Kalos kagathos

Stefan J. Karolak

Kalos kagathos

W języku starogreckim fenomen piękna wyrażało słowo kalos. Jednakże taki jedynie jego przekład, takie podanie jego równoważnika polskiego byłoby nadużyciem, a  nawet zakłamaniem tego urokliwego greckiego terminu. Jak większość słów, krystalizuje się ono występując w  określonym kontekście, choć zawsze pozostawia przestrzeń na grę wyobraźni i intuicyjne odczucia. Ale na pewno mieści w sobie też znaczenie, które jest określeniem, równoważnikiem dobra, rozumianego jak najszerzej. Natomiast współczesny język grecki słowa kalos używa tak, że jest ono niemal przekalkowanym odpowiednikiem polskiego przymiotnika „dobry”.

Język może być, i  jest, sam dla siebie przedmiotem poznania i  zjawiskiem wymagającym głębokiego namysłu i naukowej refleksji. W odniesieniu do piękna i prawa analizowanych łącznie, język jest fenomenem niewyczerpanej inspiracji i twórczej myśli. Dlatego, aby zanadto nie zapuszczać się w ten kuszący intelektualnie gąszcz, pragnę tylko dodać, że Hellenowie używali zbitki słów tworzącej jeden wyraz określający rzeczy i zjawiska, które w swym istnieniu i znaczeniu zawierały wartość piękna i dobra. Słowem tym była kalokagathia.

Nie był to jednoznaczny termin. Ukuty z  dwóch wyrazów: kalos kagathos, miał ogólne znaczenie moralne, określające osoby zacne, dobre i budzące zaufanie. Ciekawostką jest istnienie starożytnych greckich źródeł pozwalających stwierdzić, na podstawie analizy zachowanych tekstów, w  których słowa te występowały, iż zdarzało się ich użycie w sensie ironicznym. Zasadniczo i  w przytłaczającej większości zastosowania tego terminu wskazywało, że kaloi kagathoi byli obywatelami o  wysokim morale. Posługiwano się tymi słowy w  odniesieniu do sędziów ludowych, a  także w  sytuacjach, gdy przywoływano nieżyjących już, znakomitych przodków. Osoby, które zasadnie mogły być określane jako kaloi kagathoi, to ludzie godni i przepełnieni cnotą (areté). Dla prawa ma to tym większe znaczenie, że utożsamiano ich z epieikeis — przyzwoitymi. Trzeba dodać, że słowo epieikeia w twórczości Platona i Arystotelesa jest synonimem prawości, słuszności i  sprawiedliwości zarazem — w filozoficznym i jurydycznym znaczeniu.

Fragment pochodzi z książki: Stefan J. Karolak Sprawiedliwość. Sens prawa ISBN: 978-83-7720-324-8 wyd.: Wydawnictwo PETRUS 2015

Można zatem powiedzieć, że przynajmniej dla pewnej części starożytnych Greków piękno łączyło się, a nawet było utożsamiane z dobrem. Innymi słowy, to co piękne było zarazem dobre, a  nie było takiego dobra, które by pięknym nie było. Dowody na taką syntezę słów na pewno znaleźć możemy u Platona. W  swym słynnym, a  zarazem genialnym dialogu o miłości pt. Uczta (Sympozjon), to co Platon nazywał ideą piękna, mógłby równoprawnie nazywać ideą dobra. Nie chodziło bowiem tylko o piękno zmysłowe, widzialne, słyszalne i  dające się dotknąć. Było to też piękno duszy i umysłu, było to też piękno charakteru, myśli i prawa. Była to sama idea piękna, pozostająca poza sferą dotyku, poza sferą zmysłów. Moim zdaniem uprawnione jest stwierdzenie, że był to swoisty monizm aksjologiczny.

Etyka i estetyka przeniknęły się wzajemnie. Ilustracją takiej jedności może być średniowieczne adagium: Pulchrum et perfectum idem est — „Piękno i doskonałość to jedno”.

To najszerzej rozumiane piękno z  czasem zaczęło brać rozbrat z dobrem. Wiemy wszak, że ściślej rzecz traktując, nie wszystko co piękne jest dobre, a  i nie każde dobro w tym węższym rozumieniu jest piękne. Dlatego piękno zaczęto utożsamiać tylko z wartościami estetycznymi. Mogły one dotyczyć wszystkiego: kształtu, dźwięku czy myśli, ale musiały być związane z  przeżyciem estetycznym. Takie rozumienie piękna jest w kulturze europejskiej dominujące.