Nauka Nowego Testamentu o zmartwychwstaniu ciała

o. Tomasz Dąbek Życie Po Śmierci I co dalej... ISBN: 978-83-61533-53-5 wyd.: Wydawnictwo PETRUS 2009

Spis wybranych fragmentów Wiara w życie wieczne w Starym Testamencie Nauka Nowego Testamentu o zmartwychwstaniu ciała Zapowiedzi zmartwychwstania umarłych na końcu czasów. Sąd ostateczny

Nauka Nowego Testamentu o zmartwychwstaniu ciała

a) Zapowiedzi zmartwychwstania umarłych na końcu czasów. Sąd ostateczny

W Nowym Testamencie spośród Ewangelii najwięcej o zmartwychwstaniu umarłych mówi Ewangelia św. Jana. W mowie po uzdrowieniu chromego nad Sadzawką Owczą Jezus powiedział: „nadchodzi godzina, nawet już jest, kiedy to umarli usłyszą głos Syna Bożego, i ci, którzy usłyszą, żyć będą” (J 5,25). „Umarli” to grzesznicy, umarli na duchu, którzy słyszą Dobrą Nowinę dającą im życie wieczne dzięki wierze: „Nadchodzi bowiem godzina, kiedy wszyscy, co są w grobach, usłyszą głos Jego: ²⁹ i ci, którzy pełnili dobre czyny, pójdą na zmartwychwstanie do życia; ci, którzy pełnili złe czyny — na zmartwychwstanie do potępienia” (J 5,28-29). Drugie zdanie odnosi się do czasów ostatecznych w sensie ścisłym, dotyczy wyraźnie zmartwychwstania umarłych, Sądu Ostatecznego, podczas gdy pierwsze — do czasów ostatecznych w sensie szerszym rozpoczętych przyjściem i misją Chrystusa — Mesjasza, zakładającego Królestwo Boże, które ma zmierzać do swego kresu na końcu czasów.

Decyzja wiary — pójścia za Chrystusem — następuje w teraźniejszości i już teraz zaczyna się życie wieczne, które w całym jego bogactwie osiągniemy wraz ze zmartwychwstaniem ciał przy końcu świata i po Sądzie Ostatecznym. Duchowe zmartwychwstanie jest niezbędnym warunkiem zmartwychwstania do życia, w które prawowierni Żydzi (poza saduceuszami) wierzyli i nie trzeba było im o tym przypominać.

Życie duchowe, jakie rozpoczyna się z chwilą przyjęcia głosu Bożego, osiągnie swoją pełnię przy powszechnym zmartwychwstaniu ciał, kiedy to ludzie — już w całej pełni swej natury: nie tylko nieśmiertelne dusze, ale i powstałe do nowego życia śmiertelne ciała — będą uczestniczyć w szczęściu, do którego są powołani. Szczególnie określenie: „wszyscy, co spoczywają w grobach” wskazuje na prawdziwe cielesne zmartwychwstanie umarłych.

W pierwszym z cytowanych z Ewangelii św. Jana zdań „umarli” to przede wszystkim grzesznicy. Odpowiadające im zgodnie z semickim sposobem wyrażania się w drugim zdaniu określenie „spoczywający w grobach” wskazuje, że „umarli” to nie tylko grzesznicy umarli pod względem duchowym, ale także ci, którzy już zakończyli ziemskie życie. Oni też powstaną ze swoich grobów na Boży sąd.

Udzielanie życia i sprawowanie sądu należą wyłącznie do Boga. Żydzi znali tylko jedynego Boga, który objawił się Abrahamowi. Jezus ukazuje swoją jedność jako Syna z Ojcem. On też jako Syn ma prawo do tego, co jest czynnością samego Boga (por. Rdz 2,7; 1 Sm 2,6; 2 Krl 5,7; Ps 36,8; 104,29-30). Ojciec udzielił Mu swojej mocy. Powstanie z grobu oznacza przede wszystkim wskrzeszenie całego człowieka, połączenie duszy i ciała, tak jak połączenie ciała ulepionego z prochu ziemi z Bożym tchnieniem życia w chwili stworzenia (por. Rdz 2,7) czy wskrzeszenie umarłych w kilka godzin albo dni po ich śmierci, znane w Starym Testamencie (Eliasz — 1 Krl 17,22; Elizeusz — 2 Krl 4,32-35) i potem dokonywane przez Jezusa Chrystusa (córka Jaira — Mk 5,35-43; Mt 9,23-26; Łk 8,49-56; młodzieniec z Nain — Łk 7,11-15; Łazarz — J 11,38-44). Dopiero w sensie przenośnym może oznaczać powstanie z duchowego stanu martwoty i rozkładu analogicznego do stanu, w jakim znajduje się ciało zmarłego człowieka złożone w grobie.

