Kościół pielgrzymujący

Co oznacza wyrażenie przywrócone do użytku przez jeżyk Soboru: Kościół pielgrzymujący?

Wyrażenie to zjawia się często w dokumentach soborowych, np. w Konstytucji o liturgii św., gdzie jest powiedziane, że "Kościół jest obecny w świecie, a jednak pielgrzymujący"⁽¹⁾. W Konstytucji Lumen gentium znajdujemy piękny cytat ze św. Augustyna: "Kościół wśród prześladowań świata i pociech Bożych zdąża naprzód w pielgrzymce"⁽²⁾. W Konstytucji Gaudium et spes powiedziano jeszcze: "wszelkie zaś dobro, jakie Lud Boży w czasie swego ziemskiego pielgrzymowania może wyświadczyć rodzinie ludzkiej, wypływa z tego, że Kościół jest "powszechnym sakramentem zbawienia"⁽³⁾.

Kościół pielgrzymujący

Co oznacza pielgrzymka? Obraz pielgrzymi jest jasny i wyraża wiele ważnych, choć niezbyt prostych ani łatwo zrozumiałych rzeczy. W każdym razie warto mieć je na uwadze. Obraz pielgrzymki mówi, że Kościół ma podwójne życie jedno - w czasie, w którym teraz się znajdujemy, drugie - poza czasem, w wieczności, do której zmierza nasze pielgrzymowanie. Zdawanie sobie sprawy z tego, że Kościół - jak każde stworzenie i każdy pojedynczy człowiek - jest włączony w zmienność czasu, prowadzi do uświadomienia sobie w sposób nie tylko teoretyczny, ale także i praktyczny, a przeto moralny, że wszystko, co wchodzi w skład naszego obecnego świata, jest niestałe i znikome. Wiemy, że wszystko jest kruche, przemija, a my sami jesteśmy przemijający i śmiertelni, ale w praktyce rozumujemy i żyjemy tak, jakby wszystko, a więc i nasze życie było stałe i miało trwać wiecznie. Nawet wtedy, gdy - licząc się z nieubłaganym prawem przemijania czasu - staramy się dotrzeć do jakiegoś punktu w przyszłości, zawsze uważamy, że ten punkt dojścia będzie czymś stałym, miejscem odpoczynku. Jest to jedno ze zwykłych złudzeń, z których Pan Jezus nieustannie nas budzi, np. kiedy upomina: "Troszczcie się nie o ten pokarm, który ginie, ale o ten, który trwa na wieki"⁽⁴⁾. Pan Jezus zostawił nam dwa podstawowe pouczenia na zagadkowy temat czasu, jego przemijania⁽⁵⁾. Cenna wartość czasu odnosi się jednak do celu ponadczasowego⁽⁶⁾. Mamy używać czasu z ożywiona intensywnością, a nie z lenistwem czy z niespokojnym hedonizmem (carpe diem)⁽⁷⁾.

Tu narzuca się poważna refleksja nad naturą czasu⁽⁸⁾ i nad ogólnymi pojęciami, które z niego wypływają, jak ewolucja, postęp, rozwój⁽⁹⁾. Wystarczy jednak teraz wspomnieć, że Bóg umieścił cały świat stworzony, a także losy ludzkie w procesie ciągłego stawania się i w ten strumień nieustannych zmian włączył także ludzkość i Kościół. Kościół również żegluje w czasie i w dziejach.

Pewny cel

Historia - to słowo magiczne, jest teraz bardzo modne także w teologii, w badaniu religii, i to do tego stopnia, że całą religię chrześcijańską zwykło się określać jako historię zbawienia. To znaczy, że dziś stosunek miedzy człowiekiem, a raczej między ludzkością a Bogiem, rozważa się jako jakieś następstwa wydarzeń, które odbyły się w czasie, w ciągu wieków, jako wypełnienie tajemnego zamiaru Bożego⁽¹⁰⁾, który stał się jawny w pewnym określonym momencie, w pełni czasu, z przybyciem Chrystusa. Jest to plan Boży jeszcze niezupełnie wykonany, gdyż prowadzi do powtórnego przyjścia Chrystusa w przyszłości, przyjścia ostatniego, eschatologicznego. Kościół żyje w okresie miedzy Chrystusem Ewangelii a Chrystusem Apokalipsy, żyje w czasie jak każda inna instytucja ludzka, przeżywa swoje dzieje, które nazywamy pielgrzymowaniem.

