Ludzie dwudziestego stulecia

Antoni Gołubiew Listy Do Przyjaciela ISBN: 978-83-61533-61-0 wyd.: Wydawnictwo PETRUS 2010

Wybrane fragmenty WPROWADZENIE Moj Przyjacielu ... PATRZĄC NA FALUJĄCE WZGORZA... LUDZIE DWUDZIESTEGO STULECIA I WEZWANIE OJCIEC NASZ I PRZYJACIEL

LUDZIE DWUDZIESTEGO STULECIA

Lecz zdaję sobie doskonale sprawę, że mowię niejako na wyrost. To wcale nie jest tak łatwo — być „otwartym”. Rzecz niby prosta, rzecz, do ktorej tęsknimy, a oto wleczemy za sobą całe mnostwo nawykow, urazow, wspomnień i grzechow, całe złoża wątpliwości i rozterek, całą swą ukształtowa ną osobowość razem z jej wadami i skazami — a wszystko to nas „zamyka”, okrywa nas grubą skorupą, pod ktorą męczymy się i plączemy w tysią cznych sprzecznościach, gdzie w zatajeniu mieści się i nasza pycha, i porywy namiętności, i egoizm, i niechęć, i nieufność — wszystko, co uważamy za nasze istotne „ja” i co kochamy; bo czyż łatwo jest spojrzeć na siebie z dystansu, spokojnie i obiektyw nie, rozrożnić, co jest naprawdę naszą istotą, stwo rzoną na obraz i podobieństwo Boże, a co jest jej wypaczeniem i skazą; „popatrzeć na siebie tak, jak się patrzy na obce nam rzeczy”. Bez tego zaś nie ma „otwarcia”. Kochamy w sobie nie tylko to, co jest dobre i jasne, lecz także — co mroczne i wiodące do udręki (czyż nie zdarza się, że miłość ta przeradza się w obrzydzenie wobec siebie, w zwątpienie, nawet w rozpacz). Boimy się wyzbyć tego całego balastu, bo zdaje się nam, że wowczas zaprzepaścimy swą osobowość, że nic z nas nie zostanie; chowamy swoje skarby, by nikt — nawet Bog — nie zechciał nam ich ukraść. Chyba ze wszystkich nakazow Ewangelii najtrudniej się jest nam zgodzić ze słowami Chrystusa o „utracie swej duszy”, bez czego nie ma jej odzyskania: nie mając pełnej wiary, ślepego zaufania, boimy się tego straszliwego ryzyka, trzymamy się kurczowo wszystkiego, co mamy, nawet jeśli zdajemy sobie sprawę, że wraz z klejno tami przemieszane są w nas zwały prochna, bezwar tościowych wiorow i śmiecia, nawet jeśli sobą gar dzimy i tęsknimy do Wielkiej Przemiany. Nie, to nie jest rzecz łatwa i rzadko dokonuje się w jednej chwili, jednym jakimś porywem — najczęściej jest to żmudna droga ciągłych zdobyczy i ciągłych pora żek z długimi okresami zrezygnowania z wysiłku i wewnętrznej stagnacji. A przecież i „otwarcia” nie zdołamy dokonać bez Boga — On tylko może nas „otworzyć”. Gdzieś jednak musi być moment naszej zgody i woli, jakiś nasz własny początek i przyzwolenie — inaczej nawet On jest bezradny. I w takich chwilach, kiedy nas nie stać na samodzielny akt miłosnej ufności, w ktorej słowa już nie są konieczne, przychodzimy do innego człowieka z tym pytaniem udręczonego serca: co mamy zrobić, by przez zwały, ktore samiśmy na swej drodze nagromadzili lub ktore nagro madzili w nas inni ludzie, przebić się do prawdy i dobra? Innymi słowy: jak mamy się modlić? Pytanie tak stare, jak ludzkość. Wszystkie religie — poczynając od najbardziej prymitywnych, stoją cych na pograniczu magii, aż do najbardziej rozwiniętych i wysublimowanych, rożne nauki tajemne, misteria i praktyki duchowe, mądrość kapłanow egipskich, magow perskich, wtajemniczeń orfi c kich, indyjskich jogow, dociekania tylu myślicieli, mistykow, reformatorow, tylu związkow, bractw, kościołow i sekt — wszystko to łączy się we wspol nym wysiłku, by znaleźć odpowiedź na to podsta wowe dla ludzkości pytanie: jak nawiązać kontakt z Tym, do ktorego człowiek tęskni — czy o tym wie, czy nie wie — od zarania swych dziejow. Jakże jest zrozumiałe to pytanie w ustach garstki