Wezwanie do nawrócenia, przyjęcia nauki Jezusa, powstania do nowego życia, poparte jest przypomnieniem prawdy, w którą wierzyli prawowierni Izraelici, iż przy końcu świata ludzie zmarli zmartwychwstaną. Ponieważ dokona się to mocą Chrystusa — widać, że chodzi tu o coś większego, niż o moc człowieka-cudotwórcy posłanego przez Boga, ale objawia się tutaj potęga samego Boga.

Często używane w prorockich tekstach określenia „godzina”, „dzień Pana” pojawiają się w obu omawianych wersetach (J 5,25 i 28). Wskazują na czas szczególnej interwencji Bożej, którą jest przyjście na ziemię i działalność Jezusa — Syna Bożego (osiągnie ona punkt kulminacyjny w śmierci i zmartwychwstaniu Jezusa) i którą będzie Jego powtórne przyjście na Sąd Ostateczny, poprzedzone powszechnym zmartwychwstaniem — zmartwychwstaniem życia lub zmartwychwstaniem na sąd (por. J 5,29).

Zapowiedź przyszłych losów ludzi, oparta na Dn 7,10-14, nie zawiera opisu ostatecznego zmartwychwstania, ponieważ w całym fragmencie jest to czynnik drugorzędny, ilustracja prawdy o doskonałym zjednoczeniu Jezusa z Ojcem i o Jego Boskiej mocy oraz przyszłej władzy sędziego. Niemniej jest tu w sposób wyraźny przytoczona nauka o zmartwychwstaniu cielesnym i tekst ten może być uznany za przekaz prawdy religijnej. Zmartwychwstanie na końcu czasów obejmie całego człowieka, który spoczywa w grobie. Będzie on wtedy posiadał prawdziwe ciało i to ciało będzie uczestniczyć w jego ostatecznym losie — nagrodzie lub karze — za dobre albo też za złe postępowanie na ziemi.

W wielkiej mowie eucharystycznej po rozmnożeniu chleba kilkakrotnie jest mowa o wiecznym życiu i zmartwychwstaniu. Jezus najpierw udzielił zgłodniałym ludziom pokarmu dla ciała, zmęczonego długą wędrówką i słuchaniem nauki dającej życie wieczne (J 6,1-13). Eucharystia — pokarm na życie wieczne, ma postać chleba — pokarmu dla ciała, oraz wina — napoju dostępnego w Palestynie dla wszystkich. Jest to swoista ilustracja tego, że człowiek według Bożych planów jest jednością, niepodzielną całością duszy i ciała. To, co ma wpływać na życie wieczne, jest związane z porządkiem życia doczesnego.

W J 6,39 Jezus mówi, że wolą Ojca, który Go posłał, jest, aby nic nie stracił z tego wszystkiego, co otrzymał od Ojca, ale żeby to wskrzesił w dniu ostatecznym. Wypowiedź kierowana jest do przeciwników nazwanych Żydami. To określenie w Ewangelii św. Jana używane w polemikach oznacza nie przynależność do Narodu Wybranego, lecz negatywną postawę wobec nauki Jezusa. Podobnie jak w J 5,19-30 Zbawiciel mówi o swojej Boskiej mocy nad życiem i śmiercią, o władzy wskrzeszania umarłych. Chodzi tu głównie o zmartwychwstanie do życia — wiecznego szczęścia. Natomiast ci, którzy nie przyjmują słów Jezusa i nie chcą spożywać z wiarą Jego Ciała i Krwi — nie mogą być przez Niego wskrzeszeni, bo nie chcą korzystać z Jego mocy i łaski. Nie znaczy to, że zostaną na wieki unicestwieni, ale że ich udziałem będzie śmierć druga (por. Ap 20,14-15), po zmartwychwstaniu na sąd (por. J 5,29).

