Bóg Mormonów

Artur Marek Wójtowicz

BÓG MORMONÓW

Copyright © Wydawnictwo WAM 2003

Wstęp

Często na ulicach większych miast spotykamy młodych, elegancko ubranych, przedstawicieli Kościoła chrześcijańskiego¹, którzy oferują nam ukazanie pełni Objawionej Prawdy, czyli Ewangelii XX wieku. Prawdy bowiem, które są głoszone przez Kościół katolicki — jak twierdzą — są nieaktualne już od II wieku po Chrystusie.

Ich zdaniem, 21 września 1823 r. anioł Moroni (czy też Moro) przekazał pełnię Odwiecznej Ewangelii Josephowi Smithowi, którą jego duchowi synowie pragną — z Bożego polecenia — ukazać światu jako odnowioną przez samego Stwórcę zazdrosnego o swój prawdziwy Kościół (por. NiP 1,30; Mos 11,22; 13,13), w ten to bowiem sposób przedstawiciele tego wyznania definiują swoją wspólnotę.

Aby uzyskać zbawienie, musimy zatem — jak mawiają mormoni — bezwzględnie zaufać Bogu, którego starają się nam ukazać (por. He 2,2), a także odpokutować za swoje grzechy (por. Nip 10.67) i przyjąć chrzest w imię Jezusa Chrystusa (por. KM 8,24). Jedyna prawda jest zawarta w ich Odwiecznej Ewangelii — Księdze Mormona oraz w księgach zatytułowanych: Nauki i Przymierza oraz Perła Wielkiej Wartości, które należy przyjąć jako księgi objawione (przez samego Boga prorokom XIX wieku) na równi z Biblią².

Mówiąc o Bogu mormonów, nie sposób nie porównać ich obrazu Boga do chrześcijańskiej wizji Boga. Konieczne jest więc przeprowadzenie krytycznej analizy zagadnień zawartych w Księdze Mormona.

Kiedy się analizuje teologię mormońską, nasuwają się samorzutnie pytania: Czy w ideach Kościoła Jezusa Chrystusa pojawia się chrześcijańska wizja Trójcy Świętej, czy też istnieje tam politeizm? Czy wizja Boga z mormońskich pism natchnionych nie jest przypadkiem sprzeczna z biblijną? Należy bowiem pamiętać o tym, iż pierwszy punkt Zasad wiary, które Smith opublikował w „Times and Seasons” z 1 marca 1842 r., głosił i głosi po dziś dzień: „Wierzymy w Boga, Wiecznego Ojca, w Jego Syna, Jezusa Chrystusa i w Ducha Świętego”. Czy zatem mormoni są, czy nie są chrześcijanami?

Hans Küng razem z Karlem Rahnerem wysunęli tezę, że słowa Credo in Deum Patrem omnipotentem winny być słowami ekumenicznego wyznania wiary³, a zatem powinny jednoczyć cały świat chrześcijański. Jeżeli mormoni akceptują te słowa, to powstaje problem: czy można nazwać ich chrześcijanami? Czy akceptując powyższe słowa, rozumieją je tak samo jak inne Kościoły chrześcijańskie?

Tak więc, by temat Kościoła Jezusa Chrystusa stał się wszystkim bardziej zrozumiały i bliższy, konieczne jest zapoznanie się ze źródłami i początkami powstania owej wspólnoty.

23 grudnia 1805 r. w Sharon (w stanie Vermont, USA) przyszedł na świat Joseph Smith jr. Zdaniem holenderskiego naukowca M.H.A. van der Valka, który poświęcił się studiowaniu życiorysu Smitha, był on synem alkoholika i kobiety „parającej się” magią⁴. Gdy Joseph miał 10 lat (czyli ok. 1815), jego rodzina przeprowadziła się do stanu Nowy Jork. W tym czasie tematy religijne stawały się przyczyną ożywionych dysput w Stanach Zjednoczonych. Przez wielu religiologów, jak i religioznawców, okres ten został nazwany mesjanizmem amerykańskim⁵, i nie ma w tym nic dziwnego, skoro uświadomimy sobie, iż w północnych stanach prowadziły wówczas ożywioną działalność liczne ruchy adwentystyczne, zapowiadające rychły koniec świata. Rodzina Smithów miała więc styczność zarówno z metodystami, jak i prezbiterianami. Prawdopodobnie na tej też podstawie wysuwa się przypuszczenia, że teologia mormońska została „okraszona” północnoamerykańskim protestantyzmem. Inni „mormonolodzy” dostrzegają w niej idee adwentystyczne⁶, albowiem w późniejszym okresie sam Smith głosił przepowiednie o bliskim przyjściu Mesjasza (por. NiP 77), które mogły mieć swoje korzenie w ideach mesjanizmu Williama Millera. Przez dłuższy czas Joseph nie mógł się zdecydować, do którego ze znanych mu Kościołów ma wstąpić. Udał się więc do lasu i tam oddając się medytacji, rozważał cytat z Listu św. Jakuba (1,5): „Jeżeli zaś komuś z was brakuje mądrości, niech prosi o nią Boga”. Podczas gorliwej modlitwy odwiedzają go dwie postacie, które przedstawiają się jako Bóg Ojciec i Syn Boży. „Wszechwładna Dwójca” nakazała młodemu Josephowi oddać się medytacjom i oczekiwać na kolejne wskazówki z Jej strony.

