Chcemy otworzyć drzwi Chrystusowi

Pierwszym nuncjuszem apostolskim w Polsce był Luigi Lippomano, mianowany przez Juliusza III 13 stycznia 1555 r. Zadaniem nuncjuszy było wówczas wprowadzanie w życie Kościołów w poszczególnych państwach decyzji Soboru Trydenckiego, będących reakcją na spustoszenie, które spowodowała Reformacja. Decyzje te były wyrazem troski o jedność Kościoła, miały na celu obronę depozytu wiary i zasad moralności chrześcijańskiej.

Polska była jednym z pierwszych dziesięciu państw europejskich, z którymi Stolica Apostolska nawiązała pełne, stałe stosunki dyplomatyczne. Była to jedna z ważniejszych nuncjatur, często oznaczała początek wielkiej kariery dla kierowanych tam dyplomatów.

Pierwszym dyplomatą rzymskim rezydującym w Polsce, a następnie wybranym papieżem, był 13. nuncjusz (w latach 1588-1589) abp Ippolito Aldobrandini, późniejszy Klemens VIII (1592-1605). Abp Antonio Pignatelli, nuncjusz w Polsce w latach 1660-1668, w 1691 r. został papieżem i przyjął imię Innocentego XII (rządził Kościołem do r. 1700). W XX w. pierwszy po odzyskaniu niepodległości przez Polskę nuncjusz w naszym kraju, abp Achille Ratti (1919-21), został papieżem w 1922 r. jako Pius XI (zmarł w 1939 r.).

W okresie I Rzeczypospolitej przy królach Polski, najpierw w Krakowie, a następnie w Warszawie, łącznie było akredytowanych 53 nuncjuszy — ostatnim był abp Lorenzo Litta, który swój urząd piastował w latach 1794-1797. Już po III rozbiorze, który położył kres niepodległości Polski, nuncjusz ten próbował jeszcze przez pewien czas sprawować swój urząd, starając się zapewnić normalną działalność Kościołowi pod panowaniem carskiej Rosji.

Stosunki między Polską i Stolicą Apostolską w XX w.

Jeszcze przed odzyskaniem przez Polskę niepodległości Stolica Apostolska mianowała 25 kwietnia 1918 r. ks. prał. Ambrogio Damiano Achille Rattiego wizytatorem apostolskim Polski i Litwy. 6 czerwca 1919 r. ks. prał. Ratti został mianowany pierwszym nuncjuszem apostolskim «przy rządzie polskim». Niemal równocześnie Benedykt XV nadał mu godność biskupią, a sakry udzielił mu 28 października 1919 r. w stołecznej katedrze św. Jana arcybiskup warszawski kard. Aleksander Kakowski. Nowy nuncjusz został odwołany 2 grudnia 1920 r., lecz pełnił swe obowiązki do 4 czerwca 1921 r., kiedy to opuścił Warszawę. 6 lutego 1922 r. został wybrany papieżem i przyjął imię Piusa XI. Do końca życia zachował wiele sympatii dla Polski. To on zawarł 10 lutego 1925 r. Konkordat z naszym krajem, kilka miesięcy później bullą Vixdum Poloniae unitas uregulował granice polskich diecezji i prowincji kościelnych, a 17 kwietnia 1938 r. kanonizował bł. Andrzeja Bobolę SJ — kapłana i męczennika.

Następcami abpa Rattiego byli kolejno: Lorenzo Lauri (1921-1927), Francesco Marmaggi (1928-1936) i Filippo Cortesi (1936-1939). Ten ostatni opuścił Polskę wraz z korpusem dyplomatycznym i rządem po wybuchu II wojny światowej, ale w odróżnieniu od innych dyplomatów pozostał niemal do końca marca 1940 r. w Rumunii, organizując tam pomoc dla polskich uchodźców. Później pomagał im również w Rzymie. Do końca życia (zmarł 1 lutego 1947 r.) zachował tytuł nuncjusza apostolskiego w Polsce.

Okres powojenny

Po zakończeniu II wojny światowej tzw. Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej zerwał 12 września 1945 r. Konkordat.

Sytuacja ta, jak również niebezpieczeństwo, że władze państwowe uniemożliwią kontakty pomiędzy Stolicą Apostolską a polskim Episkopatem, spowodowała iż 8 lipca 1945 r. Pius XII udzielił specjalnych pełnomocnictw prymasowi Polski Augustowi Hlondowi, a potem Stefanowi Wyszyńskiemu.