Nauka o czasach ostatecznych w sensie ścisłym występuje w Czwartej Ewangelii obok częściej wyrażanej nauki o końcu indywidualnego życia człowieka (zwanej eschatologią indywidualną).

Życie wieczne, które zaczyna się już teraz przez przyjęcie względnie odrzucenie orędzia Jezusa Chrystusa, osiągnie swoją pełnię dopiero przy ostatecznym zmartwychwstaniu, a jego ukierunkowanie ukaże się po śmierci każdego człowieka (wtedy w wiecznym losie uczestniczyć będzie tylko nieśmiertelna dusza - do powszechnego zmartwychwstania na Sąd Ostateczny, kiedy również i ciało do niej dołączy).

Czterokrotnie w J 6 powtarza się sformułowanie o wskrzeszeniu w dniu ostatecznym tych, którzy wierzą w Chrystusa (J 6,39.40.44.54). Dokona się to jako dzieło Chrystusa, zgodnie z wolą Ojca, który Go posłał i powierzył Mu swoją misję zbawienia ludzi.

To, co rozpoczęło się przez rozmnożenie zwyczajnego chleba, znajdzie swoje ostateczne wypełnienie w zmartwychwstaniu życia (por. J 5,29). Wskrzeszenie w dniu ostatecznym jest według J 6,40.54 związane z posiadaniem życia wiecznego jako następstwem wiary w Chrystusa i spożywaniem Jego Ciała i Krwi. Życie wieczne można tu rozumieć jako stan wiecznego szczęścia. Życie jest w wielu tekstach biblijnych synonimem szczęścia, podobnie jak śmierć to synonim stanu zatracenia, wiecznego cierpienia, kary za złe postępowanie. Podobnie „żyją” ci, którzy postępują zgodnie z Bożym prawem, a są w stanie śmierci ci, którzy trwają w grzechu, albo też nie współpracują z łaską Bożą (por. Ap 3,1). Tak pojmowane życie wieczne zaczyna się dla człowieka z chwilą przyjścia do Chrystusa i przyjęcia Jego nauki.

W rozdziale 11. Ewangelii św. Jana opisane jest wskrzeszenie Łazarza. Szczególnie charakterystyczne w tym opisie są słowa siostry zmarłego, Marty. W odpowiedzi na zapewnienie Jezusa: „Brat twój zmartwychwstanie” (J 11,23) - Marta mówi: „Wiem, że powstanie z martwych przy zmartwychwstaniu w dzień ostateczny” (J 11,24). Wyraża ona wiarę w zmartwychwstanie w sensie judaistycznym, wyznawaną przez faryzeuszów w przeciwieństwie do saduceuszów. Wiarę tę wyrażały w Starym Testamencie omówione wyżej teksty Dn 12,2 i 2 Mch 7,9-14. Indywidualne zmartwychwstanie komentują także pozabiblijne pisma apokaliptyczne. W czasach ostatecznych ma nastąpić powszechne wskrzeszenie do życia ziemskiego. Jezus przyniósł rozwinięcie tej nauki: Naszym udziałem ma być życie wieczne, różne od życia ziemskiego, chociaż posiadając je będziemy tymi samymi ludźmi, z duszą i ciałem, którzy żyli na ziemi.

Jezus w rozmowie z Martą najpierw określa ogólnie zmartwychwstanie Łazarza: „Brat twój zmartwychwstanie” (J 11,23). Poucza, że to On sam jest zmartwychwstaniem i życiem i każdy, kto w Niego wierzy, choćby umarł, będzie żył na wieki. Każdy, kto żyje i wierzy w Jezusa Chrystusa, nie umrze na wieki (w. 25-26). Sama wiara w Chrystusa stanowi rzeczywisty udział w życiu niezniszczalnym i pozbawia śmierć jej złowrogiego, niszczącego charakteru. Czy żyjemy, czy umieramy — należymy do Chrystusa (Rz 14,7-8), w którym jest życie niezniszczalne (por. J 1,4). Przynależność do Chrystusa powoduje, że zarówno życie, jak i śmierć, w sensie doczesnym posiadają wartość jedynie względną. Drogą do Chrystusa jest wiara w Niego, uosobienie życia (J 14,6) oraz zmartwychwstania. Wiara ta wyzwala człowieka - chrześcijanina całkowicie ze sfery śmierci. Natomiast dla tych, którzy odrzucają wiarę w Jezusa, śmierć ma charakter definitywny, nieodwołalny. Zmartwychwstaną oni na sąd i potępienie, podobnie jak wierzący - na życie wieczne (por. J 5,19.39).

