Wprowadzenie ogólne do Rytuału - obrzędy pokuty
1.
Bóg Ojciec okazał swoje miłosierdzie przez Chrystusa, jednając z sobą
wszystko, co jest na ziemi i co jest w niebie, przywracając pokój przez
Jego krew przelaną na krzyżu1.
Syn Boży, stawszy się człowiekiem, przebywał między ludźmi, aby wyzwolić ich z niewoli grzechu2 i wezwać z ciemności do swojego przedziwnego światła3.
Swoje dzieło na świecie rozpoczął od głoszenia pokuty wzywając:
"Nawracajcie się i wierzcie Ewangelii" (Mk 1,15). To wezwanie do pokuty,
które już przedtem rozbrzmiewało w ustach proroków, przez nawoływanie
Jana Chrzciciela przygotowało serca ludzi na nadejście królestwa Bożego.
Przyszedł on "głosząc chrzest pokuty na odpuszczenie grzechów" (Mk
1,4).
Jezus zaś nie tylko wzywał ludzi do pokuty, aby porzucili grzechy i z całego serca nawrócili się do Boga4, lecz także przyjmując grzeszników, pojednał ich z Ojcem5.
Uzdrawiał również chorych, aby dać dowód, że ma władzę odpuszczania grzechów6. Wreszcie sam umarł za nasze grzechy i zmartwychwstał dla naszego usprawiedliwienia7. Rozpoczynając zbawczą mękę, w tę noc, w której został wydany8, ustanowił Ofiarę Nowego Przymierza w swojej Krwi na odpuszczenie grzechów9, a po zmartwychwstaniu zesłał Ducha Świętego na Apostołów, aby mieli władzę odpuszczania i zatrzymywania grzechów10; powierzył im również posłannictwo głoszenia w swoim imieniu pokuty i odpuszczania grzechów wszystkim narodom11.
Piotr,
któremu Chrystus powiedział: "Tobie dam klucze królestwa niebieskiego,
cokolwiek zwiążesz na ziemi, będzie związane w niebie, a cokolwiek
rozwiążesz na ziemi, będzie rozwiązane w niebie" (Mt 16,19), posłuszny
poleceniu Pana, w dniu Pięćdziesiątnicy głosił odpuszczenie grzechów
przez chrzest: "Nawróćcie się i niech każdy z was ochrzci się w imię
Jezusa Chrystusa na odpuszczenie grzechów waszych" (Dz 2,38)12.
Od tego dnia Kościół nigdy nie przestał wzywać ludzi do nawrócenia z
grzechów i przez sprawowanie pokuty ukazywać zwycięstwa Chrystusa nad
grzechem.
2.
To zwycięstwo nad grzechem jaśnieje przede wszystkim w chrzcie, przez
który dawny Człowiek zostaje ukrzyżowany razem z Chrystusem dla
zniszczenia skażonej grzechem natury po to, byśmy już więcej nie byli w
niewoli grzechu, lecz zmartwychwstając z Chrystusem żyli odtąd dla Boga13. Dlatego Kościół wyznaje wiarę "w jeden chrzest na odpuszczenie grzechów".
W
ofierze Mszy uobecnia się męka Chrystusa, a Kościół ofiaruje Bogu na
zbawienie całego świata Ciało za nas wydane oraz Krew wylaną na
odpuszczenie grzechów. W Eucharystii bowiem Chrystus jest obecny i
złożony na ołtarzu jako "ofiara naszego pojednania"14, aby przez Ducha Świętego "zjednoczyć nas wszystkich"15.
Ponadto,
nasz Zbawiciel, Jezus Chrystus, powierzając swoim Apostołom oraz ich
następcom władzę odpuszczania grzechów, ustanowił w swoim Kościele
sakrament pokuty, aby wierni, którzy po chrzcie świętym popełniają
grzechy mogli pojednać się z Bogiem przez odnowienie w łasce16 , Kościół bowiem ma "i wodę, i łzy: wodę chrztu i łzy pokuty"17.
Kościół święty a zarazem zawsze potrzebujący oczyszczenia
3.
Chrystus który "umiłował Kościół i wydał za niego samego siebie aby go
uświęcić" (Ef 5,25-26), zjednoczył go z sobą jak oblubienicę18. Kościół, który jest Jego ciałem i pełnią, napełnia swoimi Bożymi darami19 i przez niego na wszystkich rozlewa łaskę i prawdę.
Członkowie
Kościoła podlegają jednak pokusom i często popadają w grzechy. Podczas
gdy Chrystus święty, niewinny, niepokalany (Hbr 7,26) nie znał grzechu
(2 Kor 5,21), lecz przyszedł dla przebłagania jedynie za grzechy ludu
(por. Hbr 2,17), Kościół obejmujący w swoim łonie ˇgrzeszników, święty i
zarazem ciągle potrzebujący oczyszczenia, ustawicznie podejmuje pokutę i
odnowę"20.
Pokuta w życiu i liturgii kościoła
4.
Lud Boży na liczne i różne sposoby podejmuje i pełni nieustanną pokutę.
Uczestnicząc w cierpieniach Chrystusa przez cierpliwość21, spełniając dzieła miłosierdzia i miłości22, z dnia na dzień coraz bardziej się nawracając według Ewangelii Chrystusa, staje się w świecie znakiem nawrócenia do Boga.
Kościół
wyraża to swoim życiem i sprawuje w swojej liturgii, gdy wierni
wyznają, że są grzesznikami, i proszą o przebaczenie Boga i braci, jak
dzieje się to w nabożeństwach pokutnych, w głoszeniu słowa Bożego, w
modlitwie i w elementach pokutnych liturgii eucharystycznej23.
W sakramencie pokuty wierni "otrzymują od miłosierdzia Bożego
przebaczenie zniewagi wyrządzonej Bogu i równocześnie jednają się z
Kościołem, któremu grzesząc zadali ranę, a który przyczynia się do ich
nawrócenia miłością, przykładem i modlitwą"24.
Pojednanie z Bogiem i Kościołem
5.
Ponieważ grzech jest obrazą Boga, która zrywa przyjaźń z Nim, pokuta
"zmierza ostatecznie do tego, abyśmy ukochali Boga i całkowicie się Jemu
powierzyli"25.
