Chęciny: rusza Festiwal Kultury Żydowskiej

Piątkowy dzień nazwano „Chęciński sztetl”. O godz. 10. 30 wyruszy Marsz Pamięci spod Hali pod Basztami. Jego trasa wiedzie przez kirkut, obok synagogi - na rynek w Chęcinach. W sobotę zaplanowano projekcję filmu „Pianista” Romana Polańskiego oraz degustację kuchni żydowskiej. Niedziela będzie upływała pod znakiem muzyki i tańca. Wystąpią zespoły: Trio kameralne oraz Chmielnikers, a wieczór „Przy szabasowych świecach” wypełni żydowski humor. Będą także żydowskie tańce i warsztaty.

Burmistrz miasta i gminy Chęciny od co njamniej12 lat zabiega o przywrócenie dobrego stanu synagogi i przekształcenie jej w Centrum Kultury Żydowskiej, na co gmina pozyskała w 2019 r. 5, 5 mln zł, z czego dofinansowanie z RPO wynosi 95%, a pozostałe 5% to wsparcie z ministerstwa kultury i dziedzictwa narodowego.

Murowana bożnica przechodziła różne dzieje, przez funkcję obiektu kultury i siedzibę Urzędu Gminy, aż po zamknięcie. Po zakończeniu II wojny światowej w synagodze działało kino, a następnie biblioteka. Po 2008 r. w gmachu synagogi mieściły się biura Urzędu Miasta i Gminy, a następnie Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury. Od maja 2013 r. budynek stoi nieużytkowany. Cechy budowli – elewacje, sklepienia i wystrój – zbliżają ją do typowych synagog renesansowych.

- Najważniejszy w tych działaniach, które podjęliśmy, jest dialog i poszanowanie historii oraz religii i kultury - mówi KAI burmistrz Jaworski. Dzięki temu gminie, we współpracy z żydowską gminą wyznaniową w Katowicach, udało się uporządkować sprawy własnościowe terenu. Równolegle samorząd planuje powstanie Ścieżki Rabina, obok istniejącej już Ścieżki Mnicha. – Jestem w kontakcie z rabinami z Londynu, którzy już odwiedzali nas w tej sprawie informuje burmistrz Jaworski.

Dekret królewski z 1597 r. zabraniał Żydom utrzymywania synagogi w mieście. Jednak w 1638 r. król Władysław IV wydał przywilej zezwalający na wybudowanie pomieszczenia przeznaczonego na odprawianie nabożeństw. Akt ten otworzył możliwości swobodniejszego rozwoju gminy. W 1699 r. chęcińscy Żydzi uzyskali dalsze ulgi: zezwolono im na budowę domów, bóżnicy i cmentarza. Istniejący stan rzeczy usankcjonował w 1777 r. dekret Rady Nieustającej, zezwalający osobom wyznania mojżeszowego na osiedlanie się bez ograniczeń.

Uzyskany w 1638 r. dokument ujawnia istnienie żydowskiego domu modlitwy. Zachowana synagoga jest zapewne tą, która powstała w wyniku uzyskanego zezwolenia. Odznaczała się interesującym wnętrzem. Aron ha-kodesz w kształcie Pięcioksięgu Mojżeszowego, nawiązujący stylem do XVII w., utworzony został z czarnego i szarego marmuru dębnickiego. W podobnym stylu utrzymane zostały skarbony i portal wejściowy. Portal wieńczący wejście z przedsionka do sali modlitw, wykonany z marmuru chęcińskiego, pochodzi najprawdopodobniej z jednego z pierwszorzędnych warsztatów chęcińskich. W ciągu swego istnienia bóżnica ulegała wielokrotnym przeróbkom oraz reperacjom.

W okresie II wojny światowej budynek został zdewastowany przez Niemców. W połowie 1941 r. utworzono getto na obszarze wyznaczonym przez ulice Łokietka, Długą, Bolechowską, Radkowską i Kielecką. Zamknięto w nim Żydów miejscowych oraz z okolicznych miasteczek: Jędrzejowa, Małogoszcza, Sobkowa. Przebywało w nim w sumie 7,3 tys. osób.

Jesienią 1942 r. mieszkańców getta pognano do stacji kolejowej w Wolicy, skąd wywieziono ich do obozów zagłady. Chorych, niepełnosprawnych oraz dzieci rozstrzelano na miejscu. W Chęcinach pozostało jedynie kilkudziesięciu członków Judenratu i policji żydowskiej – zostali oni zgładzeni przez Niemców w grudniu 1942 r.

dziar / Chęciny