Europa: prawa transgender coraz bardziej liberalne w niemal każdym kraju

Poniższe zestawienie obejmuje kraje, w których w ciągu ostatnich kilku lat dokonały się istotne zmiany prawne dotyczące kwestii transpłciowości lub zmiany takie są przedmiotem dyskusji na forum parlamentarnym.

Belgia

Belgia znowelizowała pod koniec marca tego roku swoje prawo o samostanowieniu seksualnym. Informację o tym podała stacja HLN. Belgowie, którzy żałują swojej pierwotnej legalnej zmiany płci, mogą teraz zmienić ją wielokrotnie. Nie jest wymagane orzeczenie lekarskie, ale mogą to zrobić poprzez prostą procedurę w urzędzie stanu cywilnego.

Wcześniejsza belgijska ustawa o transpłciowości, która weszła w życie w 2018 roku, określała, że osoby, które chciały po raz drugi zmienić nazwisko i płeć, musiały przejść przez specjalną procedurę sądową. A po niej ich płeć i nazwisko byłyby ostateczne i niezmienne.

W przyszłości belgijscy ustawodawcy chcą również zmienić prawo, aby uwzględnić identyfikator płci dla osób, które są niebinarne i nie postrzegają siebie jako mężczyzny lub kobiety. W 2019 roku Trybunał Konstytucyjny orzekł już, że niekonstytucyjne jest posiadanie tylko opcji mężczyzny i kobiety do wyboru.

Dania

Dania ma ustawę o samostanowieniu od 2014 roku, jak informuje Transgender Europe. Dorośli muszą jedynie złożyć pisemny wniosek o nadanie nowego numeru ubezpieczenia społecznego. Stwierdzenie, że obecny zapis nie jest zgodny z własnym przekonaniem o płci wystarczy, aby nadany został nowy numer, który daje dostęp do zaktualizowanej karty zdrowia, paszportu, prawa jazdy i aktu urodzenia.

Obecnie w kraju toczy się debata na temat granicy wieku dla zmiany płci. W sierpniu ubiegłego roku duński rząd przedstawił propozycję usunięcia wszelkich limitów dla legalnej zmiany płci, umożliwiając procedurę nawet noworodkom - informował wówczas Kristeligt Dagblad. W marcu ubiegłego roku duński parlament dyskutował nad limitem wieku dla legalnej zmiany płci. Nie podjęto wówczas żadnych decyzji.

Finlandia

Finlandia uprościła w lutym procedurę legalnej zmiany płci. Osoby powyżej 18 roku życia nie potrzebują już zgody lekarza i psychiatry przed zmianą płci. Zamiast tego wystarczy przedstawić swój wniosek w urzędzie stanu cywilnego, który zmieni płeć w stosownych rejestrach.

Chrześcijańsko-demokratyczna posłanka Päivi Räsänen jest szczególnie krytyczna wobec nowych przepisów. Nazywa prawo „absurdalnym” i argumentuje, że płeć prawna jest oderwana od badań medycznych i biologii.

Hiszpania

W Hiszpanii wdrożenie ustawy o transpłciowości przebiegło błyskawicznie. W kraju tym wcześniej już istniała procedura dla dorosłych, którzy chcieli zmienić swoją płeć. Wymagała jednak przedstawienia raportu medycznego, który potwierdzał ich dysforię płciową. Nieletni wymagali zgody sądu, zanim mogli zmienić swoją płeć prawną.

Nowe hiszpańskie prawo samostanowienia pozwala nieletnim w wieku 14-15 lat na zmianę płci tylko za zgodą rodziców. W przypadku, gdy dziecko ma tylko 12 lub 13 lat, konieczna jest procedura sądowa. Całkowicie natomiast zniesiono wymóg badania lekarskiego.

Holandia

Od 2014 roku obywatele Holandii mogą zmienić swoją legalną płeć bez poddawania się operacji. Obecna procedura jest taka, że muszą przedstawić swoją prośbę wraz z oświadczeniem eksperta w urzędzie stanu cywilnego w miejscu urodzenia.

Obecnie niektóre „postępowe” partie polityczne chcą zmienić prawo dotyczące transseksualizmu i usunąć wymóg opinii eksperta oraz limit wieku. Liberalna partia D66 chce nawet, aby procedura dla dzieci poniżej 16 roku życia była taka sama jak dla dorosłych.