uczniow, ktorzy rzucili domy, rodziny, pracę swą i chudobę, by pojść za Tym, ktorego uważali za Syna Bożego, za wcielonego Boga. Wedle starej bardzo tradycji, zdarzyło się to na Gorze Oliwnej. Jezus modlił się, a uczniowie?... Widzieli tę intymną rozmowę Syna z Ojcem, musieli odczuwać, jak ścisła jest tamta łączność, jak poufne obcowanie. Oni zaś... — poczucie samotności, oddalenia, głodu i tęsknoty musiało wśrod nich być wyjątkowo wiel kie, skoro właśnie wtedy jeden z nich w imieniu całej gromadki zbliżył się do Jezusa i poprosił tymi samymi słowami, jakimi człowiek miliony razy wyraził swoje pragnienie — przedtem i potem — o zdradzenie tajemnicy modlitwy: „Panie, naucz nas modlić się”. Mateusz opowiada, że Jezus ostrzegł wtedy swych uczniow przed dwoma spacze niami — przed zewnętrznym popisywaniem się pobożnością i przed wielomownością, „jak to poga nie czynią”. I dodał, że Bogu niepotrzebna jest wielosłowność, gdyż wie On, „czego potrzebujecie, pierwej niż wy Go poprosicie”. Wystarczy ufne zwrocenie się, otwarcie do Boga swej duszy. Ufność zresztą wyklucza niecierpliwość i dlatego Jezus dodał wymog wytrwałości w modlitwie. I dał odpo wiedź zupełnie prostą, odpowiedź, ktora właściwie czyni zbytecznym powtorzenie tego pytania. Odpowiedź ta brzmiała: „Gdy się modlicie, mowcie: Ojcze nasz...” A jednak pytanie się powtarza, a jednak, moj Przyjacielu, postawiłeś mi je raz jeszcze, ja zaś nie potrafi łem Ci na nie odpowiedzieć. Dlaczego? Odpo wiedź Chrystusa miała dwa człony: „Gdy się modli cie” — „mowcie”. Nie chodzi tu o samo „mowie nie”, o słowa, o formułę modlitwy — chodzi o ducha, nie o literę, nie o znak magiczny. I tu leży trudność. Trzeba mowić m o d l ą c s i ę, to znaczy dociągnąć do treści tych słow naszą duszę, to znaczy połączyć się z Nim, jak najzupełniej przeżyć wymawiane słowa. I znowu: do takiego odmowienia tej modlitwy wiedzie długa droga; a drogę tę zdołamy przebyć jedynie wtedy, gdy wytrwale, raz po raz będziemy do tej modlitwy się zbliżali. Jeżeli — wobec Twego wyraźnie wypowiedzia nego żądania — ośmielam się na probę przybliżenia jej, robię to w poczuciu, że pojmuję ją tylko w drob nej cząstce. Najwięksi myśliciele i święci usiłowali ją zgłębić, wyjaśnić i ogarnąć, o tej modlitwie napisano już setki tomow. Lecz każde pokolenie musi ją przystosować do siebie, a raczej siebie w niej odnaleźć; każde ma inne trudności, inne kłopoty, odmienne zahamowania i grzechy. Ten rybak, kto ry się zwrocił do Jezusa, był tak bardzo niepodobny do nas, ludzi dwudziestego stulecia; był człowiekiem Starego Zakonu, miał za sobą długie dzieje swojego narodu z jego nacjonalizmem, poczuciem odrębności i ekskluzywizmu, z tradycją plemienia wybranego, z marzeniami o ziemskiej świetności Izraela, z pogardą do pogan, z formalizmem, ktory mu narzucili faryzeusze, z tęsknotami mesjanistycznymi rozumianymi bardzo odmiennie niż ich realizacja, z pamięcią strasznych klęsk i wyolbrzy mionymi obrazami własnej chwały, z budowaną przez wieki wizją Jahwe, strasznego dla nieprzyjacioł Izraela — z tysiącznymi tego rodzaju nawarst wieniami historii. Modlitwa, ktorej nauczył go Je zus, na pewno nie była dlań łatwa. Lecz jego trudności były całkiem inne niż Twoje lub moje, niż ludzi, ktorzy noszą w sobie nie mniej, a może bardziej skomplikowane dziedzictwo historii. Nie silę się w tej chwili na rozwikłanie wszystkich włokien i nawarstwień naszej wspołczesnej psychi ki, lecz warto zdać sobie sprawę z ich rożnorodnoś ci. Jest w nas renesansowe umiłowanie życia, tęsk nota za jego pełnią i bujnością, przekonanie