Aniołowie. Ich moc i obecność w naszym życiu

Joel J. Miller ANIOŁOWIE Ich moc i obecność w naszym życiu ISBN: 978-83-7767-852-7 wyd.: Wydawnictwo WAM 2013

Wybrane fragmenty Słowo od autora Nasze wspólne miasto

Słowo od autora

Jako że moim celem jest przedstawienie aniołów w rozumieniu pierwszych chrześcijan, cytuję niektóre z pism określanych mianem apokryfów. Wielu przedstawicieli starożytnego Kościoła uznawało te księgi, na przykład Księgę Tobiasza czy Mądrości, za część Pisma Świętego, a w związku z tym uważało je za pożyteczne i pouczające. Ponieważ rzucają one nieco światła na starożytne postrzeganie aniołów, mam nadzieję, że uwzględnienie ich w niniejszej książce będzie równie pożyteczne i pouczające.
Przy pisaniu książki niezbędna jest pomoc aniołów, zarówno tych rzeczywistych, jak i tych w rozumieniu przenośnym. Składam więc podziękowania kilkorgu z nich za to, że przyczynili się do powstania niniejszej pracy swoimi spostrzeżeniami, modlitwą, książkami, radą oraz wszelką inną pomocą. Dziękuję mojej drogiej żonie, Megan; moim rodzicom, Dennisowi i Karen; moim teściom, Mike'owi i Gail; mojemu ojcu chrzestnemu, Tomowi; członkom klubu dyskusyjnego Singleton; moim redaktorom, Heather i Dimples; a także ojcom Bobowi, Stephenowi i Patowi.

Nasze wspólne miasto

Pochodzenie i natura aniołów

Słowo „anioł” wywołuje w  umysłach wiele rozmaitych obrazów. Niektórzy wyobrażają sobie zwiewne skrzydlate istoty  — dziewczęce, rozpromienione, w długich i cienkich jak pajęczyna sukniach. Inni widzą przysadziste, pucołowate cherubiny — dziecięce, przesłodzone, z miniaturowymi łukami i  strzałami. Filmy i  telewizja, pokazując pozaziemskie istoty, wzmacniają te wyobrażenia, a muzyka rozrywkowa i nasze babcie sprowadzają słowo „anioł” do poziomu prostej czułostki.

Ja chciałbym odmalować nieco inny obraz anioła, wykorzystując odcienie, które można znaleźć w Piśmie Świętym, sztuce, nabożeństwach, hymnach oraz nauczaniu starożytnego Kościoła chrześcijańskiego. Obraz, jaki powstaje na podstawie tych źródeł, jest w moim przekonaniu bardziej ekscytujący, bardziej zatrważający; w  większym stopniu uczy pokory i inspiruje, w końcu jest bardziej realny niż nasze powszechne wyobrażenia¹.

Co mnie uderza, to przede wszystkim znaczenie tej realności. Wiele ludzi nie wierzy w anioły. To nic nowego. W czasach Jezusa saduceusze także zaprzeczali ich istnieniu². W  wierze chrześcijańskiej od początku istniało jednak przekonanie o  aktywnej obecności aniołów w  życiu Bożych ludzi. A jeśli takie założenie jest prawdziwe? Czy miałoby na nas jakikolwiek wpływ? Czy wpływa na nas teraz? Myślę, że tak, i  mam nadzieję na stronach niniejszej książki pokazać, jak to się dzieje — szczególnie w jaki sposób aniołowie doprowadzają nas do zbawczego doświadczenia Chrystusa i jak przez nie przeprowadzają.

Zawsze wierzyłem w  aniołów. Moja wiara długo pozostawała jednak niesprawdzona i niezbadana. Aniołowie jawili mi się jako odległe, dwuwymiarowe, raczej bajkowe niż rzeczywiste postacie. Pewnego razu natknąłem się na zacytowany na początku niniejszej książki fragment z Państwa Bożego św. Augustyna, w którym autor sugeruje nie tylko, że aniołowie istnieją, lecz także twierdzi, iż pozostajemy z nimi w szczególnej relacji, że niebo i ziemia połączone są pewnym braterstwem³. Ten fragment zapoczątkował zmianę mojego zapatrywania. Przedstawiał wizję aniołów jako istot trójwymiarowych, bezpośrednio dostępnych i osobowych. Dla starożytnych chrześcijan wyobrażenie to było prostym założeniem oraz przedmiotem łatwej wiary. Być może pod koniec podróży, w którą się wybieramy, będzie tym samym dla nas.