Grzesznik, który dzięki łasce
miłosiernego Boga wchodzi na drogę pokuty, wraca do Ojca, który
"pierwszy nas umiłował" (J 4,19), do Chrystusa, który wydał samego
siebie za nas26, i do Ducha Świętego, który obficie został na nas wylany27.
Jednakże
z niezbadanej i łaskawej tajemnicy Bożego zrządzenia ludzie są
połączeni z sobą nadprzyrodzoną więzią, wskutek czego grzech jednego
szkodzi także wszystkim28, podobnie jak świętość jednego
przynosi dobrodziejstwa wszystkim" . Dlatego pokuta niesie z sobą także
pojednanie z braćmi, którym grzech zawsze szkodzi.
Ludzie
popełniając niesprawiedliwość, działają często wspólnie. Podobnie w
pełnieniu pokuty wspomagają się wzajemnie, aby uwolnieni od grzechu
przez łaskę Chrystusa, razem z wszystkimi ludźmi dobrej woli mogli
działać na rzecz sprawiedliwości i pokoju w świecie.
Sakarment i jego części
6.
Chrześcijanin, który po grzechu pod wpływem Ducha Świętego przystępuje
do sakramentu pokuty, powinien przede wszystkim całym sercem nawrócić
się do Boga. To wewnętrzne nawrócenie serca, zawierające żal za grzechy i
postanowienie nowego życia, wyraża się przez wyznanie grzechów wobec
Kościoła, przez należyte zadośćuczynienie i poprawę życia.
Bóg zaś udziela odpuszczenia grzechów za pośrednictwem Kościoła, który działa przez posługę kapłanów29.
a) Żal za grzechy
Między
aktami pokutującego pierwsze miejsce zajmuje żal, czyli "ból duszy i
obrzydzenie sobie popełnionego grzechu z postanowieniem niegrzeszenia na
przyszłość"30. Albowiem "do Królestwa Chrystusa możemy wejść
tylko przez "metanoję", to jest przez wewnętrzną przemianę całego
człowieka, dzięki której zaczyna on właściwie myśleć, sądzić i układać
swoje życie, przeniknięty tą świętością i miłością Boga, które w Jego
Synu zostały ostatecznie objawione oraz w pełni nam udzielone (por. Hbr
1,2; Kol 1,19 et passim; Ef 1,23)"31.
Prawdziwość
pokuty zależy od tej skruchy serca. Nawrócenie powinno dotknąć wnętrza
człowieka, aby go coraz głębiej oświecać i coraz bardziej upodabniać do
Chrystusa.
b) Spowiedź
Do sakramentu pokuty należy wyznanie grzechów, pochodzące z prawdziwego poznania siebie wobec Boga i z żalu za grzechy. To wewnętrzne badanie serca i zewnętrzne oskarżenie powinno się odbywać w świetle Bożego miłosierdzia. Spowiedź wymaga od penitenta woli otwarcia swojego serca przed sługą Bożym, od spowiednika zaś duchowej umiejętności sądzenia, dzięki której działając w imieniu Chrystusa, na podstawie władzy kluczy odpuszcza lub zatrzymuje grzechy32.
c) Zadośćuczynienie
Dopełnieniem prawdziwego nawrócenia jest zadośćuczynienie za winy, poprawa życia oraz naprawa szkód33.
Rodzaj
i miara zadośćuczynienia powinny być dostosowane do penitenta, aby
każdy naprawił porządek, który naruszył, i został uzdrowiony z choroby,
na którą cierpiał, odpowiednim lekarstwem. Pokuta powinna być zatem
rzeczywiście lekarstwem na grzech i środkiem do odnowy życia. W ten
sposób penitent "zapominając o tym, co jest poza nim" (Flp 3,13) na nowo
włącza się w misterium zbawienia i wytęża siły ku temu, co jest przed
nim.
d) Rozgrzeszenie
Grzesznikowi, który w sakramentalnej spowiedzi okazuje swoje nawrócenie słudze Kościoła, Bóg udziela przebaczenia przez znak rozgrzeszenia i w ten sposób sakrament pokuty zostaje dopełniony. Zgodnie z Bożym planem, według którego ukazała się ludziom dobroć i miłość Zbawiciela - naszego Boga34, Bóg chce przez widzialne znaki udzielić nam zbawienia i powtórnie odnowić zerwane przymierze. Przez sakrament pokuty Ojciec przyjmuje Syna, który do Niego wraca, Chrystus bierze na ramiona zgubioną owcę i odnosi do owczarni, a Duch Święty na nowo uświęca swoją świątynię albo pełniej w niej zamieszkuje. Ukazuje się to przez odnowione lub gorliwsze uczestnictwo w uczcie Pańskiej, którą Kościół z radością sprawuje po powrocie syna wracającego z daleka35.
Konieczność i użyteczność sakaramentu pokuty
7.
Podobnie jak różne i rozliczne są rany, które grzech powoduje w życiu
jednostki i społeczności, tak różne są lekarstwa, które przynosi nam
pokuta. Ci, którzy przez ciężki grzech odeszli od zjednoczenia z Bogiem w
miłości, przez sakrament pokuty wracają do życia. Ci, którzy wpadają w
grzechy powszednie, codziennie doświadczając swojej słabości, przez
częste przyjmowanie sakramentu pokuty nabierają sił, aby dojść do pełnej
wolności dzieci Bożych.
a) Aby przyjąć zbawienne
działanie sakramentu pokuty, zgodnie z wolą miłosiernego Boga, wierny
powinien wyznać kapłanowi szczegółowo wszystkie grzechy ciężkie, które
sobie przypomina po zbadaniu sumienia36.
b)
Częste i staranne korzystanie z tego sakramentu jest bardzo użyteczne
dla zwalczania grzechów powszednich. Nie jest to bowiem tylko
powtarzanie obrzędów ani psychologiczne ćwiczenie, lecz nieustanna
troska o doskonalenie łaski chrztu, abyśmy nosząc w naszym ciele
umartwienie Jezusa Chrystusa, coraz bardziej ukazywali w sobie życie
Jezusa37.
