Różnorodność judaizmu

Kazimierz Kucharski SJ

Co każdy powinien wiedzieć o judaizmie

Praca zbiorowa, redakcja Małgorzata Płazowska

ISBN: 978-83-7318-722-1

wyd.: WAM 2006

BYĆ ŻYDEM

Różnorodność judaizmu

Religia Żydów jest zjawiskiem złożonym. Nie istnieje jedna po-stać judaizmu, podobnie jak nie istnieje jedyna możliwa do określenia z zewnątrz forma chrześcijaństwa, islamu czy też jakiejkolwiek innej religii.

Na świecie żyje około 15 milionów Żydów. Jedna trzecia z nich, tzn. około 5 milionów, mieszka w Izraelu. Mniej więcej połowa żydowskiej ludności na świecie mieszka w Północnej i Południowej Ameryce, a jedynie około 15% w Europie. Liczby te odzwierciedlają tragedię wypędzenia i zagłady europejskich Żydów w okresie narodowego socjalizmu, w pierwszej połowie XX wieku. Dopiero od 1948 roku Żydzi na nowo posiadają własne państwo — "ojczyznę", na której spoczywa obowiązek zapewnienia im ochrony przed wypędzeniem i zagładą.

Żydowski świat jest wielobarwny. Ortodoksi w Nowym Jorku żyją inaczej niż liberalni Żydzi w tym samym miejscu. Żydzi rosyjscy pielęgnują inne tradycje niż Żydzi w Etiopii czy Australii. Życie Żydów we Francji jest powiązane z inną kulturą niż życie Żydów w Argentynie. Wobec tej różnorodności żydowskich światów rodzi się pytanie, co łączy wszystkich wyznawców judaizmu.

Klasyczna odpowiedź brzmi — Żydem jest ten, kto został zrodzony z żydowskiej matki lub kto przyjął judaizm. W judaizmie reformowanym za Żyda uchodzi również ten, kto posiada żydowskiego ojca i został wychowany w duchu żydowskiej religii. Zatem w tym punkcie judaizm różni się od chrześcijaństwa — Żyd rodzi się Żydem, chrześcijanin staje się chrześcijaninem przez chrzest. Żydem się jest, niezależnie od tego, czy jednocześnie jest się ateistą lub agnostykiem.

Kwestia pochodzenia nie jest zresztą jedyną odpowiedzią na pytanie o przynależność do judaizmu. Możliwość konwersji wskazuje na to, że judaizm jest nie tylko wspólnotą, do której ludzie należą za sprawą urodzenia (naród), ale także religią, która łączy ludzi przez wspólną wiarę, czy też wspólne praktyki religijne. Czasami również związek z Izraelem pojmowany jest jako element jednoczący rozmaite środowiska żydowskie (por. s. 114).

Naród, religia i kraj — te trzy elementy mogą być traktowane jako punkty odniesienia, które umożliwiają opis środowisk żydowskich. Samoświadomość Żydów określona jest przez jedną lub więcej z tych wartości. Należy przy tym mieć na uwadze, że żydowska samoświadomość i tożsamość nie są czymś raz na zawsze określonym, lecz ewoluują w wyniku oddziaływania tradycji, doświadczeń historycznych i uwarunkowań współczesnych. Nieprawdziwa jest opinia zrodzona w oparciu o zewnętrzne przesłanki, według której ta czy inna forma żydowskiego życia to właściwy judaizm. Tożsamość jest zawsze produktem uwarunkowań socjologicznych, powstaje w wyniku rozwoju kulturowego, historycznego, duchowego i religijnego, a w czasach nowożytnych również jako efekt indywidualnych decyzji.

Antysemityzm jako wspólne doświadczenie wszystkich Żydów był i w dalszym ciągu często jest odczuwany jako zjawisko unifikujące, jednoczące w sposób negatywny, mimo całej ich odmienności. O ile antysemityzm i stygmatyzacja bardzo wpłynęły na historię Żydów, o tyle należy podkreślić, że różnorodność żydowskiego życia wykracza również poza cechy narzucone żydowskiej tożsamości z zewnątrz.

opr. aw/aw