Nasza droga jest dość prosta.W niniejszym rozdziale zajmiemy się wiarą pierwszych świętych, związaną z  pochodzeniem i  naturą aniołów. Jacy oni są? Co robią? Rozdział II przedstawia nagły zwrot w  historii, w  której upadek szatana i  jego aniołów jest czymś więcej niż komplikacją fabuły; jest to kosmiczna katastrofa. Rozdział ten zgłębia ową katastrofę, jak również upadek rodzaju ludzkiego i wynikające z niego nasze oddalenie się od Boga. Rozdział III opisuje dramatyczną historię Izraela. Zobaczymy, jak przy pomocy aniołów Bóg czuwał nad swym narodem wybranym i ochraniał go po to, by ten mógł wydać na świat Chrystusa, Pana zastępów. Rozdział IV przedstawia Jego triumf nad szatanem oraz nasz udział w tym zwycięstwie i ponowne połączenie z Bogiem.

Rozdziały te przywołują wydarzenia z  przeszłości, mają charakter historyczny. Kolejne są bardziej osobiste; opisują czasy i miejsca teraźniejsze, w  których najczęściej mamy okazję zetknąć się z aniołami. Rozdział V traktuje o roli Aniołów Stróżów, którzy niczym pasterze ochraniają nas i prowadzą na drodze do Boga. Rozdział VI bada, jak aniołowie towarzyszą nam w praktykach religijnych: w modlitwach, uwielbieniu i przyjmowaniu sakramentów. W  końcu rozdział VII ukazuje nam sprawy ostateczne. Zgodnie ze starożytnym chrześcijańskim przekonaniem, aniołowie towarzyszą każdemu z nas w chwili śmierci. Będą również towarzyszyć Chrystusowi podczas Jego powtórnego przyjścia.

Mam nadzieję, że w czasie lektury tych siedmiu rozdziałów dostrzeżemy zarys szeroko zakrojonej i dramatycznej historii zbawienia, historii, w którą nasi starożytni przodkowie wierzyli z całego serca, historii, w której aniołowie odgrywają zasadniczą rolę. Czy takie stwierdzenie nie jest przypadkiem przesadne? Chyba nie.W końcu w pierwszym rozdziale Listu do Hebrajczyków św. Paweł Apostoł pyta o aniołów: „Czyż nie są oni wszyscy duchami przeznaczonymi do usług, posłanymi na pomoc tym, którzy mają posiąść zbawienie?”⁴.

Od samego początku aniołowie są przedmiotem wielkich spekulacji. Ponieważ zamieszkują niewidzialne królestwa, wydają się odlegli i dziwni. Już sama ich niedostępność podsyca nasze zainteresowanie i zdumienie, czego konsekwencją jest niestety poczucie, że są obcy i oddaleni. Tymczasem można o nich powiedzieć wszystko, tylko nie to.

W  swojej słynnej wizji św. Augustyn ujrzał wszechświat podzielony na dwa obozy: jeden światła, drugi ciemności; jeden miłości i oddania Bogu, drugi dumy i oddalenia od Stworzyciela. Nazwał on te obozy „państwem Bożym” i „państwem ziemskim”. Pierwsze określenie posłużyło za tytuł jednej z  jego najbardziej doniosłych i  ponadczasowych książek. Napisane na początku V wieku Państwo Boże jest dziełem ambitnym. Zawiera olbrzymią ilość materiału i opisuje pochodzenie oraz przeznaczenie aniołów.

Święty Augustyn przedstawia nam obraz bezpośredniości i bliskości. Omawiając relację pomiędzy aniołami i ludźmi, mówi, że nie powinniśmy zakładać podziału „na cztery państwa (mianowicie dwa państwa anielskie i dwa ludzkie)”⁵. Niebo nie jest tak odległe. Jego granice przecinają nasze granice, dzielimy nasze państwo z  aniołami. Zrozumiałe jest zatem, że w innym miejscu Augustyn sugeruje, byśmy uważali ich za naszych sąsiadów⁶.

Nie dziwi również, gdy Augustyn nalega, by uznawać ich za część Kościoła⁷. Stąd tradycyjne wspólnoty chrześcijańskie przestrzegają kalendarzy liturgicznych, zgodnie z którymi obchodzi się różne święta aniołów, wymienionych i  uwzględnionych obok czczonych przez nas świętych⁸.

Kim zatem są ci nasi sąsiedzi, kim są ci nasi bracia? Pierwszych szkiców dostarcza Pismo Święte, lecz cały obraz już od samego początku jest zarazem tajemniczy i skomplikowany. We wstępnym fragmencie Księgi Rodzaju aniołów napotykamy dwukrotnie. Zacznijmy od drugiego spotkania, które kończy historię upadku. Po zjedzeniu zakazanego owocu przez Adama i Ewę Bóg wyrzucił ich z raju i nakazał aniołowi lub parze aniołów — cherubów — uzbrojonych w połyskujący miecz, by strzegli drogi powrotu⁹. Ten połyskujący miecz przywołuje na myśl słowa psalmisty, w  których Bóg uczynił „ogień i płomienie swoimi sługami”¹⁰.