Penitenci, którzy oskarżają się z grzechów
powszednich, powinni się starać przez takie spowiedzi w doskonalszy
sposób upodabniać się do Chrystusa i wierniej ulegać głosowi Ducha
Świętego. Aby ten zbawienny sakrament mógł rzeczywiście oddziaływać na
chrześcijan, konieczne jest, aby wywierał wpływ na całe ich życie i
pobudzał do gorliwszej służby Bogu i braciom.
Sprawowanie tego
sakramentu zawsze jest aktem, w którym Kościół wyznaje swoją wiarę,
wyraża Bogu wdzięczność za wolność, jaką nas Chrystus obdarzył38, i zmierzając na spotkanie z Chrystusem, składa swoje życie jako duchową ofiarę na chwałę Boga.
Obowiązki wspólnoty w sprawowaniu pokuty
8. Cały Kościół, jako lud kapłański, w różny sposób współdziała w dziele pojednania, które zostało mu powierzone przez Boga. Nie tylko bowiem wzywa do pokuty przez głoszenie słowa Bożego, lecz także wstawia się za grzeszników i z macierzyńską troską i staraniem pomaga penitentowi, aby uznał swoje grzechy, wyznał je i dostąpił miłosierdzia od Boga, który sam tylko może odpuszczać grzechy. Co więcej, sam Kościół staje się narzędziem nawrócenia i rozgrzeszenia penitenta przez posługę, którą Chrystus powierzył Apostołom oraz ich następcom39.
Szafarz sakaramentu pokuty
9. a)
Kościół spełnia sakramentalną posługę pokuty przez biskupów i kapłanów,
którzy głosząc słowo Boże wzywają wiernych do nawrócenia oraz ogłaszają
i udzielają im odpuszczenia grzechów w imieniu Chrystusa i mocą Ducha
Świętego.
Kapłani, wykonując tę posługę, działają w łączności z
biskupem i uczestniczą w jego władzy i urzędzie, on bowiem czuwa nad
sprawowaniem sakramentu pokuty zgodnie z przepisami40.
b)
Kompetentnym szafarzem sakramentu pokuty jest kapłan, który według
prawa kanonicznego ma władzę rozgrzeszania. Wszyscy jednak kapłani,
nawet nie aprobowani do słuchania spowiedzi, ważnie i godziwie
rozgrzeszają penitentów znajdujących się w niebezpieczeństwie śmierci.
Pasterskie wykonanie tej posługi
10. a)
Aby spowiednik mógł spełnić swój obowiązek poprawnie i wiernie,
powinien poznać choroby dusz i stosować odpowiednie lekarstwa oraz
mądrze wykonywać zadanie sędziego. Powinien zdobyć konieczną do tego
wiedzę i roztropność przez wytrwałe studium pod przewodem
nauczycielskiego urzędu Kościoła, a przede wszystkim przez modlitwę.
Rozeznanie duchów jest bowiem wewnętrznym poznaniem działania Bożego w
sercach ludzkich, darem Ducha Świętego i owocem miłości41.
b) Spowiednik powinien okazywać gotowość do słuchania spowiedzi zawsze, ilekroć wierni słusznie o to proszą42.
c)
Spowiednik przyjmując pokutującego grzesznika i doprowadzając go do
światła prawdy, spełnia zadanie ojca, ukazuje ludziom serce Ojca
niebieskiego i przedstawia Chrystusa Pasterza. Niech zatem pamięta, że
powierzono mu urząd Chrystusa, który dla zbawienia ludzi dokonał z
miłosierdzia dzieła odkupienia i swoją mocą jest obecny w sakramentach43.
d)
Spowiednik jako sługa Boży wiedząc, że poznał tajniki sumienia swojego
brata zobowiązany jest jak najdokładniej zachować tajemnicę
sakramentalną.
Penitent
11.
Doniosłą rolę w tym sakramencie spełnia sam nawracający się wierny. Gdy
penitent odpowiednio usposobiony korzysta z tego zbawiennego środka,
ustanowionego przez Chrystusa, i wyznaje grzechy, przez swoje akty
współdziała w samym sakramencie, który dopełnia się przez słowa
rozgrzeszenia wypowiadane przez szafarza w imieniu Chrystusa.
W ten sposób wierny doświadczając w swoim życiu miłosierdzia Bożego i głosząc je, sprawuje razem z kapłanem liturgię Kościoła,
Miejsce sprawowania
12. Miejsce, w którym sprawuje się sakrament pokuty i gdzie zasiada spowiednik, określa prawo.
Czas sprawowania
13.
Pojednanie pokutujących może się odbywać o każdej porze i w każdym
dniu. Wypada jednak, aby wierni znali dni i godziny, w których kapłan
jest obecny dla wykonywania tej posługi. Wiernych należy przyzwyczaić,
by spowiadali się poza Mszą, zwłaszcza w ustalonych godzinach44.
Okres
wielkiego postu jest bardzo odpowiedni do sprawowania sakramentu
pokuty, ponieważ już w popielec rozlega się wobec ludu uroczyste
wezwanie: "Nawracajcie się i wierzcie Ewangelii". Wypada zatem
kilkakrotnie urządzić w wielkim poście nabożeństwo pokutne i wszystkim
wiernym dać okazję do pojednania się z Bogiem i braćmi, aby z odnowionym
sercem przeżywali w święte triduum tajemnicę paschalną.
Szaty liturgiczne
14. Należy zachować normy ustanowione przez miejscowych ordynariuszy, dotyczące używania szat liturgicznych przy sprawowaniu sakramentu pokuty.
A. Obrzęd sprawowania pojednania jednego penitenta
Przygotowanie kapłana i penitenta
15. Kapłan i penitent powinni się przygotować do sprawowania sakramentu przede wszystkim przez modlitwę. Kapłan powinien wezwać Ducha Świętego, aby od Niego otrzymać światło i miłość; penitent natomiast powinien zastanowić się, czy jego życie jest zgodne z przykładem i przykazaniami Chrystusa, i prosić Boga o odpuszczenie swoich grzechów.
