Coraz więcej medycznych dowodów: wbrew opiniom aborcjonistów dziecko w łonie matki może czuć ból

Temat bólu płodu jest przedmiotem dyskusji od dziesięcioleci i pozostaje punktem spornym wśród ginekologów i badaczy medycznych. Podczas gdy niektórzy uważają, że zdolność do odczuwania bólu zaczyna się w 28 tygodniu lub nawet po urodzeniu, inni specjaliści medyczni twierdzą, że odczuwanie bólu rozwija się znacznie wcześniej, około dwunastego lub nawet ósmego tygodnia.

Medycyna spotyka się tu z etyką. Tak jak w innych kwestiach bioetycznych – trzeba brać pod uwagę przesłanki i zasady obydwu dziedzin. W tym przypadku jedną z istotnych zasad etycznych jest niepodejmowanie działania, które może być szkodliwe, gdy istnieją istotne wątpliwości.

Aby nie wpadać w abstrakcyjne rozważania, konkretny przykład działania tej zasady: obsługuję urządzenie, które stwarza zagrożenie dla zdrowia i życia. Jeśli mam wątpliwości, czy w zasięgu jego działania nie znajduje się jakiś człowiek, który może zostać poszkodowany, nie wolno mi go włączyć, zanim nie upewnię się, że nie wyrządzi szkody. Dokładnie ta sama zasada obowiązuje w przypadku wszelkich zabiegów i procedur medycznych (primum non nocere). Jeśli istnieją wątpliwości, lekarz nie powinien podejmować działań.

W przypadku aborcji odczuwanie bólu przez dziecko to oczywiście tylko jedna z przesłanek, ale przesłanka istotna. Aborcja jest okrucieństwem zarówno ze względu na fakt pozbawienia życia bezbronnego człowieka, jak i ze względu na cierpienie, które powoduje.

Ból płodu podczas operacji

Jak wskazuje dr Daniela Karall w ciągu ostatnich dekad pojawiło się wiele nowych informacji na temat bólu u płodu dzięki operacjom przeprowadzanym in utero. Dr Karall jest profesorem i neonatologiem na Wydziale Medycyny Dziecięcej i Młodzieżowej Uniwersytetu Medycznego w Innsbrucku w Austrii. Jako przykład wskazuje problem z przetrwałym przewodem tętniczym (krew przepływa w tym przypadku z aorty do tętnicy płucnej). Czasami udaje się go zamknąć farmakologicznie, jeśli jednak zamknięcie za pomocą leków nie jest skuteczne, konieczna jest operacja. Operacje te mogą mieć miejsce w łonie matki już w 24 tygodniu ciąży.

Jeszcze cztery dekady temu – w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych XX wieku – przy takich operacjach podawano  dzieciom jedynie środki zwiotczające, a nie znieczulenie, wskazuje Karall, ponieważ zakładano, że płód w tym wieku nie odczuwa bólu. Jednak wielokrotnie podczas operacji zauważano wzrost ciśnienia krwi i tętna – co jest prawdopodobną reakcją na ból. Obecnie żadna operacja nie jest wykonywana u wcześniaka bez znieczulenia.

„Wiemy na pewno, że wcześniaki od 23 tygodnia życia odczuwają ból. Obecnie żaden neonatolog nie wykonałby takiego zabiegu bez zabezpieczenia przed bólem” – mówi doktor Karall.

Podała również przykład aborcji przez odsysanie lub aspiracji próżniowej. Wiadomo, że płody w łonie matki szarpią się, gdy są szturchane lub szturchane instrumentem medycznym. Chociaż wielu lekarzy twierdzi, że jest to odruch, nie ma bynajmniej pewności, że tak jest faktycznie – może to również wskazywać, że płód odczuwa ból.

Karall wyjaśnia, że zgodnie z obecną wiedzą naukową, za każdym razem, gdy dana część ciała łączy się z tkanką nerwową, istnieje możliwość odczuwania bólu.

Czy wiemy, czym jest ból?

Czym dokładnie jest ból i jak go definiujemy? Medycyna nie jest w stanie wskazać jedynej poprawnej definicji. Według National Institutes of Health ból definiuje się jako „nieprzyjemne doznanie zmysłowe i emocjonalne związane lub przypominające to związane z rzeczywistym lub potencjalnym uszkodzeniem tkanki”. Dr. Paul Brand, lekarz, który zasadniczo zmienił standardy leczenia trądu (a niezdolność do odczuwania bólu jest jednym z zasadniczych problemów w tej chorobie), wskazuje w swej książce „The Gift of Pain”, że ból odczuwany jest na różnych poziomach systemu nerwowego, zarówno na poziomie zakończeń nerwowych, jak i w centralnym układzie nerwowym. Niepełny rozwój centralnego układu nerwowego u płodu nie oznacza więc bynajmniej, że dziecko w okresie prenatalnym nie odczuwa bólu.

