I Instrukcja Episkopatu Polski dla duchowieństwa o przygotowaniu wiernych do sakramentu małżeństwa i duszpasterstwie rodzin

(fragmenty)
(Część I-II pominięto ze względu na nowe uregulowania w Instrukcji z 1989 roku).

III.

DUSZPASTERSTWO RODZIN

1. Duszpasterstwo rodzin, szczególnie młodszych.

Sakramentalny akt zawarcia związku małżeńskiego nie kończy, lecz dopiero wprowadza małżonków w pełne możliwości ich współpracy z duszpasterzem i Kościołem, a to wieloraką drogą: dalszej katechizacji, sakramentów pokuty i Ołtarza oraz wspólnej troski o wychowanie dzieci i młodzieży.

A. Katechizacja małżeństw powinna stopniowo obejmować następujące formy:
a) cykle konferencji formacyjnych dla młodych małżeństw łączone zawsze ze wspólnymi modlitwami, a przeprowadzane przy czynnym współudziale świeckich,
b) nauki stanowe nawiązujące do współczesnych zainteresowań i konkretnej sytuacji współczesnego małżeństwa,
c) udostępnianie przez duszpasterza odpowiednich materiałów.
Treścią tej katechizacji mogą być różnorodne życiowe problemy małżeństw, zwłaszcza młodych, rozważane w świetle nauki Chrystusowej, jak rodzina w Bożym planie zbawienia, kultura pożycia małżeńskiego (odpowiedzialne rodzicielstwo), typologia charakterów i jej przystosowanie do życia małżonków, rozwój miłości i jego przeszkody, katolickie planowanie rodziny, życie z Kościołem, apostolstwo rodzin między sobą, kontakty z duszpasterzem itp.

B. Szczególnie ważnym odcinkiem zainteresowania dzisiejszego duszpasterstwa ma być troska o ułatwianie małżonkom częstego korzystania z łask sakramentów pokuty i Ołtarza. Papież Paweł VI tak zachęca kapłanów: "Małżonków zaś uczcie niezbędnej drogi modlitwy i przygotowujcie ich należycie do tego, aby częściej, z głęboką wiarą przystępowali do sakramentów Eucharystii i pokuty oraz by nigdy nie upadali na duchu z powodu własnej słabośc"i. (Humanae vitae, nr 29).
Mając to na uwadze, zobowiązujemy wszystkich spowiedników:
1 aby jednomyślnie i solidarnie przyjęli i stosowali w praktyce konfesjonału normy etyczne życia małżeńskiego, podane przez encyklikę Humanae vitae, a uprzednio przez Konstytucję duszpasterską o Kościele w świecie współczesnym.
2 aby pomogli małżonkom w realizacji tych norm, wskazując na życiową możliwość ich wypełnienia oraz na liczne dobra płynące stąd dla ich małżeństwa a urzeczywistniane w miarę współpracy z Bogiem.
3 aby przygotowywali młodzież do czekających ją w małżeństwie zadań. Chodzi tu zwłaszcza o wychowanie do prawdziwej miłości i ukazywanie pozytywnej wartości czystości, która będąc panowaniem nad sobą, udoskonala osobowość człowieka (trzeba siebie najpierw posiąść w pełni, by móc siebie w pełni dać).
4 by penitentów nie zorientowanych w moralnych sposobach planowania rodziny (odpowiedzialnej regulacji poczęć) skierowywać w razie potrzeby do najłatwiej dostępnych punktów katolickiego poradnictwa rodzinnego, stawiając to jako wymaganie konieczne do owocnego korzystania z sakramentów świętych.
Spowiednik powinien wiedzieć, że chrześcijańskie planowanie rodziny nie zawsze oznacza ograniczanie potomstwa, lecz nieraz nawet dyktuje obowiązek ofiarnego przekazania życia dalszemu potomstwu. W razie potrzeby powinien penitenta o tym pouczyć.
5 by realizować wymagania zawarte w poprzednim punkcie spowiednik zanim zacznie spowiadać, powinien być uprzednio zorientowany w miejscowych możliwościach wskazania zainteresowanym penitentom najłatwiej dostępnego punktu katolickiego poradnictwa rodzinnego (czas i miejsce udzielania porad), w razie gdyby wyjątkowo spowiednik nie znał takich adresów, powinien zobowiązać penitenta do zapytania o to swego duszpasterza.
Obowiązkiem każdego spowiednika i duszpasterza jest roztropnie wskazywać na wielkie łaski świadomie podejmowanej i rozumnie urzeczywistnianej wielodzietności, gdyż dzieci są na pewno najcenniejszym darem małżeństwa (KDK nr 50).

C. Bardzo wreszcie wdzięczną i chętnie przez rodziców przyjmowaną formą pomocy duszpasterskiej jest współpraca kapłana z ich problemami wychowania dzieci. Tę formę zalecamy jako szczególnie ważny odcinek pozostający pod opieką referatu katechetycznego, a bardzo dogodny dla wykorzystania w ramach katechizacji samych małżonków.

