Za króla Sasa....

Pisząc o inkwizycji na terenie Saksonii rzućmy wpierw okiem na historię tego księstwa. Z pewnością pomoże nam to zrozumieć sytuację panującą na tamtejszym terenie.

Przed wiekami saksońskie korzenie książęce były sciśle powiązane z z askańskimi korzeniami wywodzącym się z książęcej Wittenbergii. Po śmierci hrabiego Fryderyka IV. w 1423 roku księstwo Sachsen-Wittenberg otrzymało pomoc od króla w zwalczaniu husytyzmu jaki docierał na jego tereny. W roku 1485 dwaj bracia Ernst i Albrecht dzielą się obszarami będącymi w ich władaniu. W czasie trwania wojen szmalkandzkich książę Moritz (potomek Albrechta) walczy początkowo po stronie protestanckiej, jednak z czasem przechodzi na stronę katolickiego Cesarza. Po zwycięskiej bitwie książę Moritz wraca w 1547 r. na tron zajmowany uprzednio przez potomka Ernesta - księcia Johanna Friedricha noszącego przydomek "Odważny” (1532-1547).

Od tego czasu na terenie Saksonii powstaje nowa struktura protestancka pod władzą Moritza (1547-1553), która jest również umacniana przez jego następcę Augusta, jego brata (1553-1586). Zgodnie z wolą testamentu księcia Johanna Georga I. w roku 1657 Księstwo Saksońskie zostaje podzielone między jego 4 synów: księcia Johann Georg II.(otrzymuje on główną część księstwa z Dreznem), księcia Christiana (Sachsen-Merseburg), księcia Augusta (Sachsen-Weißenfels)i księcia Moritza (Sachsen-Zeitz). Po wygaśnięciu linii książęcej w roku 1746 Księstwo Saksońskie przechodzi pod władanie Kurlandii.

"Przygoda” z inkwizycją na terenie Saksonii rozpoczyna się w pierwszej połowie XV wieku, wraz z prześladowaniem Waldensów. Tego typu prześladowania najbardziej aktywne były na terenie Drezna (1407-1434) i Sangerhausen (1414, 1454).

Pierwszy proces miał tutaj miejsce w roku 1407. Od tego czasu inkwizycja zagościła na tym terenie na okres ponad 350 lat, przynosząc ofiary o łącznej liczbie około 900 osób. Terenem na którym "polowania na czarownice" były najagresywniejsze było hrabstwo Henneberg. Stąd też urzędnicy z Suhl, Schleusingen, Benshausen i Kühndorf w 1660 r. przenieśli ją do księstwa Sachsen-Zeitz. Na tym terenie Inkwizycja trwała w sposób nieprzerwany do roku 1675.

Ten bardzo mały obszar był miejscem 251 procesów czarownic z łączną liczbą wyroków śmierci wynoszącą 164 (65,3%). Dla porównania warto jest tylko dodać, że urzędnicy z Wittenbergii przeprowadzili 39 procesów, z Drezna - 38, zaś z Delitzsch i Gommern po 22. Liczba wyroków śmierci mieściła się w 33% ogólnej liczby spraw sądowych.

Zgodnie z normami jakie były zawarte w prawodawstwie księstwa wszystkie wyroki śmierci miały być zgłaszane przed wykonaniem do organów policyjnych. Jednak tak nie było. Ostatni proces (z wyrokiem śmierci) przeciwko czarownicy na tym terenie został przeprowadzony tajnie w 1689 roku. Sąd Rycerski z Ostrau (region Delitzsch) skazał Annę Marię Braune na spalenie. Indywidualne procesy odbywały się na terenie księstwa jeszcze do 1766 roku. Lecz po roku 1700 pojawiały się jedynie (jak podają kroniki) - "bagatelne wyroki".

Silna dyferencja oskarżeń jaka była w drugiej połowie XVII wieku pojawiła się za sprawą prawników i lekarzy takich jak: Johann Michael, Johann Caspar Westphal oraz teologa Philippa Jacoba Spenera.

Źródła do jakich zdołałem dotrzeć podają informację, że na terenie Księstwa Saksonii oskarżono 905 o uprawianie czarnej magii. Na terenie samej Saksonii przed sądami wiejskimi stanęło 614 (67,8%) osób, z czego 2/3 zostało skazanych na karę śmierci. Przed sądami miejskimi z kolei postawiono 190 (21%) osób, zaś Patrimonialnymi i "Rycerskimi" 99 (10,9%) oskarżonych. Z 905 osób postawionych przed sądem przynajmniej 284 wyroków śmierci było tajnych (31,4%), z czego 32,6% w urzędach, 28,9% przed sądem miejskim i 29,3% przed sądami Patrimonialnymi i Rycerskimi.

Karę śmierci jaką można było spotkać na terenie Saksonii oprócz spalenia wykonywano również przez ścięcie mieczem. Tylko w roku 1661 karę tę wykonano w inny sposób, a to na skutek kumulacji win. Osobę która uprawiała czarną magię i była jednocześnie oskarżona o kradzieże skazano na śmierć przez połamanie kołem, a następnie utopienie. Za lżejsze przewinienia związane z magią skazywano na biczowania, więzienie lub kary pieniężne. Miejscowy proboszcz zasiadał w trybunale tylko gdy odbywała się sprawa przeciwko dzieciom.

Ze wszystkich oskarżonych 73% stanowiły kobiety zamężne w podeszłym wieku. Kara śmierci najczęściej spotykała wdowy. Kobiety wysoko sytuowane mogły bowiem wykupić się od wyroku śmierci.

Mapa obecnych Niemiec z zaznaczonym terenem Saksonii.

Literatura

Blaschke, Karlheinz: Zur Behördenkunde der kursächsischen Lokalverwaltung. w: Archivar und Historiker (Zum 65. Geburtstag von Heinrich Otto Meisner). Berlin 1965, S.343-363.

Boehm, Ernst: Der Schöppenstuhl zu Leipzig und der sächsische Inquisitionsprozeß im Barockzeitalter. w: Zeitschrift für die gesamte Strafrechtswissenschaft 59, 1939/1940, zeszyty 3-6.

Lück, Heiner: Die kursächsische Gerichtsverfassung 1423-1550 ( za: Forschungen zur deutschen Rechtsgeschichte, t. 17). Köln / Weimar / Wien 1997.

Lück, Heiner: Die Spruchtätigkeit der Wittenberger Juristenfakultät. Organisation-Verfahren-Ausstrahlung. Köln/ Weimar/ Wien 1998.

Wilde, Manfred: Hexenprozesse und Landesherrschaft. Der Schöffenstuhl, die Juristenfakultät und das Oberhofgericht in Leipzig und ihre Bedeutung für Hexenprozesse in Kursachsen. w: Renate Wißuwa / Gabriele Viertel / Nina Krüger (red.): Landesgeschichte und Archivwesen (Festschrift für Reiner Groß zum 65.Geburtstag). Dresden 2002, S.149-166.

Wilde, Manfred: Die Zauberei- und Hexenprozesse in Kursachsen. Köln / Weimar / Wien 2003.

Fotografie:

Godło Saksonii: http://www.ngw.nl/int/dld/images/sachsen.jpg

opr. ab/ab