W tym celu poprzedni gabinet złożył wniosek do Parlamentu w 2021 roku. Odbywało się to stosunkowo spokojnie, aż do czasu, gdy kwestia ta stała się przedmiotem debaty we wrześniu ubiegłego roku. Większe partie w Izbie Niższej Parlamentu nie chciały podejmować debaty i została ona odłożona przynajmniej do początku lata obecnego roku.

Irlandia

Dorośli mogą ubiegać się o legalną zmianę płci w Irlandii od 2015 roku. W tym samym roku wprowadzono ustawę o uznaniu płci (Gender Recognition Act). Osoby powyżej 18 roku życia mogą złożyć wniosek o zmianę płci do Ministra Ochrony Społecznej. Jeśli zostanie zatwierdzony, otrzymają certyfikat uznania płci, który daje im dostęp do zmienionego aktu urodzenia. Nieletni w wieku 16 i 17 lat muszą złożyć wniosek o prawną zmianę płci za pośrednictwem swoich dorosłych do Okręgowego Sądu Rodzinnego. Jeśli sąd przychyli się do wniosku, rodzice mogą następnie złożyć wniosek o wydanie świadectwa uznania płci dla swojego dziecka. Poniżej 16 roku życia prawna zmiana płci nie jest dozwolona.

Pod koniec ubiegłego roku ustawa o rozpoznawaniu płci w Irlandii była analizowana pod kątem ewentualnych zmian, nie podjęto jednak wiążących decyzji. Kwestionowano zwłaszcza skomplikowane procedury dla nieletnich i brak kategorii osób niebinarnych.

Islandia

W 2019 roku Islandia wprowadziła ustawę o autonomii płci, która czyni nielegalnym stawianie jakichkolwiek wymagań dotyczących legalnej zmiany płci. Od tego czasu dzieci poniżej 15 roku życia mogą zmienić płeć prawną za zgodą rodziców. Jeśli rodzice nie wyrażą zgody, komisja ekspertów może zdecydować, że nieletni i tak może przejść przez legalną zmianę płci. Wniosek o prawną zmianę płci jest składany za pośrednictwem państwowych Rejestrów Islandii. Zmiana płci prawnej daje również prawo do zmiany nazwiska.

Luksemburg

W Luksemburgu osoby dorosłe mogą zmienić płeć, składając wniosek do Ministra Sprawiedliwości. Nie ma wymogów medycznych ani okresu rozpatrywania procedury. Kodeks cywilny określa również, że dzieci w wieku od 5 lat wzwyż mogą być poddane legalnej zmianie płci, jeśli ich rodzice o to poproszą. Poniżej 5 roku życia obowiązują specjalne wymagania, stwierdza Transgender Europe w swoim raporcie.

Malta

Na Malcie legalna zmiana płci jest nieskomplikowaną procedurą od 2015 roku. Specjalna ustawa wprowadziła „prawo do tożsamości płciowej dla wszystkich obywateli Malty”. Osoby w wieku 16 lat i starsze muszą podpisać u notariusza deklarację, która jest składana w rejestrze publicznym. Nieletni poniżej 16 roku życia muszą złożyć swoją prośbę za pośrednictwem rodziców do sądu, który decyduje o sprawie. Nie jest konieczna chirurgiczna zmiana płci, ani ekspertyza dotycząca uwarunkowań psychologicznych.

Prawo do tożsamości płciowej jest również zawarte w maltańskiej konstytucji.

Niemcy

Od ubiegłego tygodnia w Niemczech dyskutowany jest projekt ustawy o samostanowieniu. Niedawno porozumieli się co do niego ministrowie sprawiedliwości i równouprawnienia. Inicjatywa zmienia prawną procedurę zmiany płci na zwykły wniosek w urzędzie stanu cywilnego. Dzieci do 14 roku życia muszą złożyć wniosek za pośrednictwem rodziców, a małoletni do 18 roku życia muszą uzyskać zgodę rodziców.

Obecnie procedura jest znacznie trudniejsza: konieczna jest procedura sądowa lub orzeczenie lekarskie.