Kościół pielgrzymujący - to Kościół, który przemija w czasie. Ma przy tym dwie cechy charakterystyczne w swej historii: pierwsza, że Kościół niesie z sobą wartości, których strzeże (wartości te św. Paweł nazywa "depozytem"⁽¹¹⁾), a mianowicie: wiarę, łaskę, Chrystusa żyjącego w tajemnicy swego Ciała Mistycznego, którym jest właśnie sam Kościół. Znaczy to, że Kościół jest żywy i ma w sobie Boska gwarancję, że żadne przeciwności historyczne nie zdołają go zniszczyć (przypomnijmy sobie przepowiednię Chrystusa Pana: portae inferi non praevalebunt⁽¹²⁾). A to pełne przygód i niezłomne pielgrzymowanie będzie trwać "do końca świata"⁽¹³⁾. Druga charakterystyczna cechą Kościoła pielgrzymującego - to gwarancja, że jego pielgrzymowanie poprzez wieki ma do osiągnięcia pewny cel, to znaczy ostateczne, chwalebne i wieczne spotkanie z Jezusem Chrystusem, Bogiem żyjącym po prawicy Ojca, wraz z Duchem Św., w niewymownej tajemnicy Trójcy Przenajświętszej. Tak pojęty cel oraz przekonanie, że zbliża się on nieuchronnie, że jest jakby tuż, wlewa otuchę i dodaje tchu strapionemu sercu pielgrzyma⁽¹⁴⁾, który wola w najwyższym uniesieniu: "Amen". Przyjdź, Panie Jezu"⁽¹⁵⁾.

Trudna równowaga

Ta wizja Kościoła, dziś wielokrotnie nazywanego pielgrzymującym, może nas pouczyć o wielu sprawach, sprawach trudnych do uchwycenia w ich najgłębszej istocie⁽¹⁶⁾, które jednak stały się monetą obiegową w codziennych rozmowach. Pierwszą sprawą jest zrozumieć sens dziejów nie jako zwykłe następstwo zdarzeń ludzkich w ślepej i niewytłumaczalnej grze sił przyrody i kosmosu oraz wolności ludzkiej, ale jako ewolucyjny proces ludzkości kierowanej - jak wierzymy - przez Myśl panującą, która prowadzi wszystko ku możliwemu i swobodnie obranemu rezultatowi zbawienia⁽¹⁷⁾. Dlatego my, chrześcijanie, nie odczuwamy lęku przed historią, czyli zdarzeniami i zmianami, z których się ona składa, pochłaniając i tworząc ludzi i rzeczy: non habemus hic manentem civitatem - nie mamy tutaj trwałego miasta, ale szukamy tego, które ma przyjść⁽¹⁸⁾. Dlatego jesteśmy zawsze otwarci i gotowi na nowość i postęp, nie tracimy ufności ani odwagi, cokolwiek by się stało; jesteśmy w drodze. Wędrujemy jednak w historii, wędrujemy w świecie, ale nie jako obcy i zbiegowie, lecz jako uczestnicy jego skomplikowanego i burzliwego życia, czy ono jest radosne czy smutne⁽¹⁹⁾. Właśnie jako chrześcijanie mamy do spełnienia posłannictwo na świecie, jesteśmy zań odpowiedzialni, marny obowiązek szerzenia miłości.

I tu odsłania się perspektywa wielkiego problemu stosunku nas, chrześcijan - a musimy powiedzieć, że także i Kościoła - do świata porwanego dziś w odmęt nieprzewidzianych przeobrażeń. Możemy zająć dwojaką postawę: immobilizmu i relatywizmu. Ani jedna, ani druga postawa nie powinna być wyłączna. Trzeba odnaleźć linię uzupełnienia obu. Powinniśmy być odważni w zachowaniu tego, co jest dla nas racją życia i źródłem światła i energii, to jest "depozytu", o którym wspomnieliśmy, najściślejszej wierności tradycji, skąd pochodzą niezastąpione i niezmienne elementy życia chrześcijańskiego. Z drugiej strony powinniśmy być niemniej odważni w przekształcaniu względnych form zwyczajów kościelnych i chrześcijańskich, dostosowując je do potrzeb życia współczesnego, a jeszcze bardziej do potrzeb naszego posłannictwa, stosownie do zmiennych okoliczności miejsca i czasu. O tym wiemy, ale w praktyce trudno osiągnąć równowagę i syntezę tych dwóch postaw. Oto problem charakterystyczny dla chwili obecnej: mocna wiara i aktywna miłość.

To właśnie jest szlak Kościoła pielgrzymującego. Prośmy św. Piotra u którego grobu dziś się znajdujemy, aby jak pasterz zechciał nam wskazać drogę.