Uroczystość świętych Apostołów Piotra i Pawła

ks. prof. Bogusław Nadolski Św. Paweł - Wielki Apostoł ISBN: 978-83-61533-00-9 wyd.: Wydawnictwo PETRUS 2008 Spis wybranych fragmentów Wprowadzenie Uroczystość świętych Apostołów Piotra i Pawła Święto Nawrócenia świętego Pawła

Uroczystość świętych Apostołów Piotra i Pawła

Refleksję nad obecnością św. Pawła w liturgii rozpocznijmy od najstarszej uroczystości wspólnej dla Apostołów Piotra i Pawła, by następnie skupić się na święcie Nawrócenia świętego Pawła.

Światło dwóch jaśnieje w jednym święcie

Jest rzeczą charakterystyczna, że imię św. Pawła występuje w łączności ze świętym Piotrem. Poeta hiszpański Prudencjusz charakterystycznie odnotował „lux in duobus fervet una festis” — „światło dwóch jaśnieje w jednym święcie”

Jest to rzadkie zjawisko, choć nie jedyne. Podobnie łączą teksty w Mszale Kosmę i Damiana, Szymona i Tadeusza. W trzecim wydaniu wzorcowym Mszału Rzymskiego po Soborze Watykańskim II. imię Apostoła Narodów występuje także w połączeniu z ewangelistą Janem (2 razy), natomiast z imieniem pierwszego papieża dziesięciokrotnie, samodzielnie tylko 4.

To połączenie imion Piotra i Pawła tym mocniej uderza, że apostołowie Ci rzadko się spotykali, Paweł po związaniu się z Jezusem Chrystusem trzy lata przebywał w Arabii, potem dopiero udał się do Jerozolimy, by poznać bliżej świętego Piotra. Znany jest także ostry sprzeciw Pawła (Ga 2, 12) wobec postępowania św. Piotra w sprawie kontaktów z poganami: „otwarcie mu się sprzeciwiłem, wyznaje Apostoł, bo zasłużył na naganę”. Postawę Piotra uznał, jako „nieszczere postępowanie”.

Apostołowie ci nie ponieśli także razem męczeństwa, Piotr zginął ukrzyżowany w cyrku Nerona, na watykańskim wzgórzu, Paweł ścięty mieczem przy Tre Fontane na via Ostia. Ich groby w różnych miejscach otaczano szacunkiem już od 130 roku.

Być może, że jeszcze inny szczegół wpłynął na łączenie czci tych apostołów. W 284 roku w czasach prześladowania za cesarza Waleriana przeniesiono relikwie Apostołów do Katakumb, I w przez pewien czas ich ciała spoczywały na tym samym miejscu „ad catacumbas” w pobliżu dzisiejszego kościoła św. Sebastiana, przy drodze Apijskiej. Dodajmy, że po reskrypcie Konstantyna Wielkiego (313 r.) ciało św. Piotra przeniesiono do Watykanu. A ciało św. Pawła na miejsce jego męczeństwa, gdzie cesarz wystawił ok. 320 roku bazylikę pod wezwaniem św. Pawła, którą cesarz Teodozjusz rozbudował.

Odkryte graffiti potwierdzają tę cześć np. w języku łacińskim: Paule et Petre petite pro victore — Pawle i Piotrze proście za wiktorem”, napisy nawiązujące do starorzymskiego kultu zmarłych np. „refrigerium feci”, są także graffiti w języku greckim, aramejskim. Warto zauważyć, że wiele z napisów na pierwszym miejscu wymienia imię św. Pawła.

Cześć Apostołów od IV—VI stulecia z Rzymu rozszerzała się na Zachodzie oraz w niektórych Kościołach na Wschodzie. W 460 r. papież Leon Wielki w Mowie 82 o czci na całym świecie, obchodzone „w szczególny i odrębny swój sposób z czcią i weselem”, mówił o największej radości w dniu ich męczeństwa. Poza Rzymem w IV w. św. Ambroży poświadcza wigilię święta (O dziewictwie 19, 124)

Uroczystość Piotra i Pawła należy do najbardziej znanych. Łączenie imion tych dwóch apostołów jest historycznie potwierdzone. Piotr i Paweł nazywani byli i czczeni, jako książęta apostołów. Paweł oczywiście nie należał do kolegium dwunastu, nazwany „apostołem” w szerszym znaczeniu tego zaszczytnego tytułu, podobnie zresztą jak Barnaba, na podstawie jego wyjątkowej charyzmy i działania jako „apostoł narodów”. Jedność kultu zachowana jest także we współczesnych tekstach. W prefacji o świętych apostołach Piotrze i Pawle składamy dziękczynienie i chwalimy Boga za ich różnorodną służbę dla Kościoła: „wspólnie odbierają cześć na ziemi”.

