Odpowiedzialny jak harcerz

Związek Harcerstwa Rzeczypospolitej powstał w 1989 roku. Na płaszczyźnie ideowej i programowej jest kontynuatorem tradycji i myśli wychowawczej wielu pokoleń harcerek i harcerzy. Kontynuacja ta opiera się nie tylko na przyjęciu tradycji i spuścizny intelektualnej, ale także na czynnym zaangażowaniu harcerek i harcerzy, z których najstarsi złożyli Przyrzeczenie Harcerskie jeszcze w okresie dwudziestolecia międzywojennego. Harcerski ideał wychowawczy został przedstawiony w postaci Prawa Harcerskiego. Źródłem tworzących go wartości jest Dekalog, a treść dziesięciu punktów Prawa stanowi rozwinięcie Przykazań Bożych, w tym najważniejszego – przykazania Miłości.

Jak harcerstwo może wychowywać?

Istotą wychowawczą harcerstwa jest oddziaływanie instruktorów na uczestników czyli na zuchów. Przykład jako fundament! Relacje między przełożonym a młodym harcerzem bądź harcerką są relacjami siostrzanymi, co wiąże się z tym, że taki model bardzo dobrze oddziałuje wychowawczo.

Poza przykładem własnym mamy różne elementy metody harcerskiej, które również oddziaływają na młodych harcerzy. Ważnym elementem, który kształtuje charakter harcerza i sprzyja pracy nad sobą jest puszczaństwo. Staramy się wyjeżdżać do lasu, wychodzić na spotkanie z przyrodą, dzięki czemu musimy sprostać tam – bardzo często – określonym warunkom, które są czasami nieprzewidywalne. To bardzo mocno wpływa na człowieka. W świecie puszczańskim mniej rzeczy można zaplanować niż w świecie miejskim, co wiąże się z tym, że musimy polegać na sobie nawzajem. Ważnym elementem takiej przygody jest planowanie, tworzenie harmonogramu. Z tego wynika jakby kolejny etap naszego modelu wychowawczego, jakim jest wzajemność oddziaływań. Rodzi to wymagania np. u tych najmniejszych, ale jak również u tych starszych bycia lepszym. To wszystko ma związek z prawem zuchowym, w którym znajdują się takie punkty jak: Zuch kocha Boga i Polskę; Zuch jest dzielny; Zuch mówi prawdę; Zuch pamięta o swoich obowiązkach; Wszystkim z zuchem jest dobrze czy właśnie Zuch stara się być coraz lepszy.

Najważniejsze w tej metodzie jest to, że jak się już wyrasta z bycia zuchem, ten duch wciąż istnieje w nim, mówiąc mu że wciąż trzeba być coraz lepszym na każdym etapie życia.

A jak wygląda sprawa zastępów, czyli podstawowej jednostki organizacyjnej drużyny harcerskiej. Jaki ma wpływ na wychowanie?

Zastępy pełnią również bardzo ważną rolę. Tworzenie zastępów bardzo motywuje harcerzy do pracy nad sobą, gdyż np. młodzi chłopcy lepiej funkcjonują, jak są w przysłowiowych „bandach”, grupach. Grupa złożona z 5-7 chłopców, nad którymi jest przełożony-zastępowy, starszy jedynie o 2-3 lata bardzo dobrze wzajemnie na siebie oddziałuje, chłopcy, jak również dziewczyny – harcerki - motywują się wzajemnie co powoduje, że stają się zależni jeden od drugiego, uczą się pomagać sobie nawzajem, stają się przysłowiowymi braćmi/siostrami, co rodzi pewnego rodzaju więź.

Czy można powiedzieć, że ZHR ma jakąś specjalną metodę wychowawczą, która odróżnia się od innych grup harcerskich?

ZHR ma Prawo Harcerskie, które obowiązuje wszystkich. Mamy również Przyrzeczenie Harcerskie oraz Prawo Zucha, o którym wspomniałam wcześniej. Wszyscy jesteśmy zobowiązani, przyrzekamy wypełniać te prawa i zasady.

Dla instruktorów istnieją zobowiązania instruktorskie, które mówią im o służbie na rzecz organizacji harcerskiej i na rzecz tych młodszych uczestników, czyli zuchów. To wszystko można nazwać kardynalnymi zasadami ZHR, które pomagają w kształtowaniu swojego charakteru. Warto przywołać treść Prawa i Przyrzeczenia harcerskiego, które pokazuje wszystko to, co kształtuje i wychowuje zuchów w naszej drużynie i w naszym duchu.

