Symbolika (XVII)

W Ogólnym Wprowadzeniu do Mszału Rzymskiego (III wyd.) czytamy odnośnie do problematyki naczyń liturgicznych: „Wśród przedmiotów wymaganych do sprawowania Mszy Świętej specjalnym szacunkiem należy otaczać naczynia liturgiczne, głównie kielich i patenę, w których ofiaruje się chleb i wino, konsekruje się i spożywa. Naczynia liturgiczne należy wykonywać ze szlachetnego metalu. Jeśli zostały wykonane z metalu ulegającego korozji lub mniej szlachetnego od złota, winny być zasadniczo wewnątrz pozłocone. Na mocy decyzji Konferencji Episkopatu, zaaprobowanej przez Stolicę Apostolską, naczynia liturgiczne mogą być wykonane także z innych materiałów trwałych i takich, które w powszechnym przekonaniu danego kraju są materiałami szlachetnymi, np. z kości słoniowej lub z jakiegoś twardego drewna, byleby były stosowane do użytku liturgicznego. W tym przypadku pierwszeństwo należy przyznać tworzywom, które się łatwo nie łamią ani nie ulegają zniszczeniu. Odnosi się to do wszystkich naczyń przeznaczonych do składania w nich hostii, jak patena, puszka, kustodia, monstrancja itp. Kielichy oraz inne naczynia przeznaczone do przechowywania Krwi Pańskiej muszą mieć czaszę z takiego materiału, który nie wchłania płynów. Podstawa może być wykonana z innych tworzyw trwałych i szlachetnych. Do konsekrowania hostii można używać jednej głębszej pateny, na której złożony jest chleb dla kapłana i diakona oraz innych usługujących i wiernych. Artysta może ukształtować formę naczyń liturgicznych zgodnie z wymogami sztuki poszczególnych krajów, byleby naczynia te nadawały się do użytku liturgicznego, do którego są przeznaczone” (OWMR 327 — 332).

Kielich. W pierwotnej gminie chrześcijańskiej do liturgii używano naczyń przynoszonych z domów, wśród nich także kielichy wykonane z różnych materiałów, jak szkło, złoto, srebro, brąz, miedź albo róg, niekiedy drewno. Cesarz Konstantyn Wielki podarował bazylice na Lateranie oraz na Watykanie i innym kościołom szczerozłote kielichy o wadze ponad 3,5 kg każdy. Wielkie złote kielichy o wadze przeszło 12 kg podarował bazylice św. Piotra cesarz Karol Wielki. Dawniej kielichy posiadały z dwóch stron uchwyty. W czasach średniowiecznych na nóżce coraz częściej ozdabianej drogimi kamieniami powstawał węzeł, który zastępował dawne uchwyty boczne. Kielichy o szerokiej czaszy z epoki romańskiej zaniknęły w XIII i XIV w., a zamiast nich powstały kielichy gotyckie, których czara miała przekrój trójkątny. W okresie baroku wykonywano kielichy o kształtach fantazyjnych i asymetrycznych, gdzie czara miała kształt tulipana. W pierwszym tysiącleciu rozróżniano w Kościele kielich kapłański przeznaczony do konsekracji wina i kielich wiernych do Komunii pod dwiema postaciami, którego używanie zanikło w wieku XIII wraz z zaniechaniem Komunii pod dwiema postaciami.

Naczyniem liturgicznym związanym bezpośrednio z kielichem jest patena. Dopóki konsekrowano chleb kwaszony w formie bułek, pateny miały odpowiednio większe rozmiary w formie tac z dwoma uchwytami. Pateny ofiarowane przez cesarza Konstantyna Wielkiego miały wagę 8-9 kg. Dawniej pateny ozdabiano drogimi kamieniami. Obecnie, jak wspomniano wyżej patena powinna mieć takie rozmiary, aby można na niej położyć hostię dla kapłana oraz chleb dla usługujących oraz obecnych na Eucharystii wiernych świeckich (J. Wierusz-Kowalski).