Od połowy III w. w Rzymie obchodzono wspólne ich wspomnienie 29 czerwca. Od IV— VI stulecia z Rzymu rozszerzało się święto księcia Apostołów na Zachodzie, oraz w niektórych Kościołach na Wschodzie.

Do odnowy kalendarza liturgicznego po Soborze Watykańskim II w 1969 zachodziły w liturgii — w Kościele Powszechnym aż kilkakrotnie wspomnienia św. Pawła:

— 29 czerwca — uroczystość świętych Piotra i Pawła,

— 30 czerwca — wspomnienie świętego Pawła

— 25 stycznia Nawrócenie świętego Pawła,

— Msza wotywna o świętych Piotrze i Pawle Apostołach.

Istniały także inne wspomnienia świętego Piotra (katedry świętego Piotra) oraz oddzielne świętego Pawła tak w kalendarzu ogólnym, jak i w kalendarzach lokalnych

Imię Apostoła narodów wymieniane było i nadal jest w Litanii do świętych, w pierwszej Modlitwie Eucharystycznej — „Zjednoczeni z całym Kościołem”, w prefacji na uroczystość Piotra i Pawła, w uroczystym błogosławieństwie w tym dniu, w święto katedry św. Piotra (22 lutego).

Z kalendarza liturgicznego po Vaticanum II zniknęło wspomnienie św. Pawła 30 czerwca, pozostały natomiast wyżej wymienione, z tym, że msza wotywna nie podaje oddzielnych tekstów, lecz odsyła do wigilii uroczystości 29 czerwca.

Od połowy III wieku w Rzymie, jak wyżej wspomniano, czczono pamięć obu apostołów 29 czerwca. W tym dniu, jak zaświadcza św. Ambroży sprawowano trzy święte zgromadzenia: ku czci świętego Piotra w kościele Piotra, przy Via Aurelia, ku czci św. Pawła przy Via Ostia (Św. Paweł za Murami) oraz wspólne sprawowanie wspomnienia statio liturgica¹ — przy Via Apia (Antica) „in catacumbas”. Podobne świadectwo odczytać można w Martyrologium Hieronima (rok 431). Potwierdza obchód święta także chronograf Filokalusa z 354 roku² z dodatkiem: Busso et Tusco consules (za czasów konsulów Busco i Tusco).

Ślady znajdujemy również w zbiorze kartek zawierających teksty mszale (Libelli) nazywanym także sakramentarzem leonińskim lub weroneńskim (sakramentarz to księga zawierająca tylko teksty odmawiane przez celebransa).

Sakramentarz Leoniński: In natale apostolorum Petri et Pauli.

Sakramentarz Gelazjański Starszy: in natale apostolorum Petri et Pauli — apostołów Piotra i Pawła III kalendas iulias (= 29 czerwca) — kalendy słowo wywodzi się od łacińskiego calo, calare — gr. kaleo, kalein, wołać, zwoływać, zgodnie z praktyką ogłaszania publicznego początku miesiąca, idów. Kalendy oznaczały pierwszy dzień miesiąca u Rzymian, system obliczania dni miesiąca. Aż do Soboru Watykańskiego II w liturgii zachodniej stosowano takie obliczanie (druga połowa miesiąc obliczana była od pierwszego dnia miesiąca następnego). Taka rachuba stosowana była w martyrologiach, kalendarzach, nekrologach, w Godzinie Liturgicznej zwanej Pryma, tak w środowiskach monastycznych jak i kanoników katedralnych. Odczytywanie martyrologium czy nekrologów nazywano calendas legere — czytać, odczytywać kalendy, lub wypowiadać.

Rozwój świętowania narodzin dla nieba (natale, dies natalis) apostołów Piotra i Pawła poszedł w kierunku dodatkowego obchodu wspomnienia świętego Pawła w dniu 30 czerwca, podobnie jak Katedry św. Piotra w dniu 22 lutego.

opr. aw/aw