W  relacji z  Księgi Rodzaju nie znajdujemy opisu tych aniołów, ale uczeni przypominają nam, że słowo cherubin jest lingwistycznym kuzynem słowa gryf. Niezależnie od tego, czy wyobrażenie sobie głowy i skrzydeł orła w połączeniu z ciałem lwa mówi nam coś więcej, czy też nie, autor zdecydowanie ma na myśli istoty gwałtowne i budzące grozę, które ani trochę nie przypominają tych umieszczanych na kartkach z życzeniami¹¹.

To przerażające zakończenie ponurego rozdziału nie może się jednak równać z  mrożącym krew w żyłach pierwszym spotkaniem z aniołem. Jest ono jeszcze bardziej niepokojące ze względu na swą subtelność i  złowieszczy charakter. Tutaj anioł ukazuje się zamaskowany pod postacią węża. Jest upadłym aniołem, przywódcą całego zastępu takich jak on. Kusi Ewę do nieposłuszeństwa wobec Boga i zjedzenia zakazanego owocu¹².

Już pierwsze strony biblijnej historii dają nam zatem złożony obraz aniołów oraz miasta, które z nimi dzielimy. W zaledwie jednym fragmencie — trzecim rozdziale Księgi Rodzaju  — aniołowie są przedstawieni jako strażnicy służący z  rozkazu Pana, jak również oszuści próbujący doprowadzić ród ludzki do zguby i zerwać naszą więź ze Stwórcą.

Ale zaczęliśmy historię od środka. By lepiej zrozumieć naszą relację z  aniołami, musimy się cofnąć jeszcze dalej.

¹ Definiuję tutaj „starożytny Kościół” jako wspólnotę funkcjonującą mniej więcej przez pierwszych siedem wieków po Chrystusie, chociaż pewne wymowne przykłady ikonografii, które wymieniam, pochodzą z wieków późniejszych.

²Dz 23, 8. Biblia Tysiąclecia, wyd. 5, Wydawnictwo Pallotinum, Poznań 2008. Wszystkie kolejne cytaty z  Pisma Świętego pochodzą z tego wydania [przyp. tłum.].

³ Św. Augustyn, Państwo Boże, ks. 12, rozdz. 1, przeł. ks. W. Kubicki, Wydawnictwo Antyk, Kęty 1998, s. 442.

⁴ Hbr 1, 14. Choć przez niektórych autorstwo Listu do Hebrajczyków jest kontestowane, powszechnie przyjęto, że autorem jest św. Paweł, a ja tego założenia w tym miejscu się trzymam.

⁵ Św. Augustyn, Państwo Boże..., s. 442. Oryginał dzieła Augustyna nosi tytuł De Civitate Dei; słowo civitate można przetłumaczyć na język polski zarówno jako ‘państwo', jak i ‘miasto'. Wynika to z faktu, iż w starożytności miasta stanowiły odrębne państwa. W swojej wizji Augustyn skonstruował dwa państwa-miasta: civitas terrena (państwo doczesne) oraz civitas Dei (państwo Boże). W niniejszej książce słowa te bardzo często stosowane są zatem zamiennie, w zależności od kontekstu i cytowań (zob. też: Objaśnienie psalmu 85, w: Św. Augustyn, Objaśnienia psalmów: Ps 78-102, przeł. J. Sulowski, Akademia Teologii Katolickiej, Warszawa 1986) [przyp. tłum.].

⁶Św. Augustyn, O  nauce chrześcijańskiej, rozdz. 1, pkt XXX, przeł. J. Sulowski, Akademia Teologii Katolickiej, Warszawa 1979, s. 33—34.

⁷ Augustine, Homilies on the Gospel of John, w: Nicene and Post-Nicene Fathers, red. A. Cleveland Coxe, Christian Literature Publishing Co., New York 1886, seria I, t. 7, 107.2.

⁸ Św. Grzegorz z Nyssy również zwracał uwagę na to niebiańskie braterstwo, porównując służbę aniołów do pomocy udzielanej Mojżeszowi przez jego brata Aarona. Zob. Św. Grzegorz z Nyssy, Życie Mojżesza, ks. 2, pkt 43, 47, 51, przeł. S. Kalinkowski, Wydawnictwo WAM, Kraków 2009, s. 49—50.

⁹ Rdz 3, 24.

¹⁰ Ps 104, 4.

¹¹ Zob. przypis 45 w niniejszym rozdziale.

¹²Rdz 3, 1—5.

opr. ab/ab