Przyjęcie penitenta
16. Kapłan niech przyjmie penitenta z braterską miłością i ewentualnie niech go pozdrowi uprzejmymi słowami. Następnie penitent czyni znak krzyża mówiąc: "W imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego. Amen". Kapłan może to zrobić razem z nim. Następnie kapłan krótką formułą zachęca penitenta do ufności Bogu. Jeżeli penitent nie jest znany spowiednikowi, niech poda mu swój stan, czas ostatniej spowiedzi, trudności w prowadzeniu życia chrześcijańskiego oraz inne okoliczności, których poznanie jest potrzebne spowiednikowi do wykonania jego posługi.
Czytanie Słowa Bożego
17. Jeżeli okoliczności za tym przemawiają, kapłan lub sam penitent odczytuje jakiś tekst z Pisma św. Może się to odbyć w czasie przygotowania do sprawowania sakramentu. Słowo Boże oświeca wiernego, aby poznał swoje grzechy, wzywa go do nawrócenia i do ufności w miłosierdzie Boże.
Wyznanie grzechów i przyjęcie zadośćuczynienia
18.
Penitent wyznaje swoje grzechy rozpoczynając, jeżeli jest taki zwyczaj
od formuły spowiedzi powszechnej: "Spowiadam się". Jeżeli zachodzi
potrzeba, niech kapłan pomaga penitentowi w całkowitym wyznaniu
grzechów, niech go napomni, aby szczerze żałował, że obraził Boga,
stosownymi radami niech go wspiera w rozpoczęciu nowego życia i w razie
potrzeby poucza o obowiązkach chrześcijańskiego życia.
Jeżeli penitent spowodował szkodę lub zgorszenie, kapłan powinien go nakłonić do postanowienia naprawy tego zła.
Następnie
kapłan wyznacza penitentowi zadośćuczynienie, które ma być nie tylko
przebłaganiem za przeszłe winy, lecz także pomocą do nowego życia i
lekarstwem na chorobę duszy. Dlatego, o ile to możliwe, zadośćuczynienie
powinno odpowiadać ciężkości i rodzajowi grzechów.
Właściwym
zadośćuczynieniem jest modlitwa, wyrzeczenie, a przede wszystkim usługi
oddawane bliźnim i uczynki miłosierdzia. W ten sposób staje się jasne,
że grzech i jego odpuszczenie mają charakter społeczny.
Modlitwa penitenta i rozgrzeszenie kapłańskie
19.
Penitent okazuje swoją skruchę i postanowienie nowego życia przez jakąś
modlitwę, w której prosi o przebaczenie Boga Ojca. Wypada użyć modlitwy
złożonej ze słów Pisma św.
Po modlitwie penitenta kapłan wyciąga
ręce lub przynajmniej prawą rękę nad głową penitenta i wypowiada formułę
rozgrzeszenia, w której istotne są słowa: "Ja odpuszczam tobie grzechy w
imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego". Gdy kapłan wymawia końcowe słowa,
kreśli nad penitentem znak krzyża.
Formuła rozgrzeszenia (por. nr 46)
wskazuje, że pojednanie penitenta ma źródło w miłosierdziu Ojca,
ukazuje związek między pojednaniem grzesznika i misterium paschalnym
Chrystusa; podkreśla rolę Ducha Świętego w odpuszczeniu grzechów;
wreszcie rzuca światło na kościelną stronę sakramentu, ponieważ prosi
się o pojednanie z Bogiem i otrzymuje się je przez pośrednictwo
Kościoła.
Dziękczynienie i odesłanie penitenta
20.
Penitent otrzymawszy odpuszczenie grzechów, wysławia miłosierdzie Boże i
składa dzięki Bogu krótką inwokacją wyjętą z Pisma św. Następnie kapłan
odsyła go w pokoju. Penitent kontynuuje i wyraża swoje nawrócenie przez
życie zgodne z Ewangelią Chrystusa i coraz bardziej przeniknięte
miłością Boga, "bo miłość zakrywa wiele grzechów" (1 P 4,8).
Obrzęd skrócony
21. Gdy potrzeba duszpasterska za tym przemawia, kapłan może opuścić lub skrócić pewne części obrzędu, należy jednak zawsze zachować w całości: wyznanie grzechów i przyjęcie zadośćuczynienia, wezwanie do skruchy (nr 44), formułę rozgrzeszenia i odesłania. Jeżeli zagraża niebezpieczeństwo śmierci, wystarczy, aby kapłan wymówił istotne słowa formuły rozgrzeszenia, mianowicie: "Ja odpuszczam tobie grzechy w imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego".
B. Obrzęd pojednania wielu penitentów z indywidualną spowiedzią i rozgrzeszeniem
22.
Gdy gromadzi się wielu penitentów, by uzyskać sakramentalne pojednanie,
wypada, aby zostali oni przygotowani przez nabożeństwo słowa Bożego.
W
tym nabożeństwie mogą wziąć udział także wierni, którzy kiedy indziej
przystąpią do sakramentu. Wspólne nabożeństwo jaśniej ukazuje kościelną
naturę pokuty. Wierni razem słuchają słowa Bożego, które głosi
miłosierdzie Boże i wzywa ich do nawrócenia. Równocześnie badają
zgodność swojego życia ze słowem Bożym i wspierają się wzajemnie
modlitwą. Gdy każdy wyzna swoje grzechy i otrzyma rozgrzeszenie, wszyscy
razem wysławiają Boga za Jego wielkie sprawy dokonane na rzecz ludu,
który nabył dla siebie krwią swojego Syna.
W razie potrzeby powinno
być obecnych wielu kapłanów, aby mogli w odpowiednich miejscach
wysłuchać spowiedzi poszczególnych penitentów i udzielić im
rozgrzeszenia.
Obrzędy wstępne
23.
Gdy wierni się zgromadzą, można odśpiewać odpowiednią pieśń. Następnie
kapłan pozdrawia wiernych, a jeżeli jest to potrzebne, krótko wprowadza
ich w nabożeństwo i poucza o porządku, który należy zachować. Może to
zrobić inny kapłan lub posługujący.
Następnie kapłan wzywa wszystkich do cichej modlitwy i po chwili milczenia sam odmawia modlitwę.
Liturgia Słowa Bożego
24.