Pouczenia o wierze jako warunku życia nawiązuje do tego, co Jezus powiedział w Wielkiej Mowie Eucharystycznej. Tam wiara oraz spożywanie Ciała i Krwi Jego są warunkiem posiadania życia wiecznego. Tu za chwilę zostanie opisane przywrócenie do ziemskiego życia człowieka umarłego. Fakt ten ukaże władzę Jezusa nad życiem i śmiercią. Jak człowiek umarły znów wraca do życia w ciele, tak w czasach ostatecznych nieśmiertelna dusza ludzka, która przez wiarę żyje z Chrystusem, albo też z braku wiary trwa w stanie wiecznego odrzucenia, czyli duchowej śmierci — znów połączy się ze swoim ciałem, aby jako pełny człowiek na zawsze trwać w tym, na co zasłużył sobie w ziemskim życiu — w czasie wiary i zasługi. Wskrzeszenie ciała Łazarza ku dalszemu życiu stanowi znak i gwarancję mocy Jezusa, pozwalającej na wzbudzenie ludzi w dniu ostatecznym do pełni życia lub na sąd. Obydwie strony nauki o sprawach ostatecznych — przyszła i obecna — występują z pełną wyrazistością.

Bardzo interesującym tekstem Janowym, który mówi o zmartwychwstaniu, jest Ap 20,4-6. Jest tam zapowiedziane pierwsze zmartwychwstanie, poprzedzające Sąd Ostateczny: tysiącletnie królestwo — szczególny aspekt Kościoła w doczesności — pokój Chrystusowy, oparty na łasce, będącej zadatkiem nieba. Nie chodzi tu jeszcze o ostateczne zmartwychwstanie w ciele. Już św. Augustyn zauważył, że ci, którzy ożyli i tysiąc lat królowali z Chrystusem, nie wszyscy wywodzą się spośród zmarłych. „Ożyli” to znaczy dostąpili udziału w życiu Bożym, co jest jednoznaczne z łaską, w okresie trwania doczesnego. Ów udział w życiu Bożym już teraz jest jednocześnie zadatkiem zmartwychwstania cielesnego do życia w wieczności.

„Pierwsze zmartwychwstanie” (Ap 20,5) jest jakby spełnieniem wizji rozdziału 37. Proroctwa Ezechiela. Chroni ono od niebezpieczeństwa „śmierci drugiej” (Ap 20,6), która oznacza ostateczne potępienie (por. Ap 2,11; 21,8) i jest konsekwencją odwrócenia się od życia, które przynosi Chrystus.

Tysiącletnie królestwo wiernych z Chrystusem to czas ograniczenia wpływów szatana albo szczególny aspekt Kościoła w obecnym etapie jego trwania. Mimo wszelkich odstępstw Kościół pozostaje w najgłębszej swej istocie nieskalany i wierny do końca Chrystusowi; zawsze istnieje taka jego cząstka, która może radować się pokojem wewnętrznym ugruntowanym na łasce uświęcającej, któremu nic nie może zagrozić. „A nie ożyli inni ze zmarłych, aż tysiąc lat dobiegło końca” (Ap 20,5). Natomiast ci, którzy ożyli, są błogosławieni i święci, będą kapłanami Boga i Chrystusa. Podkreślenie sakramentalnego aspektu łaski — udziału w godności kapłańskiej i królewskiej Chrystusa — jest typowe dla pism św. Jana. Nie trzeba tłumaczyć tysiąca lat w sensie dosłownym, jak to wielokrotnie robiono w dotychczasowych dziejach Kościoła, ale trzeba tu widzieć albo jakiś bliżej nieokreślony etap czasowy, albo raczej stan, w jakim trwa część Kościoła oczekującego drugiego przyjścia Pana. Nie jest to jeszcze etap końcowy, ponieważ potem znów szatan zostanie na krótki czas zwolniony ze swego wiezienia (Ap 20,7) i zgromadzi narody na ostateczną walkę z Bogiem. Wystąpienie owo bezpośrednio poprzedzi Sąd Ostateczny, po którym nastąpi śmierć druga dla wrogów Boga i udzielenie ostatecznego szczęścia tym, którzy okazali się wierni, Wszyscy zostaną przedtem wskrzeszeni; nieśmiertelne dusze połączą się z ciałami, dotąd spoczywającymi w prochu, tak aby każdy otrzymał swój wieczny los jako pełny człowiek, złożony z duszy i ciała, taki, jaki żył za ziemi i miał okazję do zasługiwania na wieczną nagrodę lub karę.