o jego pięknie i wartości, obok jansenistycznej nieufności i lęku. Żyje w nas racjonalizm Oświecenia i empiryzm pozytywizmu obok romantycznego kultu wiel kiego porywu i uniesień uczucia, bez czego nie rozumiemy często wartości; myślę, że nasza egzal tacja z tych właśnie wywodzi się źrodeł. Jesteśmy dziedzicami pokantowskiego krytycyzmu, ktorego dzieckiem bywa nasz sceptycyzm, a coraz żywiej odczuwamy potrzebę metafi zyki i wejrzenia w sa mo jądro istnienia. Nie wygasł w nas nowożytny nacjonalizm przy rownoczesnym szukaniu jakiejś wielkiej uniwersalistycznej koncepcji kulturowej i politycznej. Jesteśmy indywidualistami do granic egocentryzmu, lecz rownie mocno pragniemy ze spolenia się z gromadą, ze społeczeństwem, z ludz kością, a kolektywizm posiada dla niejednego z nas wiele powabu. Odczuwamy niezmiernie żywo po trzebę sprawiedliwości społecznej, rowności i słusz nego podziału dobr, ale nie chcemy nawet w teorii wyzbyć się egoizmu jednostkowego lub grupowego, uznać zasady powszechnej solidarności i braterstwa wszystkich ludzi. Jesteśmy dumni ze wspaniałego rozwoju technicznego, z naszych miast, fabryk, komunikacji, przekształcenia oblicza ziemi, a jednocześnie tęsknimy do przyrody, do krętej drogi wiejskiej z pochyloną nad nią brzozą, do prymitywu i prostoty. Odkryliśmy w sobie złoża podświadomo ści, nasze „ja” przedstawia się nam jako mroczne wnętrze z kłębiącymi się w nim dążeniami, zahamo waniami i kompleksami, poznaliśmy mechanizm tzw. odruchow warunkowych, procesy mozgowo-nerwowe naszego myślenia, rozbudowujemy loka lizację naszych doznań psychicznych, uznajemy dziedzictwo dyspozycji i skłonności, uwarunkowa nia społeczne i kulturowe oraz okoliczności ubocz nych i „przypadkowych”, coraz wyżej podnosimy determinantę przeżyć duchowych, a jednocześnie uznajemy odpowiedzialność każdego z nas nie tylko za nasze życie indywidualne, lecz rownież za wiel kie procesy życia zbiorowego, za kulturę ludzkości, za dynamikę rozwoju społecznego, za historię. To wszystko — a moje wyliczenie nie jest pełne — żyje w nas, stanowi zawiły splot sił, dążeń i zahamowań dalekich od ujednolicenia i syntezy; niewątpliwie do tej syntezy idziemy, lecz droga ku niej jest chyba bardzo daleka. Przy tak skompliko wanych i głębokich sprzecznościach, nurtujących duszę wspołczesnego człowieka, nie dziw, że zarow no jego życie indywidualne, jak też okres dziejowy, w jakim mu żyć wypadło (a rozumiem ten okres w ramach nie tylko naszego indywidualnego życia, lecz całej naszej przełomowej epoki), pełne jest wstrząsow i burz, wewnętrznych napięć, wyłado wujących się w formach nieraz najbardziej gwałto wnych i nieludzkich, niepokoju, poszukiwań i walk. To wszystko — i wiele więcej — nosimy w sobie: Ty, ja, ludzie naszego pokolenia. Doprawdy, rożni my się bardzo od tamtego rybaka, ktory zwrocił się do Chrystusa z prośbą: „Naucz nas modlić się...” Dziś całkiem inny człowiek zbliża się do tej samej modlitwy i dlatego na nowo musimy probować ogarnąć ją i zrozumieć — nie z poziomu pierwszego wieku naszej ery, lecz dwudziestego. Jeśli odpowiadam Ci, jak się modlę, czy raczej — jak usiłuję się modlić, jak chcę się modlić, czynię to dlatego, że jestem taki jak Ty, że noszę w sobie to samo dziedzictwo i te same problemy, takież urazy i ta kież dyspozycje, że naszym wspolnym zadaniem jest wspołczesne odmowienie tych słow, ktore nie przeminą, chociaż ziemia i niebo przeminą, nasze bole przeminą i rozterki, nasze niepokoje i dążenia; jedno tylko zostanie, co jest treścią tych słow: Bog i my.

dalej >>

 

opr. aw/aw