Prawo Harcerskie brzmi następująco:

1. Harcerka/Harcerz służy Bogu i Polsce i sumiennie spełnia swoje obowiązki.

2. Na słowie harcerki/harcerza polegaj jak na Zawiszy.

3. Harcerka/Harcerz jest pożyteczny i niesie pomoc bliźnim.

4. Harcerka/Harcerz w każdym widzi bliźniego, a za brata uważa każdego innego harcerza.

5. Harcerka/Harcerz postępuje po rycersku.

6. Harcerka/Harcerz miłuje przyrodę i stara się ją poznać.

7. Harcerka/Harcerz jest karny i posłuszny rodzicom i wszystkim swoim przełożonym.

8. Harcerka/Harcerz jest zawsze pogodny.

9. Harcerka/Harcerz jest oszczędny i ofiarny.

10. Harcerka/Harcerz jest czysty w myśli, mowie i uczynkach, nie pali tytoniu i nie pije napojów alkoholowych.

W sposób szczególny harcerska idea i metoda wychowawcza znajdują odzwierciedlenie w Przyrzeczeniu Harcerskim, które brzmi następująco: „Mam szczerą wolę całym życiem pełnić służbę Bogu i Polsce, nieść chętną pomoc bliźnim, być posłusznym Prawu Harcerskiemu”.

Ważną wartością w prawie harcerskim jest również idea służby. Harcerka/Harcerz przyrzekają służyć Bogu i Polsce i sumiennie wypełniać swoje obowiązki. Ta idea zobowiązuje nas w harcerstwie do działań na rzecz Ojczyzny. Jesteśmy obecni podczas różnych uroczystości państwowych, dbamy również o pamięć o przodkach, bohaterach narodowych sprzątając np. groby czy pomagając żyjącym jeszcze Powstańcom Warszawskim. Przez takie zaangażowanie budujemy w sobie tożsamość narodową i historyczną, jak również pokazujemy tym żyjącym bohaterom, że pamiętamy. Ta służba zostawia ślad w życiu harcerzy na zawsze.  Po takim doświadczeniu, wielu z tych, którzy przeszli przez wychowanie harcerskie angażuje się później w dorosłym życiu w działalność społeczną, polityczną czy lokalną.

A kim są ci, którzy wchodzą na drogę zuchów? Czy to są dzieci bardziej potrzebujące, szukające modeli wychowawczych, których zabrakło w domu rodzinnym, czy może dzieci, których rodzice chcą mocniej rozwinąć u nich patriotyczno-religijne wartości?

Ciężko to jednoznacznie określić. Do zuchów przychodzą w większości dzieciaki z pierwszych klas szkoły podstawowej, czyli rodzice decydują za nich. Często jest tak, że rodzice faktycznie jasno i świadomie wysyłają swoje dziecko do ZHR, zgadzając się ze wszystkimi wartościami, jakie reprezentuje ta organizacja harcerska.

Często jest również tak, że presja klasy mobilizuje resztę dzieciaków, by poszli do harcerstwa, gdyż kolega czy koleżanka tam chodzą, opowiadają że jest fajnie itd.

Warto pamiętać, że my jako związek harcerski oparty na chrześcijaństwie siłą rzeczy pokazujemy im ten świat, jako wychowawcy. Do 17 roku życia członkiem naszej organizacji może być każdy, później, jak ktoś chce iść dalej, musi wyznawać wartości chrześcijańskie. Oczywiście widać czasami jakiś „zgrzyt”, kiedy osoba, harcerka czy harcerz nie utożsamiają się z wyznawanymi przez nas wartościami i np. nie wierząc w Boga przyrzeka podczas przysięgi harcerskiej właśnie na Boga. Ale to są jednostkowe przypadki.

Patrząc na swoje podwórko, gdzie byłam hufcową czyli na Ursynów w Warszawie, widzę coraz większe zainteresowanie tak dzieci, jak i rodziców naszą organizacją. Myślę, że to wina świata wirtualnego w którym żyjemy. Coraz więcej osób chce zaangażować się we wspólnotę, która oparta jest na jasnych wartościach. Co ważne, wiele dzieci ma trudności w szkole z wchodzeniem w relacje, dlatego szukają takich grup, gdzie będą rozwijały siebie w kontakcie z rówieśnikami. I po to jest właśnie harcerstwo, które można uważać za pewnego rodzaju szkołę wychowania do bycia lepszym.

Dziękuję za rozmowę