Do wyposażenia kielicha i pateny należy korporał czyli mała lniania serweta, puryfikaterz czyli płócienny ręczniczek służący do osuszania kielicha obmytego wodą po spożyciu przez kapłana Komunii pod postacią wina, palka, tzn. mała kwadratowa lniana koperta naciągnięta na sztywny kartonik, którą kładzie się na kielichu w czasie Mszy Świętej. Welon jest kawałkiem płótna w kolorze ornatu lub zawsze biały, którym należy zawsze nakryć kielich przygotowany do Mszy Świętej.

Cyborium (w języku łac. — puchar) zwane jest potocznie puszką, służy do przechowywania konsekrowanych małych hostii poza Mszą Świętą w tabernakulum. Powinno być przeznaczone dla Komunii chorych, jednak, niestety, udziela się tych hostii jako Komunii wiernym obecnym na Mszy Świętej, chociaż powinni otrzymać Eucharystię z darów konsekrowanych w eucharystycznej ofierze, w której uczestniczą. Każde cyborium powinno być okryte welonem (sukienką) w kolorze białym lub złotym, który może być ozdobiony eucharystycznymi symbolami.

Monstrancja (z języka łac. — monstrare, czyli ukazywać) jest naczyniem liturgicznym służącym do ukazywania Ciała Chrystusa wiernym w celu adoracyjnym. Swój kształt monstrancja zawdzięcza relikwiarzom, dlatego najstarsze monstrancje (z wieku XIII) miały kształt wieżyczek lub gotyckich kościołów. Monstrancje z czasu baroku miały kształt słońca z promieniami, nieraz formę krzyża, krzaku róży lub serca. Hostia w monstrancji jest przytrzymywana małym półkolistym uchwytem, zwanym po łacinie lunula, tzn. „mały księżyc”. Lunulę po zakończeniu wystawienia Najświętszego Sakramentu przechowuje się w osobnym naczyniu nazywanym custodia (kustodium).

Ampułki znano w wieku V- VI. Są nimi małe naczynia z metalu albo szkła, zawierające wino i wodę. Stawia się je na tacce i na kredensie.

Tacka do mycia rąk i dzbanuszek oraz woda powinny być używane w Mszach Świętych pontyfikalnych sprawowanych przez biskupa.

Dzwonki przy ołtarzu służą do dawania znaków zgromadzonym wiernym o ważniejszych momentach liturgii mszalnej lub pozamszalnej.

Kadzielnica (z języka łac. — thuribulum, incensorium) jest naczyniem zawierającym rozżarzone węgle potrzebne po zasypaniu kadzidła do okadzenia Najświętszego Sakramentu oraz w liturgii mszalnej, sakramentalnej oraz Liturgii Godzin (Jutrznia i Nieszpory) Kadzidło przechowuje się w osobnym naczyniu zwanym z języka łac. — acerra, później — navicula, czyli łódka, ponieważ swoim kształtem przypomina małą łódź.

Wodę święconą przechowuje się w osobnym głębokim naczyniu mającym zwykle kształt kociołka. Kapłan pokrapia wiernych wodą święconą, używając metalowego kropidła lub wykonanego ze słomy ryżowej (J. Wierusz-Kowalski).

Relikwiarz (z języka łac. — reliquiae czyli szczątki) służy do przechowywania relikwii czyli szczątków świętego lub błogosławionego. Relikwiarz swoim kształtem często przypomina małą monstrancję.

Wspomniane wyżej Ogólne Wprowadzenie do Mszału Rzymskiego (III wyd.) poleca zachować zwyczaj budowania w zakrystii studzienki, do której zlewa się wodę po umyciu naczyń liturgicznych i wypraniu bielizny kielichowej (OWMR 334).

Ks. Stanisław Hołodok

opr. aw/aw