Wniosek zawiera jednak pewne zastrzeżenia. Na przykład w przypadku wojny mężczyźni nie mogą zmienić płci na żeńską, aby uniknąć służby wojskowej. Ponadto mężczyźni, którzy identyfikują się jako kobiety, nie będą mogli korzystać z toalet czy saun dla kobiet ani nie będą automatycznie kierowani do więzień dla kobiet w przypadku popełnienia przestępstwa.

Projekt ustawy określa, że należy odczekać co najmniej rok między zmianami płci. A legalna zmiana płci jest realizowana dopiero po trzech miesiącach od złożenia wniosku.

Projekt jest teraz poddawany wewnętrznemu głosowaniu w rządzie. Komisarz ds. queer w rządzie federalnym miał nadzieję, że uda się go wprowadzić przed przerwą letnią.

Norwegia

Norwegia wprowadziła w 2016 roku prawo o samostanowieniu. Dzieci w wieku 6 lat mogą zmienić swoją płeć prawną za zgodą rodziców. Ta zgoda nie jest już potrzebna w przypadku osób w wieku 16 lat i starszych, stwierdza ustawa o prawnej zmianie płci. Proces opiera się wyłącznie na samookreśleniu i polega na złożeniu wniosku do urzędu skarbowego.

Ustawa o samostanowieniu mówi również, że płeć prawna „stanowi podstawę do stosowania innych ustaw i rozporządzeń”. Płeć w momencie urodzenia pozostaje jednak ważna, jeśli jest to konieczne do ustalenia ojcostwa i odpowiedzialności rodzicielskiej - czytamy w ustawie. „Osoba, która zmienia swoją płeć prawną, zachowuje prawa i obowiązki wynikające z ojcostwa, macierzyństwa lub współmacierzyństwa”.

W lutym norweski minister kultury i równości przedstawił pięć opcji wprowadzenia tzw. „trzeciej płci”. W styczniu parlament odrzucił wcześniejszą propozycję w tej sprawie.

Portugalia

Portugalczycy, którzy chcą zmienić swoją płeć prawną, mogą to zrobić w urzędzie stanu cywilnego. Ustawa wprowadzona w 2018 roku określa, że osoby nie muszą przedstawiać dowodu procedur medycznych lub terapii psychologicznych. Osoby w wieku od 16 do 18 lat muszą zdobyć zgodę rodziców i oświadczenie lekarza, aby udowodnić swój wolny wybór i zdolność do podejmowania decyzji.

Słowacja

Na Słowacji trwa debata nad ustawą o rozpoznawaniu płci. Obecnie kraj zezwala na legalną zmianę płci pod ścisłymi warunkami. Osoba musi przejść fizyczne zabiegi zmiany płci, aby zmienić płeć prawną. Zabiegi te obejmowały obowiązkową sterylizację.

Jednak słowacki parlament złożył projekt ustawy, która ma zmienić przepisy i zakazać dowolnego uznawania płci. Projekt ustawy proponuje, aby osoby transseksualne musiały przedstawić dowód biologiczny na podstawie badań chromosomów, aby ich płeć prawna została potwierdzona. Jeśli okaże się, że ktoś ma żeńskie chromosomy, nie będzie mógł zarejestrować się jako mężczyzna. Deputowani mają głosować w tej sprawie w maju tego roku.

Szwajcaria

Od 2022 roku Szwajcarzy mogą legalnie zmienić płeć, odwiedzając urząd stanu cywilnego. Nie muszą przedstawiać żadnych zaświadczeń lekarskich ani zmieniać swojego wyglądu fizycznego. Ponadto, legalnej zmiany płci można dokonać kilka razy. Neue Zürcher Zeitung informowała, że prawna zmiana płci nie wpływa na stosunki z zakresu prawa rodzinnego. Małżeństwa nie zostają zerwane, a kobieta, która urodziła dziecko, pozostanie jego matką, nawet jeśli zmieni płeć.

Szwecja

Szwecja wydaje się wyhamowywać, jeśli chodzi o ustawodawstwo dotyczące samostanowienia. Niedawno kwestia ta ponownie pojawiła się w debacie, donosi Dagen.

