Komisja Duszpasterstwa KEP krytycznie o niektórych postawach duszpasterskich

Publikacja jest częścią materiałów do programu duszpasterskiego na rok 2020/2021.

Abp Wiktor Skworc, przewodniczący Komisji Duszpasterstwa KEP, we wstępie zauważa, że duszpasterze w większości zdali egzamin w trudnych okolicznościach ograniczenia działalności w związku z pandemią: „Wydaje się, że duszpasterze razem ze swymi sprzymierzeńcami odczytali tę nową sytuację jako wezwanie i duszpasterską szansę, co dało możliwość zachowania ciągłości formacji i duszpasterstwa, ewangelizacji i sprawowania sakramentalnej posługi” – stwierdził abp Skworc. Nie udało się jednak także uniknąć błędów – dlatego też wszelkie krytyczne uwagi powinny być przeanalizowane, a wnioski włączone w program duszpasterski.

O. dr hab. Jerzy Brusiło OFMCOnv (Uniwersytet Papieski Jana Pawła II) zauważył: „Pandemia trwa nadal, zagrażając wszystkim ludziom, a dla katolików w Polsce i pewnie dla wszystkich ludzi wierzących na świecie okazuje się także „wielką tajemnicą wiary” – co było hasłem pierwszego roku programu duszpasterskiego o Eucharystii. To rzeczywiście tajemnica wiary, bo gdy w Wielki Czwartek mieliśmy właśnie świętować ustanowienie Eucharystii, względy bezpieczeństwa i konieczność odosobnienia wiernych spowodowała zamknięcie kościołów i odwołanie liturgii (...) Nie dość mamy w Kościele polskim problemów z laicyzacją życia religijnego, dechrystianizacją kultury, postępującym permisywizmem moralnym i ideologią gender, konsumpcjonizmem i podziałami w życiu społecznym, to jeszcze odizolowanie od sakramentów świętych, rozbicie wspólnoty kościelnej i osamotnienie w warunkach kwarantanny spowodowało nagłą i radykalną, niezwykle trudną sytuację duszpasterską, której najważniejszym przejawem jest problem z udziałem we Mszy św. i możliwość bezpiecznego przystępowania do Komunii Świętej”.

Ks. dr Przemysław Sawa (Instytut Nauk Teologicznych, Uniwersytet Śląski) wskazał, że ograniczenia w korzystaniu z sakramentów uzmysłowiły wielu katolikom wartość sakramentów oraz wewnętrzne cierpienie z tęsknoty za Eucharystią. Jednocześnie wielu doceniło wartość wspólnej modlitwy, która cementuje poczucie jedności. Temu doświadczeniu służyły liczne transmisje liturgii i modlitw, zwłaszcza narodowego Różańca podejmowanego codziennie od marca przez wielu Polaków w kraju i zagranicą.

Epidemia odsłoniła jednocześnie źródła poważnego kryzysu w Kościele. Znalazło to wyraz zwłaszcza w rozpowszechnianiu błędnych poglądów teologicznych, m.in. odnośnie do rozumienia Eucharystii czy sakramentaliów, objawień prywatnych, zakresu pobożności maryjnej. Co gorsza – zdaniem autora – „daje się zauważyć coraz większa radykalizacja kaznodziejów czy grup wiernych będących w opozycji wobec nauczania biskupów lub podejmujących pobożność budowaną na błędnych postawach” (np. spiskowe teorie dziejów).

„Wobec tego konieczna jest solidna formacja duchowa duchownych i świeckich, gdyż wielu z nich uległo fałszywym poglądom teologicznym” – stwierdza ks. dr Sawa.

Ks. dr hab. Dariusz Lipiec (KUL) proponuje rozwijanie w dobie pandemii formy duszpasterstwa indywidualnego, jaką jest rozmowa duszpasterska. Jest ona skierowana do poszczególnych wiernych i zmierza do zaspokojenia ich indywidualnych potrzeb religijnych.

Z kolei ks. dr hab. Przemysław Artemiuk wspomina w zbiorowej publikacji o „kaznodziejskich manowcach”. Jego zdaniem bowiem, w pandemii internetowi kaznodzieje, zyskujący popularność i rozpoznawalność, „nierzadko schodzą na manowce, ciągnąc za sobą nie zawsze świadomych tego słuchaczy”. Co w ich przepowiadaniu może niepokoić?

Autor mówi przede wszystkim o postawie kaznodziei-celebryty. „W sieci nie tylko głoszą rekolekcje, nauczają, ale także uczą gotowania i promują gry. Często ich medialne projekty bywają szumnie określane mianem ewangelizacji, niejednokrotnie jednak nie mają z nią wiele wspólnego. W przekazie przede wszystkim eksponują siebie”. Przekazom współczesnych kaznodziejów nieraz towarzyszy „bardzo uproszczona wizja duchowości”. W zależności od własnych fascynacji czy upodobań sugerują słuchaczom konkretne metody modlitewno-ascetyczne. Pomijając wolność wyboru, absolutyzują własne doświadczenia. „To, co jest dobre lub skuteczne w ich życiu, staje się dla innych konieczne i niezbędne” – pisze ks. Artemiuk. Autor krytykuje też inne postawy kaznodziejskie, jak emocjonalne uzależnienie słuchacza od własnego przekazu, co u wielu wiernych „zdecydowanie przekracza ramy fascynacji” czy niebezpieczny ekskluzywizm. Wyraża się on w przekonaniu, że tylko oni głoszą prawdziwą naukę, a zbawienia można w pełni doświadczyć, podążając za ich radami.

Ważnym wątkiem nauczania w kontekście pandemii zostaje wezwanie do pokuty i ten element kaznodziejskich praktyk nie jest zdaniem autora wolny od błędów. Pokuta bywa bowiem postrzegana jako antidotum na wszystkie bolączki człowieka i świata. W ten sposób przepowiadający, koncentrując się na kwestii pokuty, upodabniają się do średniowiecznych milenarystów. Podobnie jak oni stosują strach jako swoistą metodę pedagogiczną. Taka postawa promuje rozwój lękliwej pobożności, w której kwestia zasługiwania i wizja karzącego Boga zajmują centralne miejsce.

„Duszpasterstwo w czasie pandemii. Zeszyt specjalny do programu duszpasterskiego Kościoła katolickiego w Polsce na rok 2020/2021”. Pod red. ks. dr. hab. Jana Bartoszka, ks. mgr lic. Romana Chromego, ks. dr. Krystiana Piechaczka (Sekretariat Komisji Duszpasterstwa KEP), Instytut Gość Media, Katowice 2020.