Sakrament pokuty powinien się zaczynać od wysłuchania słowa Bożego, bo
Bóg przez swoje słowo wzywa do pokuty i doprowadza do prawdziwego
wewnętrznego nawrócenia.
Można wybrać jedno lub kilka czytań. Jeżeli
wybiera się kilka, między nimi należy śpiewać psalm lub odpowiednią
pieśń, albo zachować milczenie, aby ułatwić głębsze zrozumienie słowa
Bożego i przyjęcie go w sercach.
Jeżeli jest tylko jedno czytanie, wypada wziąć je z Ewangelii. Należy wybrać przede wszystkim takie czytania, w których:
a) głos Boży wzywa ludzi do nawrócenia i coraz większego upodobnienia się do Chrystusa;
b) staje przed oczami tajemnica pojednania przez śmierć i zmartwychwstanie Chrystusa i przez dar Ducha Świętego;
c) przedstawia się sąd Boga o tym, co jest dobre i złe w życiu ludzi, aby oświecić i ułatwić zbadanie sumienia.
25.
Homilia biorąca za punkt wyjścia tekst Pisma św. powinna doprowadzić
wiernych do rachunku sumienia, do odwrócenia się od grzechu i nawrócenia
do Boga. Niech przypomni wiernym, że grzech zwraca się przeciw Bogu,
przeciw wspólnocie i bliźniemu oraz przeciw samemu grzesznikowi. Dlatego
należy przypomnieć:
a) nieskończone miłosierdzie
Boże, które jest większe niż wszystkie nasze grzechy i którym się
kierując, Bóg ciągle wzywa nas do siebie;
b) potrzebę wewnętrznego nawrócenia, które skłania także do naprawienia szkód spowodowanych przez grzech;
c) społeczny charakter łaski i grzechu, wskutek czego akty pojedynczych chrześcijan w jakiś sposób wpływają na całe Ciało Kościoła;
d)
dzieło naszego zadośćuczynienia, które czerpie moc z zadośćuczynienia
Chrystusa i oprócz uczynków pokutnych wymaga przede wszystkim okazywania
prawdziwej miłości Boga i bliźniego.
26.
Po wygłoszeniu homilii należy zachować przez pewien czas milczenie, aby
wierni mogli zrobić rachunek sumienia i wzbudzić żal za grzechy.
Kapłan, diakon lub inny posługujący może pomagać wiernym krótkimi
zdaniami albo modlitwą litanijną, w zależności od ich stanu, wieku itp.
Jeżeli
wyda się to właściwe, wspólny rachunek sumienia i wzbudzenie żalu mogą
zastąpić homilię. W takim wypadku powinny się rozpocząć wyraźnym
nawiązaniem do tekstu Pisma św., który został poprzednio odczytany.
Obrzęd pojednania
27. Na wezwanie diakona albo innego posługującego wszyscy klękają albo pochylają się i odmawiają formułę spowiedzi powszechnej (np. "Spowiadam się"); następnie, jeżeli przemawiają za tym okoliczności, stojąc odmawiają modlitwę litanijną albo śpiewają odpowiednią pieśń, która wyraża wyznanie grzechów, skruchę serca, prośbę o przebaczenie oraz ufność w miłosierdzie Boże. Na zakończenie odmawia się modlitwę Pańską, której nigdy nie należy opuszczać.
28. Po odmówieniu modlitwy Pańskiej kapłani udają się na miejsca przeznaczone do słuchania spowiedzi. Penitenci, którzy chcą wyznać grzechy, przystępują do wybranego kapłana i po przyjęciu odpowiedniego zadośćuczynienia otrzymują od niego rozgrzeszenie w formie stosowanej przy pojednaniu jednego penitenta.
29. Po wysłuchaniu spowiedzi kapłani wracają do prezbiterium. Kapłan, który przewodniczy, wzywa wszystkich do dziękczynienia i wysławiania Bożego miłosierdzia. Można je wyrazić psalmem, hymnem lub modlitwą litanijną. Kapłan kończy nabożeństwo modlitwą, wielbiąc Boga za Jego wielką miłość, którą nam okazał.
Odesłanie ludu
30. Po dziękczynieniu kapłan błogosławi wiernych. Następnie diakon albo sam kapłan żegna zgromadzenie.
C. Obrzęd pojednania wielu penitentów z ogólną spowiedzią i rozgrzeszeniem
Zasady prawne dotyczące udzielania rozgrzeszenia ogólnego
31.
Indywidualna i całkowita spowiedź oraz rozgrzeszenie pozostają jedynym
zwykłym sposobem, w jaki wierni mogą się pojednać z Bogiem i Kościołem,
chyba że niemożność fizyczna albo moralna uwalnia ich od takiej
spowiedzi.
Ze względu na szczególne okoliczności niekiedy zachodzące
może się zdarzyć, że wolno albo nawet należy wielu penitentom udzielić
rozgrzeszenia ogólnego bez uprzedniej spowiedzi indywidualnej.
Oprócz
wypadków, w których grozi niebezpieczeństwo śmierci, wolno udzielić
sakramentalnego rozgrzeszenia równocześnie wielu penitentom, którzy
oskarżyli się tylko ogólnie, lecz zostali odpowiednio usposobieni,
jeżeli zachodzi ważna potrzeba, mianowicie gdy ze względu na liczbę
penitentów brakuje spowiedników do wysłuchania spowiedzi indywidualnej w
odpowiednim czasie, tak że penitenci bez własnej winy byliby zmuszeni
długo pozostawać bez łaski sakramentalnej lub Komunii św. Zdarzyć się to
może przede wszystkim w krajach misyjnych, lecz także w innych
miejscach i w odniesieniu do pewnych grup osób, gdy oczywista jest taka
potrzeba.
Nie wolno udzielać ogólnego rozgrzeszenia jedynie z powodu
licznego napływu penitentów, jaki zdarza się np. z okazji wielkiego
święta lub pielgrzymki, jeżeli spowiednicy mogą być do dyspozycji45.
32.
Osąd, czy zachodzą warunki, o których mowa wyżej, a także decyzja,
kiedy wolno udzielić sakramentalnego rozgrzeszenia ogólnego
zarezerwowane są ordynariuszowi diecezji, który powinien porozumieć się z
innymi członkami Konferencji Biskupów.