2. Poradnictwo rodzinne.

Pełne i owocne duszpasterstwo rodzin nie da się urzeczywistnić bez czynnego współudziału laikatu. Rozbudzenie apostolstwa świeckich w tej dziedzinie jest dziś jednym z pierwszych obowiązków duszpasterstwa. Różne tego będą formy. Jako pierwszoplanowa wysuwa się konieczność zaprowadzenia łatwodostępnego dla potrzeb każdej parafii katolickiego poradnictwa rodzinnego.
W tym celu zobowiązujemy wszystkich rządców parafii:

1 by w porozumieniu z księżmi dziekanami i diecezjalnym referatem duszpasterstwa rodzin przysposabiali dla swych parafii kompetentnie przygotowane i wyposażone w aprobatę biskupa ordynariusza osoby świeckie, które prowadzić będą duszpasterstwo odpowiedzialnej regulacji poczęć dla wiernych danej parafii (środowiska);

2 by je otaczali należytą opieką i współpracowali z nimi sami lub przez księży wikariuszy w zakresie objaśniania etycznych aspektów odpowiedzialnego rodzicielstwa;

3 by wszystkich spowiedników zasiadających do konfesjonału na terenie ich parafii (również w kościołach zakonnych) informowali o czasie i miejscu udzielenia porad w sprawach odpowiedzialnego rodzicielstwa (szczególnie przed spowiedzią odpustową i wielkopostną);

4 informacje o poradnictwie rodzinnym należy stopniowo poszerzać o inne zakresy porad, np. psychologii, wychowania dzieci, prawne, życia wewnętrznego. Szczególnie ofiarną opieką należy zawsze otaczać rodziny wielodzietne.

3. Liturgia i życie rodzinne.

Bardzo ważnym środkiem skutecznego duszpasterstwa rodzin jest ustawiczne wdrażanie małżonków do czynnego współuczestnictwa z tymi formami życia liturgicznego, które są specjalnie dla nich przeznaczone. Razem więc z rozbudzeniem życia eucharystycznego w rodzinie należy budzić wśród małżonków radość kultycznej współpracy z sakramentem małżeństwa oraz zachęcać ich do chętnego korzystania z licznych sakramentaliów przeznaczonych dla umocnienia życia łaski w rodzinach, głównie w ramach roku kościelnego, jak np. błogosławieństwo kolędowe, święcenie nowych mieszkań, nabożeństwa lub błogosławieństwa matek przed urodzeniem dziecka, po urodzeniu, doroczne błogosławieństwo niemowląt lub rocznica chrztu św., błogosławieństwo chorych dzieci, święcenie pokarmów, czy szczególnie przez liturgiczne uwypuklenie uroczystości rodzinnych (rocznica ślubu, imienin ojca lub matki), niedzieli Świętej Rodziny oraz ściśle konkretyzowane modły wspólne w intencji małżonków i rodzin (np. modlitwa wiernych)

IV. ŚRODKI ODDZIAŁYWANIA DUSZPASTERSKIEGO

Zadaniem krajowego duszpasterstwa rodzin i jego diecezjalnych referatów będzie stałe wspomaganie duszpasterzy w ich pracy nad małżeństwem i rodziną oraz systematyczne dostarczanie im przydatnych ku temu materiałów. Komisja Episkopatu dla spraw rodzin stopniowo wdrażać będzie również w dalsze zadania z tego zakresu.
Wiadomo jednak, że najwięcej będzie zależeć od inicjatywy, gorliwości i zaangażowania samych duszpasterzy i ich świeckich współpracowników. Ten przeto zakres wymaga już dziś szerszego uwzględnienia.

1. Przysposobienie duszpasterzy.

Pierwszoplanowym zadaniem jest pogłębienie znajomości zagadnień związanych z duszpasterstwem rodzin przez samych kapłanów. Polecamy przeto, by temu celowi poświęcać częściej rejonowe i dekanalne konferencje księży, łącząc to z twórczą dyskusją i stałą wymianą wzajemnych doświadczeń duszpasterskich tego zakresu. "Zadaniem kapłanów po otrzymaniu przez nich należytego wykształcenia w sprawach życia rodzinnego jest wspieranie powołania małżeńskiego małżonków w ich pożyciu małżeńskim i rodzinnym różnymi środkami duszpasterskimi, jak głoszenie słowa Bożego, kultem liturgicznym i innymi pomocami duchowymi, a również umacnianie ich dobrocią, cierpliwością wśród trudności i krzepienie w miłości, aby tworzyły się naprawdę promieniujące rodziny" (KDK nr 52).
Przysposobienie duszpasterstwa rodzin powinno się rozpocząć już od studiów seminaryjnych (por. DFK nr 10). Zagadnieniu temu Komisja Episkopatu dla spraw rodzin w porozumieniu z Komisją Studiów poświęci osobną instrukcję dla seminariów.