Do 2021 roku szwedzkie ustawodawstwo dotyczące osób transpłciowych wykazywało tendencję progresywną. W tym roku rząd zdecydował o obniżeniu wieku legalnej zmiany płci do 12 lat.

Jednak od tego czasu szwedzki rząd postępuje ostrożnie w kwestii przepisów dotyczących transseksualistów. W styczniu ubiegłego roku szwedzkie władze zdrowotne zwróciły uwagę, że nie ma wystarczających badań w tej dziedzinie, aby zagwarantować bezpieczeństwo zabiegów dla osób transpłciowych.

W lipcu ubiegłego roku rada prawna szwedzkiego rządu wezwała do stworzenia nowego prawa, które zawierałoby lepsze zabezpieczenia dla osób transpłciowych. W marcu minister zdrowia Acko Ankarberg Johansson powiedział, że przygotowywany jest nowy projekt ustawy o legalnej zmianie płci.

Wielka Brytania

W Wielkiej Brytanii prawo dotyczące zmiany płci istnieje od 2004 r. Ustawa o uznawaniu płci z 2004 r. została przygotowana w odpowiedzi na orzeczenia sądowe Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. W dniu 11 lipca 2002 r. w sprawie Goodwin & I przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, ETPC orzekł, że prawa do prywatności i życia rodzinnego zostały naruszone oraz, że „rząd brytyjski dopuścił się dyskryminacji na podstawie: naruszenie artykułu 8 i artykułu 12 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka”. W następstwie tego wyroku rząd brytyjski uchwalił ustawę o uznaniu płci (Gender Recognition Act) z 2004 r., która skutecznie przyznała pełne uznanie prawne osobom transseksualnym.

Od 4 kwietnia 2005 roku, zgodnie z ustawą o uznaniu płci z 2004 roku, w Wielkiej Brytanii możliwa jest zmiana płci prawnej przez osoby. Wymaga ona przedstawienia wniosku wraz z dowodami medycznymi przed Panelem Uznania Płci, który wydaje Gender Recognition Certificate (GRC). Transformacja płci musi nastąpić co najmniej dwa lata przed wydaniem GRC, nie jest jednak wymagana interwencja chirurgiczna.

Kwestie transpłciowości wzbudzają jednak wiele kontrowersji w Zjednoczonym Królestwie, a próby dalszej liberalizacji przepisów spotykają się ze sprzeciwem zarówno ze strony społeczeństwa, jak i ekspertów z dziedziny prawa i medycyny. Wzrasta świadomość społecznych problemów związanych z dowolnością uznania płci, a także konsekwencji psychologicznych i medycznych dla osób, które podjęły decyzję o zmianie własnej płci

Szkocja poniosła porażkę w liberalizacji własnego prawa dotyczącego osób transpłciowych. Brytyjski rząd zablokował jej propozycję obniżenia wieku pozwalającego na legalną zmianę płci z 18 do 16 lat. Ponadto nie pozwolił Szkotom na zniesienie wymogu diagnozy medycznej oraz warunku, że dana osoba musi żyć pod nową płcią przez co najmniej dwa lata.

Rosja

To, czy Rosja jest krajem europejskim, czy raczej azjatyckim, to odrębna kwestia. Jeśli jednak uznamy, że przynajmniej częściowo kulturowo należy do sfery europejskiej, to kwestia transpłciowości wygląda tu podobnie jak w wielu innych krajach Zachodu. Rosjanie mogą zmienić swoją płeć prawną, przedstawiając zaświadczenie lekarskie potwierdzające ich transseksualizm. Takie zaświadczenie nie wymaga chirurgicznej zmiany płci.

Minister sprawiedliwości Konstantin Czuiczenko chce jednak zmienić tę praktykę. W rozmowie z TASS stwierdził, że praktyka ta jest sprzeczna z tradycyjnymi rosyjskimi wartościami. Dlatego pracuje nad poprawką, która sprawi, że osoby transseksualne będą mogły dokonać prawnej zmiany płci jedynie w przypadku faktycznej zmiany płci fizycznej, co będzie się wiązać z orzeczeniem lekarskim i ingerencją chirurgiczną.

Źródła: Transgender Europe, CNE, TASS, Dagen, Kristeligt Dagblad, Wikipedia, Neue Zürcher Zeitung