Pierwsze oficjalne kontakty między Stolicą Apostolską a ówczesnym rządem PRL nawiązano w 1971 r., po zmianie ekipy rządowej w Polsce. Rozmowy odbyły się w Watykanie w dniach 27-30 kwietnia tego samego roku, a delegacjom obu stron przewodniczyli: kierownik Urzędu ds. Wyznań wicemin. Aleksander Skarżyński i abp Agostino Casaroli. Kolejna seria rozmów i wizyt (m.in. szefów dyplomacji obu stron) w efekcie doprowadziła do ustanowienia w lipcu 1974 r. jedynej w swoim rodzaju formy stosunków tzw. Zespołu ds. Stałych Kontaktów Roboczych między PRL a Stolicą Apostolską.

Szef Zespołu ds. Stałych Kontaktów ze strony polskiej (pierwszym był Kazimierz Szablewski) urzędował w Rzymie, ale jego odpowiednik watykański — nuncjusz apostolski do specjalnych poruczeń abp Luigi Poggi — nie rezydował w Warszawie.

Taki stan rzeczy przetrwał do przemian r. 1989. 17 lipca owego roku Stolica Apostolska i Polska Rzeczpospolita Ludowa przywróciły stosunki dyplomatyczne na szczeblu odpowiednio nuncjatury apostolskiej i ambasady. Pierwszymi szefami obu placówek zostali: abp Józef Kowalczyk (złożył listy uwierzytelniające 6 grudnia 1989 r.) i ówczesny szef wspomnianego Zespołu ds. Stałych Kontaktów Roboczych Jerzy Kuberski (złożył listy uwierzytelniające Ojcu Świętemu 5 października 1989 r.).

Drugim w okresie powojennym ambasadorem RP przy Stolicy Apostolskiej mianowany został prof. Henryk Kupiszewski, który złożył listy uwierzytelniające 16 czerwca 1990 r. Po jego śmierci (3 kwietnia 1994 r.) ambasadorem RP w Watykanie mianowano Stefana Frankiewicza, który złożył listy uwierzytelniające 11 lipca 1995 r.

Zgodnie z wielowiekową tradycją i zwyczajami międzynarodowymi nuncjusz apostolski w Polsce jest z urzędu — podobnie jak w 50 innych krajach świata — dziekanem korpusu dyplomatycznego.

26 sierpnia 1989 r. został mianowany pierwszym po II wojnie światowej nuncjuszem apostolskim w Polsce (i arcybiskupem tytularnym Heraklei) ks. Józef Kowalczyk, który sakrę biskupią przyjął 20 października 1989 r. w Rzymie z rąk Jana Pawła II.

W okresie sprawowania przez niego urzędu nuncjusza apostolskiego została przeprowadzona reorganizacja struktur administracyjnych Kościoła katolickiego w Polsce, wynegocjowano tekst Konkordatu odpowiadający nauce Soboru Watykańskiego II (podpisany 28 lipca 1993 r. i ratyfikowany 23 lutego 1998 r.), przy pomocy Konferencji Episkopatu Polski i wiernych wyremontowano i rozbudowano siedzibę Nuncjatury Apostolskiej w Warszawie, dostosowując ją do wymogów posługi przedstawicielstwa papieskiego w Ojczyźnie Ojca Świętego (nowa część została otwarta, a kaplica poświęcona przez kard. Angelo Sodano 30 kwietnia 1998 r.)

Siedziba Nuncjatury Apostolskiej

Budynek ten we wrześniu 1924 r. został zakupiony przez Episkopat Polski i następnie podarowany Stolicy Apostolskiej na siedzibę Nuncjatury. Niewiele wiemy o jego historii. Wybudowano go zapewne w ostatnim ćwierćwieczu XIX w. W czasie Powstania Warszawskiego legł on w gruzach. Po wojnie do jego odbudowy przystąpił kard. August Hlond. Projekt odbudowy i rozbudowy o jedno piętro opracowany został w 1947 r. przez inż. arch. Władysława Tomaszewskiego.

14 lutego 1949 r. abp Stefan Wyszyński po objęciu stolicy warszawskiej przeniósł swoją rezydencję do odbudowanego budynku Nuncjatury Apostolskiej, dokąd przeniesiony został także Sekretariat Prymasa Polski. Tego samego dnia poświęcił ten dom Sercu Pana Jezusa. W siedzibie Nuncjatury Prymas Wyszyński rezydował do 27 grudnia 1952 r.

W późniejszych latach mieścił się tutaj Wydział do Spraw Zakonnych przy Sekretariacie Prymasa Polski. W Nuncjaturze, administrowanej przez o. Kazimierza Chudego SJ, przez pewien czas mieściły się również agendy Sekretariatu Episkopatu Polski, którymi kierował śp. abp Bronisław Dąbrowski, w tym między innymi Biuro Komisji Episkopatu ds. Środków Społecznego Przekazu. Od 1968 r. mieściło się tu Biuro Prasowe Episkopatu, którym kierował ks. Alojzy Orszulik, obecny biskup łowicki.

Abp Józef Kowalczyk
Nuncjusz apostolski w Polsce