża powstała ze skrócenia alby i powinna mieć szerokie rękawy. Od wieku XIV powszechnie stosowano ją jako szatę liturgiczną we wszystkich czynnościach liturgicznych, w których nie obowiązywało używanie alby. Komża ma podobną symbolikę jak alba. Obecnie także komżę można stosować w tych czynnościach liturgicznych, w których nie jest absolutnie konieczne użycie alby. Trzeba jednakże zaznaczyć, że alba w posoborowej liturgii ma „pierwsze miejsce” przed komżą.

Stuła wywodzi się z insygniów wyższych urzędników rzymskich. Na Wschodzie od IV stulecia nosiło ją niższe duchowieństwo, natomiast na Zachodzie stosowano ją od wieku VII. Na początku stuła miała kolor biały, później przybierała barwę ornatu, dalmatyki lub kapy. W stule widzi się symbol szaty godowej, otrzymanej dzięki zasługom śmierci i zmartwychwstania Chrystusa, tzn. łaski uświęcającej i nieśmiertelności. „Kapłan nosi stułę zawieszoną na szyi i zwisającą na piersi; diakon zakłada stułę na lewe armię, prowadzi ją ukośnie przez piersi do prawego boku i tam ją spina lub wiąże (OWMR 340).

Ornat swoje źródło ma w wierzchniej szacie rzymskiej stanowiącej rodzaj płaszcza dookoła zamkniętego, otaczającego całe ciało danej osoby, z jednym tylko otworem dla przetknięcia głowy. Od V wieku płaszcz ten stał się strojem kapłańskim. Do wieku XII ornatu używano nie tylko we Mszy Świętej, ale także w innych czynnościach liturgicznych. Od XIII stulecia zaczęto go przecinać z boków, a w XVII w. zostały tylko dwa płaty materiału z przodu i z tyłu celebransa. W ornacie widziano symbolikę Bożej miłości, która przekreśla wszystkie nasze grzechy, a także słodkiego jarzma Pańskiego (T. Sinka). Po Soborze Watykańskim powszechnie powrócono do dawnej formy ornatu (tzw. ornat gotycki). Obowiązkowo kapłan nakłada go do celebracji Mszy Świętej, może w nim także odprawiać liturgię następującą bezpośrednio po Mszy, np., adorację eucharystyczną, procesję teoforyczną, Gorzkie Żale itp. W koncelebrze kapłani koncelebrujący (poza głównym celebransem) mogą sprawować Eucharystię bez ornatu, szczególnie w wypadku ich braku (cdn).

opr. aw/aw