Jeżeli poza wypadkami
określonymi przez ordynariusza diecezji zaistnieje poważna potrzeba
udzielenia sakramentalnego rozgrzeszenia w sposób ogólny, kapłan przed
udzieleniem rozgrzeszenia powinien, o ile jest to możliwe, zwrócić się
do miejscowego ordynariusza, aby mógł godziwie udzielić rozgrzeszenia.
Jeżeli zwrócenie się do ordynariusza nie było możliwe, kapłan powinien
jak najprędzej zawiadomić go o zaistniałej potrzebie oraz o udzieleniu
rozgrzeszenia46.
33. Wierni tylko wtedy mogą korzystać z sakramentalnego rozgrzeszenia ogólnego, jeżeli są odpowiednio usposobieni, a więc, gdy każdy żałuje za swoje grzechy, postanawia unikać grzechu oraz naprawić ewentualne zgorszenia i wyrządzone szkody, a równocześnie postanawia wyznać indywidualnie w odpowiednim czasie grzechy ciężkie, których obecnie nie może wyznać. Kapłani powinni dokładnie pouczyć wiernych o tych dyspozycjach i warunkach, jakie są wymagane do ważności sakramentu47.
34.
Ci, którzy uzyskali odpuszczenie grzechów ciężkich przez rozgrzeszenie
ogólne, są zobowiązani do odbycia usznej spowiedzi z tych grzechów przed
otrzymaniem nowego rozgrzeszenia ogólnego, o ile nie mają słusznej
przeszkody. Są oni ściśle zobowiązani do przystąpienia do spowiedzi w
ciągu roku, chyba że zaistnieje moralna niemożliwość. Albowiem ich także
obowiązuje przykazanie, na podstawie którego każdy wierny ma osobiście
wyznać kapłanowi przynajmniej raz w roku wszystkie swoje grzechy
ciężkie, dotychczas szczegółowo nie wyznane48.
Obrzęd rozgrzeszenia ogólnego
35.
Przy pojednaniu wielu penitentów z ogólną spowiedzią i rozgrzeszeniem w
wypadkach przewidzianych przez prawo wszystko odbywa się tak, jak wyżej
podano w obrzędzie pojednania wielu penitentów z indywidualną
spowiedzią i rozgrzeszeniem, z następującymi zmianami:
a) Po
homilii albo w samej homilii należy wezwać wiernych, którzy chcą
skorzystać z rozgrzeszenia ogólnego, aby się odpowiednio przygotowali,
czyli aby każdy wzbudził żal za grzechy, postanowił unikać grzechów oraz
naprawić ewentualne zgorszenia i wyrządzone szkody, a równocześnie
postanowił wyznać49 indywidualnie w odpowiednim czasie
grzechy ciężkie, których obecnie nie może wyznać , ponadto należy
wszystkim wyznaczyć jakieś zadośćuczynienie. Penitenci, jeżeli zechcą,
będą mogli do niego coś dodać.
b) Diakon inny
posługujący albo sam kapłan wzywa penitentów, którzy chcą otrzymać
rozgrzeszenie, aby ja kimś znakiem ukazali, że o nie proszą (np.
pochylając głowę, klękając lub innym znakiem według norm ustalonych
przez Konferencję Biskupów) oraz, aby odmówili wspólnie formułę
spowiedzi powszechnej (tj. "Spowiadam się"). Po niej może się odbyć
modlitwa litanijna albo śpiew pokutny i wszyscy razem śpiewają albo
odmawiają modlitw Pańską, jak powiedziano wyżej w nrze 27.
c) Wtedy
kapłan wygłasza inwokację, w której prosi Ducha Świętego o łaskę
odpuszczenia grzechów, głosi zwycięstwo nad grzechem przez śmierć i
zmartwychwstanie Chrystusa i udziela penitentom sakramentalnego
rozgrzeszenia.
d) W końcu kapłan wzywa do
dziękczynienia, jak powiedziano wyżej w nrze 29, i opuściwszy końcową
modlitwę, natychmiast lud błogosławi i odsyła.
Charakter i struktura
36.
Nabożeństwa pokutne są zgromadzeniami ludu Bożego na słuchanie słowa
Bożego, przez które otrzymuje wezwanie do nawrócenia i odnowy życia oraz
wieść o naszym wyzwoleniu z grzechu przez śmierć i zmartwychwstanie
Chrystusa. porządek tych nabożeństw jest taki, jaki zwykle zachowuje się
w nabożeństwach słowa Bożego50. Jest on podany w obrzędzie pojednania wielu penitentów:
Wypada
więc, aby po obrzędzie wstępnym (śpiew, pozdrowienie i modlitwa) było
jedno lub więcej czytań z Pisma św. rozdzielonych pieśniami, psalmami
albo chwilami ciszy. W homilii należy czytania wyjaśnić i zastosować do
zgromadzonych wiernych. Przed czytaniami z Pisma św. albo po nich można
umieścić czytania z Ojców lub pisarzy kościelnych, którzy rzeczywiście
pomagają wspólnocie i jednostkom do prawdziwego poznania grzechu i
skruchy serca, czyli do nawrócenia.
Po homilii i rozważeniu słowa
Bożego zgromadzeni wierni powinni się wspólnie modlić głośno, odmawiając
jakąś modlitwę litanijną albo inną modlitwę sprzyjającą czynnemu
uczestnictwu wiernych. Na końcu zawsze odmawia się modlitwę Pańską, aby
Bóg, nasz Ojciec, "odpuścił nam nasze winy, jak i my odpuszczamy naszym
winowajcom... i wybawił nas od złego". Kapłan lub ten, kto przewodniczy
zgromadzeniu, kończy nabożeństwo modlitwą i odesłaniem wiernych.
Pożytek i znaczenie
37. Należy czuwać, aby nabożeństwa pokutne w przekonaniu wiernych nie identyfikowały się ze sprawowaniem sakramentu pokuty51. Nabożeństwa pokutne są bardzo pożyteczne dla osiągnięcia nawrócenia i oczyszczenia serca52.