2. Przysposobienie rodziców.

Małżonkowie i rodzice mają być nie tylko przedmiotem chrześcijańskiego wychowania rodzinnego, ale i podmiotem, tzn. mają również sami zostać czynnie wprzęgnięci w apostolstwo tych zakresów. Stąd każdy duszpasterz ma w nich widzieć przedłużenie własnego oddziaływania, to oddziaływanie inspirować i rozważnie je rozwijać (por. DWCh nr 3, oraz DA nr 30).
"Wśród owoców, które dojrzewają, gdy prawo Boże jest gorliwie przestrzegane, niezwykle jest ten, że sami małżonkowie często pragną podzielić się z innymi wynikami swoich doświadczeń. Dzięki temuw szerokich ramach powołania świeckich znajduje się nowa i niezwykle doniosła forma apostolatu, w której równi usługują równym. Wtedy bowiem sami małżonkowie podejmują zadania apostolskie względem innych małżonków, pełniąc rolę ich przewodników. Wśród tych form chrześcijańskiego apostolatu ta wydaje się obecnie najpotrzebniejsza" (Humanae vitae, nr 26).

3. Przysposobienie apostolstwa świeckich.

Rodzina jest specjalnie wdzięcznym terenem dla apostolstwa świeckich, toteż duszpasterze niech ustawicznie poszerzają zakres oddziaływania Kościoła na rodzinę tą szczególną drogą, w duchu wskazań Soboru Watykańskiego II, a więc ku czynnemu organizowaniu pomocy dla rodzin wielodzietnych, opuszczonych, sierocych, ku zacieśnieniu współżycia rodzin między sobą.
Szczególnie zaś aktualną jest potrzeba współpracy świeckich w upowszechnianiu i pogłębianiu praktycznej wiedzy o odpowiedzialnym planowaniu rodziny. "Specjaliści, zwłaszcza w dziedzinie biologii, medycyny, socjologii i psychologii, wiele mogą oddać usług dobru małżeństwa i rodziny oraz spokojowi sumień, jeśli przez wspólny układ swych badań będą się gorliwie starać naświetlić różne warunki sprzyjające uczciwemu regulowaniu ludzkiej rozrodczości" (KDK nr 52; por. Humanae vitae, nr 27).
Laikat też powinien stanowić główną obsadę osobową przyparafialnego poradnictwa rodzinnego, pracującego w ściśle zależności od diecezjalnego referatu duszpasterstwa rodzin (formy ustalają osobne wytyczne dla tego pionu przez Komisję Episkopatu dla spraw rodziny). Do sprawowania tych zadań, podobnie jak i do wygłaszania katechez o rodzinie i małżeństwie dobierać należy tylko tych świeckich, którzy posiadają ku temu należyte przygotowanie i aprobatę lub misję kanoniczną biskupa ordynariusza. Jest to podstawowym wymogiem roztropności duszpasterskiej.

Dalsze perspektywy.

Instrukcja niniejsza ma stanowić jedno z pierwszych
ogniw przeobrażenia nowoczesnego duszpasterstwa pod kątem jego zainteresowań rodziną w duchu wskazań Soboru Watykańskiego II. Nastawić się należy na pracę długofalową, a zadania, których instrukcja wytycza minimum, należy stale rozwijać w wielu nowych kierunkach, jakie zapewne samorzutnie, ofiarnie i różnorodnie wytyczy gorliwość duszpasterzy i laikatu.
Zadaniem Władz Diecezjalnych jest stała opieka nad tym oraz trwałe zaopatrywanie duchowieństwa i wiernych w odnośne pomoce duszpasterskie i materiały, a także synchronizowanie pracy między parafiami, urządzenie kursów, dni skupienia, wymiany doświadczeń itp.
Słowa Namiestnika Chrystusowego skierowane do Biskupów należy uważać za obowiązujące cały Kościół: "Zadanie to uważajcie za najważniejsze dzieło i obowiązek nałożony na Was w obecnych czasach. Jak dobrze wiecie, zadanie to wymaga pewnej koordynacji duszpasterskiej we wszystkich dziedzinach aktywności ludzkiej, mianowicie ekonomicznej, kulturalnej i społecznej. Jeśli nastąpi większy i jednoczesny rozwój w tych wszystkich dziedzinach, wówczas życie rodziców i dzieci na łonie rodziny będzie nie tylko znośniejsze, lecz także łatwiejsze i radośniejsze. A życie społeczne, wzbogacone braterską miłością i prawdziwym pokojem, stanie się bezpieczniejsze przy sumiennym zachowaniu tego planu, jaki Bóg powziął w odniesieniu do świata" (Humanae vitae, nr 30).

Warszawa, dnia 12 lutego 1969 r.
113 Konferencja Episkopatu Polski

+ Stefan Kardynał Wyszyński

opr. mg/mg