21 września 1823 r., udając się na spoczynek i mając całkowitą pewność (jak opisuje w swojej historii) ponownego spotkania się z Bogiem, Smith oddaje się gorliwej modlitwie, aby przyspieszyć zapowiedziane spotkanie. Bóg, widząc starania swojego sługi, zsyła mu z nieba anioła Moroniego. Posłaniec wskazuje Josephowi miejsce, gdzie przed wiekami została zakopana, wyryta na złotych płytach, księga, opisująca dzieje pradawnych mieszkańców kontynentu amerykańskiego. Joseph miał tam także odnaleźć dwa szlachetne kamienie oprawione w srebro, zwane w Starym Testamencie — Urim i Tummim. Dla podkreślenia wiarygodności osoby anioła jego przesłanie poparte zostało częstym, zbyt natarczywym wszakże cytowaniem proroctw Starego Testamentu⁷. Wspomniane płyty z wygrawerowaną Ewangelią XIX wieku Smith odnalazł niedaleko wioski Manchester (stan Nowy Jork). Jednakże nie zabrał ich stamtąd, uważał bowiem, że ma jedynie obowiązek odpowiedniego zabezpieczenia „skarbu”.

W październiku 1825 r. Joseph podjął pracę u Josjasza Stoala, polegającą na poszukiwaniu zaginionej kopalni srebra. Emma Hale (z którą zawarł związek małżeński 18 stycznia 1827) twierdziła, że Smith cierpiał na dziedziczną chorobę neuropatyczną⁸. Problemy związane ze złym stanem zdrowia psychicznego nasilały się wraz ze spotęgowaniem prześladowań ze strony ciekawskich ludzi, którzy postrzegali Josepha jako typowego „oglądacza szkła”⁹.

Pod wpływem represji Joseph wraz z żoną ucieka do stanu Pensylwania, a gdy jego przeciwnicy i tam docierają, przenosi się ze swoimi zwolennikami jeszcze dalej na południe kraju. Odnalezione tablice (w lutym 1828) przekazuje do odczytania prof. Charlesowi Anthonowi z Uniwersytetu Columbia w Nowym Jorku. Zarówno ten poważny naukowiec, jak i dr Mitchell stwierdzili autorytatywnie, że dzieło to zostało napisane w języku egipskim — reformowanym¹⁰. Pod „natchnieniem Ducha” Smith zaczyna tłumaczyć Księgę Mormona w 1829 r. przy pomocy dwóch zaufanych skrybów.

Kościół Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich (Church of Jesus Christ of Latter-day Saints) powstał oficjalnie 24 kwietnia 1838 r. (NiP 115,4). Jego fundamentalna reguła zawarta jest we wspomnianej już wyżej Księdze Mormona. Joseph Smith wraz ze swoim bratem „patriarchą” Hyrumem zginęli bestialsko zamordowani w Carthage (w stanie Illinois) 27 czerwca 1844 r. (NiP 135), pełni przekonania, że dzięki Bożej interwencji prawowity Kościół będzie dalej się rozwijał. W tym miejscu należy nadmienić, iż bracia Smith zginęli nie jako męczennicy za wiarę, lecz z powodu niemoralności swoich czynów.