Nabożeństwa pokutne urządza się przede wszystkim:
- aby rozwijać ducha pokuty w społeczności chrześcijańskiej;
- aby przygotować wiernych do spowiedzi, którą mają odbyć później indywidualnie w dogodnym czasie;
-
aby wychować dzieci do stopniowego uświadomienia sobie, czym jest
grzech w życiu ludzi oraz wyzwolenie z niego przez Chrystusa;
- aby pomóc katechumenom w nawróceniu.
Ponadto,
nabożeństwa pokutne są bardzo pożyteczne tam, gdzie nie ma żadnego
kapłana, który mógłby udzielić sakramentalnego rozgrzeszenia, ponieważ
pomagają obudzić doskonały żal płynący z miłości, przez który wierni w
połączeniu z pragnieniem sakramentalnej pokuty mogą odzyskać łaskę Bożą53.
Adaptacje, których moga dokonać konferencje biskupów
38.
Konferencje Biskupów przy przygotowywaniu rytuału krajowego mają prawo
dostosować obrzędy pokuty do potrzeb poszczególnych regionów. Po
zatwierdzeniu takiego rytuału przez Stolicę Apostolską można go będzie
używać na terenach, dla których jest przeznaczony.
Konferencje Biskupów powinny:
a) Ustalić normy dotyczące dyscypliny sakramentu pokuty, zwłaszcza co do posługi kapłanów.
b)
Szczegółowo ustalić normy dotyczące miejsca zwyczajnego sprawowania
sakramentu pokuty i znaków pokuty, które mają okazywać wierni przy
rozgrzeszeniu ogólnym (por. wyżej nr 35).
c) Opracować
przekłady tekstów i dobrze je dostosować do charakteru ludu i języka, a
także ułożyć nowe teksty modlitw wiernych i szafarza. Formuła
sakramentalna musi pozostać nienaruszona.
Sprawowanie sakramentu pokuty w Polsce
38*.
Na mocy uprawnień zawartych w nrze 38 Wprowadzenia Konferencja
Episkopatu Polski ustaliła następujące zasady, których należy
przestrzegać przy sprawowaniu sakramentu pokuty na terenie diecezji
polskich:
a) Zwyczajnym sposobem sprawowania
sakramentu pokuty jest indywidualna spowiedź, przy której stosuje się
"Obrzęd pojednania jednego penitenta" podany w rozdziale I.
b) Miejscem
indywidualnej spowiedzi są konfesjonały ustawione w kościołach,
kaplicach i w tych pomieszczeniach, w których miejscowy ordynariusz
pozwala odprawiać Mszę św. (np. w punktach katechetycznych).
W
koniecznych wypadkach kapłan posiadający jurysdykcję może w każdym
miejscu ważnie i godziwie wysłuchać spowiedzi i udzielić rozgrzeszenia.
c) Wiernych
należy zapoznać z brzmieniem nowej formuły rozgrzeszenia i jej
znaczeniem. Punkty katechezy zawiera nr 19 Wprowadzenia. Na formułę
rozgrzeszenia penitent z wdzięcznością odpowiada: Amen. Przy spowiedzi
penitentów znających język łaciński można posługiwać się łacińską
formułą rozgrzeszenia. Również po tej formule penitent odpowiada: Amen.
d)
"Obrzęd pojednania wielu penitentów z indywidualną spowiedzią i
rozgrzeszeniem", zawarty w rozdziale II, można stosować przy okazji
rekolekcji, dni skupienia oraz spowiedzi niewielkich grup wiernych. Przy
stosowaniu tego obrzędu nie wolno ograniczać czasu na spowiedź
poszczególnych penitentów. Wspólne dziękczynienie może odbyć się po
kilku godzinach, a nawet na zakończenie dnia spowiedzi.
e)
W polskich diecezjach nie ma potrzeby stosowania "Obrzędu pojednania
wielu penitentów z ogólną spowiedzią i rozgrzeszeniem". W naszym kraju
każdy wierny przy dobrej woli może korzystać z łaski pojednania przez
spowiedź indywidualną.
Kapłan może udzielić ogólnego rozgrzeszenia po
ogólnej spowiedzi tylko wtedy, gdy indywidualna spowiedź jest
niemożliwa, mianowicie:
1) w niebezpieczeństwie śmierci;
2) penitentom innej narodowości przebywającym w Polsce, z którymi nie może się porozumieć z powodu braku znajomości języka.
Przypomina się, że spowiedź ogólna nie zwalnia od obowiązku indywidualnego wyznania grzechów ciężkich.
f)
W wypadku udzielania rozgrzeszenia ogólnego należy wiernie i dokładnie
spełnić polecenie zawarte w nrach 33 i 35 Wprowadzenia. Wierni w czasie
udzielania ogólnego rozgrzeszenia mają na wezwanie kapłana uklęknąć i w
ten sposób okazać, że proszą o rozgrzeszenie (por. nry 35 b i 63).
g) Kapłan słuchający spowiedzi winien być ubrany w sutannę, komżę i stułę koloru fioletowego lub w albę i stułę fioletową.
Uprawnienia biskupa
39. Do biskupa diecezjalnego należy:
a) Kierowanie dyscypliną pokuty w swojej diecezji54 oraz stosowanie odpowiednich adaptacji samych obrzędów, zgodnie z normami ustalonymi przez Konferencję Biskupów.
b)
Ustalenie, po porozumieniu się z innymi członkami Konferencji Biskupów,
kiedy wolno udzielić ogólnego rozgrzeszenia sakramentalnego, z
zachowaniem warunków ustalonych przez Stolicę Świętą55.
Uprawnienia szfarza w zakresie adaptacji
40. Do kapłanów, przede wszystkim proboszczów, należy:
a) Przy
sprawowaniu obrzędu pojednania czy to w formie indywidualnej, czy
wspólnej dostosować obrzęd do konkretnych warunków penitentów. Należy
zachować zasadniczą strukturę oraz nienaruszoną formułę rozgrzeszenia.