Ap 20,4-6 zapowiada ostateczne zmartwychwstanie w ciele podobnie jak teksty poprzednio omówione (J 5,25-29; 6,39-40.44.54; 11,38-44). Choć wprost nie mówi o zmartwychwstaniu w ciele, to przypomina jego podstawowy warunek - wierność łasce Bożej przyniesionej przez Chrystusa, która jest życiem wiecznym i wybawia człowieka ze stanu śmierci. Kto do końca zachowa w sobie łaskę i nieustannie będzie w niej wzrastał, ten już uczestniczy w pierwszym zmartwychwstaniu jako kapłan Boga i Chrystusa, ma udział w Jego królowaniu i jest zabezpieczony przed „drugą śmiercią”. Jego udziałem będzie drugie zmartwychwstanie, zmartwychwstanie w ciele, zmartwychwstanie życia (por. J 5,29). Wszyscy ludzie ze wszystkich narodów zmartwychwstaną, ale niektórzy — na zmartwychwstanie potępienia (por. J 5,29), ponieważ przez całe życie pełnili czyny złe i nigdy się nie zwrócili do przewyższającego wszelką ludzką złość miłosierdzia Chrystusa, który chce i może oczyścić każdego, kto szczerze żałuje za popełnione zło i pragnie przyjąć Jego łaskę.

Interesującą wzmiankę o zmartwychwstaniu zawiera także tekst Dziejów Apostolskich (Dz 26,23). Św. Paweł postawiony przez prokuratora Porcjusza Festusa przed królem Herodem Agryppą II, mówi o swojej nauce, która jest wypełnieniem zapowiedzi Mojżesza i proroków, że „Mesjasz ma cierpieć, ze pierwszy zmartwychwstanie, że głosić będzie światło zarówno ludowi (izraelskiemu), jak i poganom”. Zdanie „zmartwychwstanie jako pierwszy” wskazuje jednocześnie na dwie sprawy: za Chrystusem pójdą inni, którzy dzięki Niemu również zmartwychwstaną; druga - ich zmartwychwstanie będzie podobne do Jego zmartwychwstania. Stan, w jakim wówczas się znajdą, będzie podobny do stanu, w jakim zmartwychwstały Chrystus ukazywał się wiarygodnym świadkom, którym zawdzięczamy naszą obecna wiedzę o dokonanym przez Niego dziele Odkupienia. Tę naukę wyraża także tytuł „pierworodny spośród umarłych” (Kol 1,18; Ap 1,5), pierwszy zmartwychwstały, dzięki któremu wszyscy zmartwychwstaną (por. Rz 8,11; 1 Kor 15,22.45).

Tytuł „Dawca życia” stosowany do Chrystusa przez pierwotną katechezę (Dz 3,15) wyraża podobną naukę jak Dz 26,23. Chrystus jest pierwszym spośród zmartwychwstałych, Sprawcą życia, oraz Tym, który prowadzi do życia. Podstawą Jego działania wobec ludzi jest to, że sam pierwszy zmartwychwstał. Głoszenie światłości narodowi izraelskiemu i poganom jest dalszym ciągiem i dopełnieniem tego, co dokonało się przez rzeczywistą śmierć i zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa.

