Dialog, który łączy

Piotr Jerzy Badura SJ

Dialog, który łączy

Chrystus, przewidując trudności, z jakimi zmagać się będą chrześcijanie, modli się dla nich o jedność doskonałą, wzorowaną na Trójcy Świętej: Jak Ty, Ojcze, we Mnie, a Ja w Tobie, (...) aby stanowili jedno, tak jak My jedno stanowimy (J 17, 21-22). Jednak zachowanie idealnej jedności kościelnej to w rzeczywistości ziemskiej zadanie niezwykle trudne do wykonania.

Pycha i brak miłości wśród uczniów Chrystusa doprowadziły w ciągu wieków do rozbicia jedności chrześcijańskiej i powstania wielu Kościołów oraz wspólnot chrześcijańskich. Do najbardziej bolesnych podziałów doszło w stuleciu XI (podział na chrześcijaństwo wschodnie — prawosławie i zachodnie — łacińskie) i XVI (reformacja). Odczuwany wśród chrześcijan ból spowodowany rozdarciem stopniowo prowadził do coraz większego pragnienia zjednoczenia się.

Troskę o jedność Kościoła wyraża termin „ekumenizm”, pochodzący od greckiego słowa oikoumene, które pierwotnie odnosiło się do obszaru kultury helleńskiej, wskazując na używanie tego samego języka oraz kierowanie się tymi samymi wierzeniami. Za czasów cesarstwa rzymskiego pojęcie „ekumenizm” pokrywało się z polityczno-prawnym porządkiem imperium, przejawiającym ambicje uniwersalne.

W oficjalnym języku Kościoła termin „ekumenizm” pojawił się po raz pierwszy na kilka wieków przed schizmą wschodnią w uchwałach Soboru w Konstantynopolu (rok 381), który tego sformułowania użył dla określenia poprzedniego Soboru z Nicei (rok 325). Od IV wieku przymiotnika „ekumeniczny” używano na określenie prawd wiary i norm prawnych o charakterze uniwersalnym, obowiązujących zarówno w Kościele wschodnim, jak i zachodnim.

Ekumenizm niekatolicki

W drugiej połowie XVIII wieku pojawiają się pierwsze oznaki poszukiwania sposobów przezwyciężenia podziałów kościelnych. Kulturowe i duchowe prądy oświecenia czy też liberalizmu wraz z ożywioną działalnością misyjną w Azji i w Afryce inspirowały porozumienia międzywyznaniowe, szczególnie w pietystycznych kręgach protestanckich. Oddziaływanie na tych samych terenach misjonarzy należących do różnych Kościołów i wspólnot chrześcijańskich skłaniało do porozumiewania się, a nawet do współpracy w niektórych dziedzinach.

Ważną rolę dla współpracy wspólnot chrześcijańskich spełniła Pierwsza Światowa Konferencja Misyjna w roku 1910 w Edynburgu, uznawana za początek współczesnego ruchu ekumenicznego. W roku 1927 zebrała się w Lozannie Światowa Konferencja Kościołów do Spraw Wiary i Ustroju Kościelnego: bez mała czterystu przedstawicieli stu ośmiu Kościołów i wspólnot chrześcijańskich rozważało zagadnienia związane z jednością, posłannictwem, istotą, podstawami wiary, instytucją, sakramentami i jednością Kościoła.

Bolesne doświadczenia II wojny światowej — ewakuacje, wypędzenia, więzienia, obozy koncentracyjne i obozy pracy, cierpienia, głód i prześladowania — spowodowały wytworzenie postawy wzajemnej solidarności chrześcijan należących do odmiennych wspólnot wyznaniowych. Z wielu regionów świata dobiegało głośne wołanie o przywrócenie widzialnej jedności chrześcijan. W roku 1948 w Amsterdamie przedstawiciele 147 Kościołów protestanckich i prawosławnych z 44 krajów powołali Światową Radę Kościołów, której bazę doktrynalną sformułowano na III Zgromadzeniu Ogólnym w New Delhi. Do organizacji tej mogą należeć Kościoły, które zgodnie z Pismem Świętym wyznają, że Pan Jezus Chrystus jest Bogiem i Zbawicielem, i dlatego dążą wspólnie do wypełnienia tego, do czego są powołane ku chwale Boga Ojca, Syna i Ducha Świętego.

Ekumenizm a Kościół rzymski

Stosunek Kościoła rzymskokatolickiego do ruchu ekumenicznego, dążącego do jedności chrześcijan we współpracy z innymi Kościołami ulegał stopniowym zmianom. Pierwszym papieżem, który zagadnienie jedności uznał za zasadniczy motyw swego posługiwania, był Leon XIII (1878-1905). Nowością jego pontyfikatu było wyeliminowanie z oficjalnego języka Watykanu określeń „schizmatyk” i „heretyk”. Papież ten z szacunkiem wyrażał się o tradycjach teologicznych i liturgicznych Kościołów prawosławnych. Zajmował się też Kościołem anglikańskim, a u protestantów dostrzegał wspólne dobro, jakim jest Biblia.