Jeżeli względy duszpasterskie tego wymagają, można pewne części opuścić
lub ubogacić, dobierając teksty czytań i modlitw, wybierając miejsce
lepiej do stosowane do odprawienia obrzędu, zgodnie z normami ustalonymi
przez Konferencje Biskupów, tak aby cała liturgia była treściwa i
owocna.
b) Urządzać nabożeństwa pokutne kilka razy w
roku zwłaszcza w okresie wielkiego postu. Należy je przygotować z
pomocą innych, duchownych i świeckich, tak aby wybrane teksty i porządek
nabożeństwa były dobrze do stosowane do rodzaju i cech wspólnoty lub
zgromadzenia (np. dzieci, chorych itp.).
c) W
wypadku poważnej potrzeby, nie przewidzianej przez biskupa diecezji,
jeżeli niemożliwe jest zwrócenie się do niego, decydować o udzieleniu
ogólnego rozgrzeszenia po odprawieniu spowiedzi powszechnej. O za
istnieniu takiej potrzeby oraz udzieleniu rozgrzeszenia należy jak
najprędzej zawiadomić ordynariusza.
PRZYPISY
1 Por. 2 Kor 5,18 n; Kol 1,20.
2 Por. J 8,34-36.
3 Por. 1 P 2,9.
4 Por. Łk 15.
5 Łk 5,20.27-32; 7,48.
6 Por. Mt 9,2-8.
7 Por. Rz 4,25.
8 Por. Mszał Rzymski, 3 Modlitwa eucharystyczna.
9 Por. Mt 26,28.
10 Por. J 20,19-23.
11 Por. Łk 24,47.
12 Por. Dz 3,19.26; 17,30.
13 Por. Rz 6,4-10.
14 Mszał Rzymski, 3 Modlitwa eucharystyczna.
15 Mszał Rzymski, 2 Modlitwa eucharystyczna.
16 Por. Sobór Trydencki Sesja XIV, Sakrament pokuty, rozdz. 1: Denz -Sch. 1668
i 1670; kan 1: Denz.-Sch.1701.
17 Św. Ambroży, Epist. 41,12: PL 16,1116.
18 Por. Ap 19,7.
19 Por. Ef 1,22-23; KK nr 7.
KK nr 8.
20 Por. 1 P 4,13.
21 Por. 1 P 4,8.
22 Por. Sobór Trydencki, Sesja XIV, Sakrament pokuty: Denz.-Sch. 1638, 1740, 1743: Sw.
23
Kongregacja Obrzędów, Instrukcja Eucharisticurn mysterium, z 25 V1967,
nr 35: AAS 59 (1967), ss. 560-561; Mszał Rzymski, Wprowadzenie ogólne,
nr 29, 30, 56a, b, g.
KK nr 11.
24 Paweł VI, Konstytucja Apostolska Paenitemini, z 17 II 1966: AAS 58 (1966), s. 179; por. 25 KK nr 11.
25 KK nr 11.
26 Por. Ga 2,20; Ef 5,25.
27 Por. Tt 3,6.
28
Paweł VI, Konstytucja Apostolska Indulgentiarum doctrina, z 1 I 1967,
nr 4: AAS 59 (1967), s. 9; por. Pius XII, Encyklika Mystici Corporis, z
29 VI 1943: AAS 35 (1943), s. 213.
29 Por. Sobór Trydencki, Sesja XIV, Sakrament pokuty, rozdz. 1: Denz.-Sch. 1673-1675.
30 Tamże, rozdz. 4: Denz.-Sch. 1676.
31 Paweł VI, Konstytucja Apostolska Paenitemini, z 17 II 1966: AAS 58 (1988), s.179.
32 Por. Sobór Trydencki, Sesja XIV, Sakrament pokuty, rozdz.5: Denz.-Sch.1679.
33
Por Sobór Trydencki, Sesja XIV, Sakrament pokuty, rozdz 8: Denz.-Sch..
1690-1692; 34 Paweł VI, Konstytucja Apostolska Indulgentiarum doctrina, z
t I l967, nr 2-3: AAS 59 (1967), ss. 6-8.
34 Por. Tt 3,4--5.
35 Por. Łk 15,7.10.32.
36 Por. Sobór Trydencki, Sesja XIV. Sakrament pokuty. kan. 7-8: Denz.-Sch.1707-1708.
37 Por. 2 Kor 9,10.
38 Por. Ga 9,31.
39 Por. Mt 18,18; J 20,23.
40 Por. KK nr 26.
41 Por. Flp 1,9-10.
42
Por. Św. Kongr. Doktryny Wiary, Normy pastoralne w sprawie ogólnego
udzielania sakramentalnego rozgrzeszenia, z 16 VI 1972, nr XII: AAS 64
(1972), s. 514.
43 Por. KL nr 7.
44 Por. Św. Kongr. Obrzędów, Instrukcja Eucharisticum mysterium, z 25 V 1967, nr 35: AAS 59 (1967), ss. 560--561.
45
Św. Kongr. Doktryny Wiary, Normy pastoralne w sprawie ogólnego
udzielania sakramentalnego rozgrzeszenia, z 16 VI 1972, nr III: AAS 64
(1972), s. 511.
46 Tamże, nr V: pismo cytowane, s. 512.
47 Tamże, nr nr VI i XI: pismo cytowane, s. 512, 514.
48 Tamże, nr nr VII i VIII: pismo cytowane, ss. 512-513.
49 Por. tamże, nr VI, s. 512.
50 Por. Św. Kongr. Obrzędów, Instrukcja Inter Oecumenici, z 26 IX 1964, nr nr 37-39: AAS 56 (1964), ss. 110-111.
51
Por. Św. Kongr. Doktryny Wiary, Normy pastoralne w sprawie ogólnego
udzlelania sakramentalnego rozgrzeszenia, z 16 VI 1902, nr X: AAS 64
(1972), ss. 513-514.
52 Tamże.
53 Por. Sobór Trydencki, Sesja XIV, Sakrament pokuty, rozdz. 5: Denz.-Sch. 1677.
54 Por. KK nr 26.
55
Por. Św. Kongr. Doktryny Wiary, Normy pastoralne w sprawie ogólnego
udzielania sakramentalnego rozgrzeszenia, z 16 V1 1972, nr V: AAS 64
(1972), s. 512.
opr. ab/wz