Ewolucja

ks. dr Andrzej Muszala, Agnieszka Rudziewicz

Bioetyka w szkole

Dla nauczycieli, wychowawców i katechetów

ISBN: 978-83-60703-45-8

wyd.: Salwator 2007

EWOLUCJA

1. O co tu chodzi?

Ewolucja jest zjawiskiem bardzo złożonym i różnie rozumianym. Od połowy XIX wieku, kiedy to Karol Darwin ogłosił swoją teorię o ewolucji gatunków, powstało wiele sporów pomiędzy nauką a religią, zwłaszcza chrześcijańską, które często wynikały z wzajemnych uprzedzeń, nieufności oraz mieszania języka biologicznego z językiem biblijnym. Dziś napięcia te zostały zniwelowane, gdyż wyjaśniono wiele niedomówień oraz ustalono zakresy nauk biologicznych i teologicznych.

Ewolucja w sensie biologicznym jest procesem zmian dotyczących cech żywej materii, dziejących się w czasie mierzonym od momentu pojawienia się pierwszego prostego organizmu. Jej zasadą jest zmienność gatunków w procesie długofalowego rozwoju i przekształcania się form niższych w wyżej zorganizowane. Wciąż jednak nie wiadomo, czy życie powstało na Ziemi jednorazowo czy wielokrotnie. Nauka współczesna przyjmuje, że Ziemia ukształtowała się 15—12 miliardów lat temu; życie na niej pojawiło się ok. 5 miliardów lat temu, człowiek zaś — bądź 12 milionów, bądź około 3 milionów, bądź około 1 miliona lat temu. W celu uzmysłowienia sobie olbrzymich okresów, w których dokonywały się procesy rozwoju świata organizmów na Ziemi, dzieje ewolucji życia przedstawia się, porównując je do dwudziestoczterogodzinnego rytmu doby:

2. Kościół wobec ewolucji

Niejednokrotnie uważa się, że nauka o ewolucji sprzeciwia się biblijnemu opisowi stworzenia świata, zawartemu w dwóch pierwszych rozdziałach Księgi Rodzaju. Dlatego wielu sądzi — że teoria o rozwoju ewolucyjnym świata i człowieka podważa religie oparte na Piśmie Świętym. Tymczasem trzeba zauważyć, że Urząd Nauczycielski Kościoła nigdy nie wystąpił wprost przeciwko teorii ewolucji, mimo początkowej nieufności, jaką ta teoria wzbudzała.

Dzieło Darwina O powstawaniu gatunków nie zostało wpisane do ówcześnie istniejącego jeszcze indeksu ksiąg zakazanych. Nieporozumienia, uproszczenia i wzajemne oskarżenia wynikały także ze stosowania różnych metod naukowych: ewolucjonizm posługiwał się metodą empiryczno-analityczną, teologia zaś metodą filozoficzno-spekulatywną. Stąd teoria ewolucji — szczególnie na początku — była wykorzystywana przez kierunki ateistyczne jako dowód przeciw wierze. Argumentowano, że skoro człowiek pojawił się w wyniku ewolucji, to nie został stworzony przez Boga, a zatem nie różni się istotnie od zwierząt i trudno dopatrywać się w nim obrazu i podobieństwa Bożego.

Obecnie na tym tle nie dochodzi do nieporozumień, gdyż ustalono obszary badań obu nauk. Mówiąc ogólnie, biologia (zatem i ewolucja) stara się odpowiedzieć na pytanie, „w jaki sposób?” człowiek pojawił się na Ziemi, podczas gdy teologia ukazuje boski pierwiastek w człowieku, który w ten sposób powołany jest do rzeczywistości nadprzyrodzonej (czyli odpowiada na pytanie, „po co?” człowiek żyje).

Teoria ewolucji nie deprecjonuje biblijnego opisu stworzenia świata (Rdz 1, 1—2, 4), a Kościół wyciąga zeń niezwykle istotne wnioski dla refleksji nad stworzeniem i istnieniem człowieka (o podobieństwie człowieka do Boga, o równości płci, godności osobistej człowieka, o godności i nierozerwalności małżeństwa, powołaniu do przekazu życia, o panowaniu nad stworzonym światem itp.). Ukazuje również ostateczne przeznaczenie człowieka do szczęścia wiecznego, czyli odpowiada na pytanie, jaki jest ostateczny cel jego stworzenia i istnienia. Opis biblijny uwypukla także szczególne miejsce człowieka wśród istot żywych oraz niesprowadzalność prawa moralnego do praw czysto biologicznych i ewolucyjnych.

Już papież Pius XII w encyklice Humani generis z 1950 roku stwierdził, że nie ma sprzeczności między ewolucją a nauką wiary o człowieku i jego powołaniu, pod warunkiem że nie zagubi się pewnych niezmiennych prawd. Jeszcze szerzej zagadnienie ewolucji omówił papież Jan Paweł II w swym przemówieniu

Magisterium Kościoła wobec ewolucji do członków Papieskiej Akademii Nauk z 1997 roku.

GŁOS KOŚCIOŁA

Nowe zdobycze nauki każą nam dzisiaj uznać, że teoria ewolucji jest czymś więcej niż hipotezą. Zwraca uwagę fakt, że teoria ta uzyskiwała stopniowo coraz większe uznanie naukowców w związku z kolejnymi odkryciami w różnych dziedzinach nauki. Zbieżność wyników niezależnych badań — bynajmniej nie zamierzona i nie prowokowana — sama w sobie stanowi znaczący argument na poparcie tej teorii. (...) Magisterium Kościoła jest bezpośrednio zainteresowane kwestią ewolucji, ponieważ dotyka ona koncepcji człowieka, o którym Objawienie poucza nas, że został stworzony na obraz i podobieństwo Boże (por. Rdz 1, 28-29). Soborowa konstytucja Gaudium et spes wspaniale przedstawiła tę doktrynę, stanowiącą jeden z fundamentów myśli chrześcijańskiej Przypomniała, że człowiek jest „jedynym na Ziemi stworzeniem, którego Bóg chciał dla niego samego” (n. 24). Ujmując to inaczej, jednostka ludzka nie może być podporządkowana gatunkowi ani społeczeństwu jako środek czy narzędzie, gdyż ma samoistną wartość. Jest osobą. Dzięki swej inteligencji i woli jest zdolna tworzyć z bliźnimi więzi wspólnoty i solidarności, potrafi złożyć dar z siebie. (...) Nauki doświadczalne z coraz większą dokładnością badają i opisują wielorakie przejawy życia, umieszczając je na skali czasowej. Moment przejścia do sfery duchowej nie jest przedmiotem obserwacji tego rodzaju. Może ona jednak ujawnić — na płaszczyźnie doświadczalnej — cały zespół bardzo ważnych oznak specyficzności całej istoty ludzkiej. Natomiast doświadczenie poznania metafizycznego, samoświadomości zdolności do refleksji, sumienia i wolności czy wreszcie doświadczenie estetyczne i religijne należą do sfery analizy i refleksji filozoficznej, podczas gdy teologia odkrywa ich sens ostateczny, zgodny z zamysłem Stwórcy (Jan Paweł II, przemówienie Magisterium Kościoła wobec ewolucji, 1997 r.).

Literatura

opr. aw/aw