Następnym prezydentem Kościoła został Brigham Young, znany ze skrajnie rasistowskich poglądów. Pod „natchnieniem Ducha” uzupełnił on Nauki i Przymierza. Na podbudowie doktryny Smitha stworzył dogmaty mormońskie, objawiające jego zdaniem w pełni tajemnicę Boga Trójosobowego. W 1851 r. stanął na czele stanu Utah jako gubernator, tworząc po długim exodusie Królestwo Wybranych nad Wielkim Słonym Jeziorem¹¹ ze stolicą w Salt Lake City¹². 29 sierpnia 1877 r. umiera drugi i ostatni prorok XIX wieku, dzięki któremu, jak twierdzą mormoni, mogły zostać skompletowane prawie wszystkie dzieła natchnione przez Pana.

Pierwsi misjonarze mormońscy pojawili się na terenie Polski już w 1909 r. i od razu rozpoczęli działalność propagandową. Jednak dopiero u progu 2000 r. można było zauważyć bardziej dynamiczny rozwój tej organizacji i dlatego problem mormonów staje się coraz bardziej aktualny¹³.

Materiały źródłowe, wykorzystane w tej pracy, można podzielić na trzy zasadnicze grupy:

•  Biblia, Księga Mormona, Perła Wielkiej Wartości i Nauki i Przymierza — jako tzw. pisma natchnione.
• Pisma doktrynalne Younga, które nie zostały przetłumaczone na język polski ze względu na nikłą liczbę wyznawców w naszym kraju.
• Różnego rodzaju komentarze do pism natchnionych, a także proklamacje prezydenta Kościoła (które w każdej chwili mogą stać się pismami natchnionymi), publikowane w czasopismach: „Ensigne” i „Liahona”.

Problematykę fundamentalizmu teologii mormońskiej podjął w publikacjach o tematyce teologicznej Secondin Bruno OCD na łamach „Communio”¹⁴, natomiast ks. Jan Krucina poruszył w „Colloquium Salutis” zagadnienie enigmatyczności i celu działania ruchów chiliastycznych¹⁵.

W pracy zastosowano metodę analityczno-krytyczną. Dwa pierwsze rozdziały pracy zawierają analizę treści zawartych w natchnionych pismach Kościoła Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich na temat Boga, a także omawiają wizję trzech Osób Boskich, jaka została ukazana przez autorów tychże pism. Dla tego typu rozważań jedynie Biblia może być właściwą płaszczyzną dialogu między mormonami a chrześcijanami, o czym warto pamiętać. Krytyczna część pracy zajmuje się natomiast problemem logicznej spójności w tych pismach oraz sprzecznościami między chrześcijańską wizją Boga, zawartą w Biblii, a wizją ukazaną przez Księgę Mormona.

PRZYPISY

¹ Wszystkie nazwy, takie jak Kościół, Kościół Jezusa Chrystusa pisane w pracy kursywą, odnoszą się do mormonów. Również kursywą złożone zostały teksty pochodzące z „pism natchnionych” mormonów.

² Po włączeniu członka do Kościoła poprzez chrzest księgi napisane przez
J. Smitha i B. Younga w każdej interpretacji stają się ważniejsze od Biblii. Powstaje zatem pytanie, której księgi należy słuchać, kiedy wypowiedzi Boga wydają się sprzeczne?

³ H. Küng, Credo, Warszawa 1995, s. 25.

⁴ Por. Z. Renker, Unsere Brüder in den Sekten, die Mormonen, Limburg 1964,
s. 17-18. M. Gajewski w artykule Kościół Świętych Dni Ostatnich („Sekty i Fakty”, 9 (2001), s. 36) tak oto scharakteryzował Josepha: „był człowiekiem o dość niskim poziomie kulturalnym i intelektualnym. Przez swoich braci często nazywany analfabetą, zasłynął z wielkiej łatwości w wymyślaniu różnych historyjek i opowiadań”.