Do podobnych wniosków dochodzą także inni specjaliści z dziedziny medycyny. Płód może odczuwać ból w różnych obszarach ciała, nie tylko poprzez korę mózgową, jak wcześniej sądzono, ale także poprzez „funkcjonalną łączność wzgórzową” za pośrednictwem podpłytki (subplate). Wskazują na to dr Stuart Derbyshire i dr John Bockmann w artykule zatytułowanym Reconsidering Fetal Pain. Autorzy wskazują, że płód może odczuwać ból przed 24 tygodniem, a niewykluczone, że nawet w 12 tygodniu.

Inny naukowiec, Bridget Thill również wskazuje, że istnieje możliwość, że płód może odczuwać ból już w 12 tygodniu, a poprzez wzgórze już w 7 tygodniu ciąży. Thill twierdzi, że wzgórze i pień mózgu, w których można odczuwać ból i świadomość, zaczynają się rozwijać w pierwszym trymestrze ciąży, co szczegółowo opisuje w czasopiśmie Linacre Quarterly.

Zauważa również, że znieczulenie obecnie jest podawane wcześniej, szczególnie w drugim trymestrze ciąży (przed 14 tygodniem ciąży), aby zmniejszyć ból i zapewnić dobre wyniki. Thill zwraca uwagę, że obecnie wielu anestezjologów zaleca znieczulenie noworodków w przypadku zabiegów medycznych od drugiego trymestru ciąży.

Dyskusja wśród naukowców trwa. Część z nich podtrzymuje wcześniejsze przekonanie, że struktury odpowiedzialne za odczuwanie bólu rozwijają się dopiero około 24 tygodnia ciąży.

Zasada „primum non nocere” obowiązuje zawsze!

Potrzebne są dalsze badania, nie wiadomo jednak, czy doprowadzą one kiedykolwiek do ostatecznych wniosków. W takiej sytuacji obowiązuje zasada nieszkodzenia. „Musimy być ostrożni. Zasadniczo niemożliwe jest precyzyjne określenie, kiedy płód może odczuwać ból, ponieważ nie możemy się z nim komunikować" – zwraca uwagę Chris Develing, doradca polityczny holenderskiej organizacji NPV- Care for Life.

Develing wspomina o holenderskiej chirurg neonatologicznej Monique Haak, która uważa, że należy podawać środki znieczulające rozwijającym się dzieciom już 16 tygodni przed operacją in utero. Także ona obserwowała w swojej praktyce medycznej reakcję płodów na bodźce, które potencjalnie mogą być reakcją na ból.

„Musimy iść tam, gdzie prowadzą nas dowody. Dopóki nie poznamy faktów, musimy unikać możliwości wystąpienia silnego bólu u nienarodzonych istot ludzkich. Niezależnie od tego, czy oznacza to podawanie leków przeciwbólowych, czy całkowite zaniechanie aborcji" – mówi dr Haak.

Dr Karall wskazuje także na rolę hormonów i ich związku z bólem płodu. Kiedy ciężarna matka ma wysoki poziom kortyzolu, może on zostać przekazany płodowi i może później powodować znacznie niższy próg lęku i innych problemów zdrowotnych. Wiąże się z tym również dziedzina epigenetyki i tego, jak emocjonalny lub fizyczny ból matki może wpłynąć na przyszłość dziecka. Wszystko to są kwestie wymagające dalszych, dogłębnych badań. Na obecnym etapie medycyna nie zna jeszcze odpowiedzi na bardzo wiele pytań dotyczących życia prenatalnego.

Biorąc to pod uwagę Christ Develing przestrzega przed powoływaniem się na „wiedzę medyczną”, jeśli chodzi o tak delikatne kwestie, jak odczuwanie bólu przez nienarodzone dziecko. Wiedza medyczna rozwija się i nieraz to, co wcześniej przyjmowane było za pewnik, zostaje zakwestionowane.

„Ciekawe, że różne instytucje wypowiadają się z taką pewnością siebie, wiedząc, że medycyna myliła się wcześniej co do punktu początkowego bólu u ludzi. Niemowlęta były operowane bez znieczulenia aż do lat 80-tych. Czy naprawdę mamy śmiałość formułować definitywne twierdzenia dotyczące ludzkiego płodu, podczas gdy jest tak wiele niewiadomych w kwestiach jego rozwoju?"

Źródła: CNE, Derbyshire S., Bockmann J., Reconsidering Fetal Pain [https://jme.bmj.com/content/46/1/3], Thill B., Fetal Pain in the First Trimester [https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC8935428/]