Zmartwychwstanie umarłych dokona się przed Sądem Ostatecznym, którego obraz przedstawia Ewangelia św. Mateusza (Mt 25,31-46). Określa je zwrot „zgromadzą się przed Nim wszystkie narody” (w. 32), a podstawą sądu będą czyny miłości bliźniego, wobec ludzi biednych, potrzebujących, z którymi utożsami się Syn Człowieczy — Najwyższy Sędzia (Mt 25,35-45). Boże ingerencje w dzieje ludzi oznaczało w Starym Testamencie określenie Dzień PANA (np. Iz 2,12; 13,6.9; Ez 13,5; Jl 1,5; 2,1; 3,4; 4,14; Am 5,18.20; So 1,7.14-18; Jl 2,1; Ab 15; Ml 3,2.17.19.23). Wskazuje ono zarówno na ostateczne przyjście Boga na sąd, jak też na różnego rodzaju wydarzenia stanowiące wymiar Jego sprawiedliwości wobec ludzi i narodów.

Inne bliskoznaczne określenia to:

„ów dzień” — Iz 2,11.17; 4,1-2; 5,30; 7,18; 11,10; 17,4.7; 28,5; Ez 7,10; Oz 1,5; 2,18.23; Jl 4,1.18; Am 8,9; Ab 8: Mi 5,1.9; 7,12: So 1,9; 3,16; Za 3,10; 9,16; 12,3-11; 13,1; 14,7-8.21;

„dzień kary„ — Iz 10,3; 37,3; Oz 5,9; 9,7; Am 3,14;

„dzień odpłaty” - Oz 9,7;

„dzień Pomsty” — Iz 34,8; 61,2; 63,4;

„dzień odwetu” - Jr 46,10;

„dzień gniewu” - Lm 2,1.21-22; Ez 7,19; So 1,18; 2,2-3;

„dzień utrapienia” — Ez 7,7; Ha 3,16;

„dzień klęski” - Ab 13;

„dzień ucisku” - Ab 14;

„dzień niedoli” — Na 1,7;

„dzień zbawienia” — Iz 49,8.

W Nowym Testamencie ta Boża ingerencja odnoszona jest do Chrystusa jako Syna Bożego posiadającego pełnię Bożej władzy i mocy. W tym znaczeniu natchnieni autorzy również posługują się określeniami: „dzień Pański” i jego przekształceniami: „ów dzień”, „owe dni” (Mt 7,22; 24,19.29.36.42.50; Mk 13,20.24.32; Łk 10,12; J 14,20; 16,23.26); „dzień sądu” (Mt 10,15); „dzień” lub „dni Syna Człowieczego” (Łk 17,22.24.26.30-31); „ten dzień” (Łk 21,34); „dzień ostateczny”, w którym Chrystus wskrzesi wierzących w Niego i spożywających Jego chleb życia (J 6,39-40.44; 12,48); „dni ostateczne” (Hbr 12; Jk 5,3); „dni ostatnie” (2 Tm 3,1; 2 P 3,3). Jezus mówi: „mój dzień” (J 8,56); Jego uczniowie stosują określenia: „dzień nawiedzenia” (1 P 2,12); „dzień Pański” (Dz 2,20 w cytacie z Jl 3,4); „dzień Pana” (1 Kor 1,8; 3,13; 2 Kor 1,14; 1 Tes 5,2.4; 2 Tes 1,10; 2,2n; 2 Tm 1,12.18; 4,8; 2 P 3,10.12; jako niedziela - Ap 1,10); „Wielki Dzień” (Ap 6,17; 16,14), „dzień gniewu, sądu” (Rz 2,5.16; 2 P 2,9; 3,7; 1 J 4,17); „zbliża się dzień” - paruzji (Hbr 10,25); „dzień zbawienia” (2 Kor 6,2); „dzień odkupienia” (Ef 4,30); „dzień Chrystusa Jezusa” lub „Pana Jezusa” (1 Kor 5,5; Flp 1,6.10; 2,16); „dzień Jego przyjścia” (1 J 2,28); „sąd wielkiego dnia” (Jud 6).

Sam Chrystus mówi o swych wypowiedziach na temat przyszłego sądu: „Niebo i ziemia przeminą, ale słowa moje nie przeminą” (Mk 13,31 par.).

opr. aw/aw