⁵ Wiele źródeł podaje trzy tego powody. W XIX wieku do Ameryki przybywały rzesze imigrantów w poszukiwaniu zarówno lepszego losu, jak i fortuny. Przybysze należeli do różnych wyznań i narodowości, co tworzyło swoistą mieszankę. Dodatkowych źródeł niepokojów i napięć należałoby się dopatrywać w rewolucji przemysłowej, jaka w dużym stopniu objęła stany północne. Trzeci aspekt, na który należy zwrócić szczególną uwagę, to wzrost przestępczości i powstawanie rozlicznych mafii. Nic więc dziwnego, że ludzie oczekiwali szybkiego końca świata. Z dużą żarliwością słuchali też wszystkich „proroków”, którzy o nim mówili. W 1745 r. bracia Wesley stali się sprawcami tzw. „pierwszego przebudzenia” metodystycznego, w 1830 r. zaś niejaki Finney głosił „drugie przebudzenie”. W rok później baptysta William Miller, rolnik ze stanu Nowy Jork, powołał do istnienia „ruch adwentystyczny”, z którego wywodzą się liczne sekty. Istotną cechą północnoamerykańskiego adwentyzmu był antykatolicyzm. Przeżywał on najboleśniejszy kryzys w 1843 r., kiedy to nie sprawdziło się głoszone przez niego proroctwo o końcu świata. Por. E. Bagiński, Świadkowie Jehowy. Pochodzenie — Historia — Wierzenia, Kraków 1997, s. 11-20; A.J. Sarwa, Herezjarchowie i schizmatycy, Poznań 1991, s. 174. Zdaniem M. Libiszowskiej-Żółtkowskiej, mormoni powstali jako skutek „drugiego przebudzenia” — Second Great Awakening (Model małżeństwa i rodziny u mormonów, [w:] Małżeństwo i rodzina w religiach świata, pod red. W. Pałubickiego, Gdańsk 1995, s. 124).

⁶ Patrz hasło Mormoni, [w:] ABC chrześcijanina — mały słownik, Warszawa 1996, s. 161.

⁷ Por. Józef Smith — Historia, [w:] Perła Wielkiej Wartości, Salt Lake City 1989, s. 45-47.

⁸ Por. Z. Renker, Unsere Brüder..., s. 18-19.

⁹ Była to praktyka okultystyczna, polegająca na ciągłym wpatrywaniu się w kamień w celu odnalezienia zaginionego skarbu. Być może Smith wierzył w odnalezienie ukrytych kopalni srebra, których poszukiwał w „opętańczej” manii — por. Uwaga! Sekty!, Częstochowa 1998, s. 26-27. P. Goluszko w artykule Jak Mormoni ukrywają swoją historię przytacza całe fragmenty z procesu, jaki został wytoczony Josephowi w stanie Nowy York (20 marca 1826), oraz werdykt skazujący Smitha wraz z towarzyszami na karę w wysokości 2,68 dolara za wróżenie z przeźroczystego kamienia (aiwpa). Zaś sam autor Księgi Mormona podaje w swym dziele liczne analogie do procederu szukania skarbów (por. He 12,18-19; 13,19.34-36). Zob. też M. Gajewski, Kościół Świętych..., s. 36.

¹⁰ Żadne źródło nie podaje informacji o istnieniu takiego języka. Nigdzie też nie odnaleziono jakichkolwiek wykopalisk przedstawiających taką kulturę, ani na terenie Egiptu, ani gdzie indziej na świecie.

¹¹ Jest to prehistoryczne słodkie jezioro położone na wysokości 1280 m n.p.m. Według badań, 30 000 lat temu swym zasięgiem obejmowało stany: Utah, Newada i Idaho. W 1851 r. miało rozlewisko o powierzchni 4,6 tys. km2. W latach 1900-04 jezioro wyschło. Rocznie pobiera się z niego 8 tys. ton soli. Długość jeziora wynosi 150 km, szer. — 100 km; wpływa do niego 5 rzek.

¹² Zob. M. Eliade — I. P. Couliano, Słownik religii, Warszawa 1994, s. 260.

¹³ Zob. M. Martyniak, Mormoni, „Nasza Rodzina”, 5 (1996), s. 15; L. M. Szwengrub, Filiponi i mormoni, „Rocznik Wolnej Myśli”, 1961, s. 194-196. M. Gajewski natomiast przekazuje informację, że w 1926 r. przybyła do Polski pierwsza oficjalna misja mormońska. W trzy lata później poświęcono pierwszą kaplicę. W 1971 r., w wyniku licznych problemów, mormońska gmina została rozwiązana. W 6 lat później jednak została ponownie reaktywowana (Kościół Świętych..., s. 37).

¹⁴ Fundamentalizm: Skostniała prawda — wyzwania i niebezpieczeństwa, „Communio”, 11:3 (1991), s. 35-48.

¹⁵ Ruchy religijne i sekty — wyzwanie Kościoła, „Colloquium Salutis”, 20 (1988), s. 95-107.

opr. ab/ab