Przełomowym dla rozwoju katolickiej myśli ekumenicznej okazał się pontyfikat Jana XXIII (1958-1963), który w encyklice zwołującej Sobór Watykański II Ad Petri Cathedram zaznaczył, że jednym z jego celów jest przywrócenie chrześcijańskiej jedności. Ważną rolę w przygotowywaniu tekstów soborowych odegrali obserwatorzy niekatoliccy, którzy podczas cotygodniowych spotkań z pracownikami Sekretariatu do spraw Jedności Chrześcijan mieli okazję ustosunkować się do projektów uchwał. Komisje zapoznawały się z ich uwagami i uwzględniały je w ostatecznej redakcji oficjalnych dokumentów soborowych. Sobór uznał światowy ruch ekumeniczny za dzieło Ducha Świętego oraz przyznał, że chrześcijanie są winni wszelkim rozłamom. Sobór w ruchu ekumenicznym dostrzegł wielkie zadanie, wyzwanie i szansę dla całego Kościoła Chrystusowego.

W nauczaniu soborowym Kościół rozumiany jest jako sacramentum unitatis — skuteczny znak jedności zarówno pomiędzy Bogiem a ludźmi, jak i między ludźmi. Stąd właściwą formą relacji nie jest polemika i kontrowersja, ale dialog — jako forma partnerstwa, wypływająca z wzajemnego szacunku. Sobór w punkcie czwartym Dekretu o ekumenizmie z 21 listopada 1964 r. wyjaśnia, że przez „ruch ekumeniczny” rozumie się działania i przedsięwzięcia podejmowane i stosowane do różnych potrzeb Kościoła i warunków chwili, ustanawiane w celu wspierania jedności chrześcijan, jak na przykład wszelkie wysiłki zmierzające do usunięcia słów, opinii i czynów, które w świetle sprawiedliwości i prawdy nie odpowiadałyby sytuacji odłączonych braci i z tej przyczyny utrudniały wzajemne stosunki z nimi (nr 4). Dialog prowadzi, zdaniem ojców soborowych, do ściślejszej współpracy i jednomyślnej modlitwy.

Ekumenizm w praktyce

Kościół rzymskokatolicki współuczestniczy obecnie w wielu gremiach międzywyznaniowych. Owocem wieloletniej współpracy licznych Kościołów było podpisanie przez kardynała Miroslava Vlka z Pragi, przewodniczącego Rady Konferencji Biskupów Europy, oraz metropolitę Jeremiasza z Paryża, przewodniczącego Konferencji Kościołów Europejskich Karty ekumenicznej 22 kwietnia 2001 roku w Strasburgu. Dokument ów, stanowiący wynik dwóch Zgromadzeń Kościołów Europy — w Bazylei (rok 1989) i w Grazu (rok 1997) - zawiera szereg wytycznych dotyczących międzywyznaniowej współpracy. Treść Karty Ekumenicznej stanie się tematem rozważań tegorocznego III Zgromadzenia Kościołów Europy w rumuńskim Sibiu.

Ważne miejsce w dialogu ekumenicznym pełnią od roku 1967 kontakty przedstawicieli Kościoła rzymskokatolickiego z luteranami. Doprowadziły one do wypracowania Wspólnej deklaracji w sprawie nauki o usprawiedliwieniu. W dniu 31 października 1999 roku w Augsburgu deklarację tę podpisali: sekretarz generalny i wiceprezydenci Światowej Federacji Luterańskiej oraz przewodniczący i sekretarz Papieskiej Rady ds. Jedności Chrześcijan, a w listopadzie 2006 roku przyjął ją również Kościół ewangelicko-metodystyczny.

Ekumeniczny dialog międzykościelny prowadzi do akcentowania prawd i wartości łączących Kościoły. Jednym z ważnych elementów wspólnych jest sakrament Chrztu. W Polsce dokument o wzajemnym uznawaniu sakramentu Chrztu podpisały 23 stycznia 2000 roku następujące Kościoły: ewangelicko-augsburgski, ewangelicko-metodystyczny, ewangelicko-reformowany, polskokatolicki, prawosławny, starokatolicki mariawitów oraz rzymskokatolicki.

Obowiązek uczestniczenia w ruchu ekumenicznym spoczywa nie tylko na osobach pełniących wysokie urzędy kościelne i na teologach, ale na wszystkich wierzących. Teolodzy zajmują się ekumenizmem naukowym, natomiast w ekumenizm duchowy i praktyczny może włączyć się każdy — poprzez modlitwę i popieranie międzywyznaniowych inicjatyw charytatywnych. Co roku w styczniu obchodzimy Tydzień Modlitw o Jedność Chrześcijan, podczas którego chrześcijanie modlą się o jedność nie tylko we własnych wspólnotach, ale także wespół z wiernymi innych Kościołów. Z problemami ekumenicznym spotykamy się też w małżeństwach mieszanych oraz we współdziałaniu charytatywnym.

Na terenie Polski znajduje się kilka ośrodków ekumenicznych (w Opolu, Lublinie, Warszawie, Katowicach, Poznaniu i w Cieszynie), systematyczne organizujących międzywyznaniowe konferencje naukowe. Międzynarodowy Kongres Ekumeniczny, który odbył się w roku 1995 w Cieszynie, zgromadził liczne grono chrześcijan z Europy, Stanów Zjednoczonych i z Afryki. W roku 2001 dzięki współpracy Kościołów wydano w języku polskim ekumeniczny przekład Pisma Świętego Nowego Testamentu i Psalmów.

Konsekwentnie prowadzony dialog ekumeniczny nieustannie dąży do pełnej i widocznej jedności Kościoła. To wielkie dzieło, choć czasami robotników wydaje się być mało. Prośmy więc Pana, żeby wyprawił robotników... (Mt 9, 38).

Ks. Piotr Jerzy Badura — jezuita, autor publikacji z historii Kościoła i ekumenizmu, członek Komisji ds. Stosunków Polsko-Czeskich i Polsko-Słowackich Polskiej Akademii Nauk.

opr. aw/aw